TÜRK DİLLERİNDE BELİRTME, BULUNMA, VASITA HÂL EKLERİNİN KULLANILIŞI

Yıl 2019, Sayı: 98, 9 - 16, 25.12.2019

G.k. Zhylkybay

Öz

Başka kelime gruplarının meselelerine bağlı olarak kalıplaşmış teorilere bağlaç grubunun sahip olması Kazak dilbilimi ve türkoloji için oldukça önemli ve temel meselelerden biridir. Çağdaş Kazak Türkçesindeki bağlaçlara bağlı meselenin çözümüne sadece Türk dilleri üzerine yapılacak karşılaştırmalı çalışmalar sayesinde ulaşabiliriz. Türk dillerindeki bağlaçlar üzerine yapılan karşılaştırmalı çalışmalar yok denecek kadar azdır. Bağlaçlar yardımcı olarak görev yapan kelimeler olmakla birlikte ayrı kelime grubu olarak özel bir çalışmayı da gerektirir. Bazı Türk dillerindeki bağlaçların karşılaştırılmasındaki amaç Kazak Türkçesindeki bağlaçların da görevi hakkında fikir yürütebilmektir. Konu netlik kazandıkça araştırılmakta olan konunun ayrıntılarının iyice ortaya çıkacağı açıktır. Bu sebeple makalede Türk dillerindeki belirtme, bulunma ve vasıta hâli eklerinin kullanımı meselesi ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hâl ekleri, Karşılaştırmalı çalışma, Hâl eklerinin görev karışıklığı, Türk dilleri, Özellikler

ТҮРКІ ТІЛДЕРІНДЕГІ СЕПТЕУЛІКТЕРДІҢ ТАБЫС, ЖАТЫС, КӨМЕКТЕС СЕПТІК ФОРМАЛАРЫН МЕҢГЕРУІ

Öz

Басқа сөз таптарының мәселелеріне байланысты қалыптасқан тұрақты теорияларға шылау сөз табының ие болуы қазақ тіл білімі, қала берді түркология үшін аса маңызды, әрі өзекті мәселелердің бірі саналады. Қазіргі қазақ тіліндегі шылауларға байланысты мәселенің шешіміне тек түркі тілдерін салыстыра зерттеу арқылы ғана қол жеткізе алатынымыз анық. Түркі тілдеріндегі шылауларға байланысты салыстырмалы түрде талданған еңбек тіпті тапшы. Шылаулар көмекшілік қызмет атқаратын сөздер қатарында болғанымен, жеке сөз табы ретінде арнайы қарастырылуы да қажет. Бірқатар түркі тілдеріндегі шылауларды салыстырудағы мақсат қазақ тіліндегі шылаулардың да қызметіне байланысты кеңірек пікір айтуға негізделеді. Тақырып нақтыланған сайын зерттегелі отырған тақырыптың қыр-сыры толық ашыла түсетіні ақиқат. Сол себепті бұл мақала түркі тілдеріндегі табыс, жатыс, көмектес септік формаларын меңгеретін септеуліктер мәселесіне арналады.

Anahtar Kelimeler

Септеуліктер, Салыстыра зерттеу, Септіктерді меңгеру, Септеуліктер қызметінің күрделілігі, Түркі тілдері, Ерекшеліктер

THE ACQUISITION POSTPOSITIONS IN TURKIC LANGUAGES WITH THE FORMS OF ACCUSATIVE, LOCATIVE AND INSTRUMENTAL CASES

Öz

Possessing stable theories developed in connection with the problems of other parts of speech, postpositions are one of the most important and urgent problems for Kazakh linguistics, and in Turkology. Obviously, the solution to the problems of the modern Kazakh language can be achieved only through a comparative study of the Turkic languages. Comparatively analyzed work related to noises in Turkic languages is even scarce. Although noises are among those who work as an assistant, they should be treated as a separate word. The purpose of comparison of postpositions of Turkic languages is a broader understanding of the activities of postpositions in Kazakh language. It is true that the topic is fully revealed every time when the subject is studied. For this reason, this article is devoted to the problem of accusative, locative and instrumental cases in Turkic languages.

Anahtar Kelimeler

Postpositions, Comparative studies, Mastering cases, Complexity of cases, Turkic languages, Features

ИЗУЧЕНИЕ ПОСЛЕСЛОГОВ В ТЮРКСКИХ ЯЗЫКАХ С ФОРМАМИ ВИНИТЕЛЬНОГО, МЕСТНОГО И ТВОРИТЕЛЬНОГО ПАДЕЖА

Öz

Послелоги являются одной из важнейших и актуальных проблем как в казахском языкознании, так и в тюркологии. Очевидно, что решение проблем современного казахского языка может быть достигнуто только путем сравнительного изучения тюркских языков. Сравнительно проанализированный труд, связанный с послелогами, в тюркских языках даже ограничен. Хотя послелоги должны рассматриваться как отдельное слово. Целью сравнения послелогов тюркских языков является более широкое понимание деятельности послелогов в казахском языке. Это правда, что тема полностью раскрывается каждый раз, когда изучается предмет. По этой причине данная статья посвящена проблеме винительного, местного и творительного падежей в тюркских языках.

Anahtar Kelimeler

Послелоги, Сравнительные исследования, Освоение падежей, Сложность функции послелогов, Тюркские языки, Особенность

Kaynakça

• 1. Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. Алматы, 1991. - 454 б.
• 2. Alkaya Е.Kuzey Grubu Türk lehçelerinde edatlar. Elazığ, 2007. - 759 s.
• 3. Korkmaz Z. Türkiye Türkçesi Grameri. Ankara, 2009. - 248 s.
• 4. Ғелимов А.А., Кеуекбаев Ж.Ф., Феритов Х.С. Башқорт теле. 5-6, Өфө, 1988. -384 б.
• 5. Mustafa Öner, Bugünkü kıpçak türkçesi. TDK Yay., Ankara, 1998. -703 s.
• 6. Исаев С.М. Қазақ тілі. Алматы, 2007. -340 б.
• 7. Айдаров Ғ. Көне түркі жазба ескерткіштерінің тілі. Алматы, 1971. -272 б.
• 8. Орузбаева Б., Кудайбергенов С. Кыргыз тилинин грамматикасы. Морфология, Фрунзе, 1964. -264 б.
• 9. Жакупова Ы., Турусбеков С., Майрыков Д. Кыргыз тилинин грамматикасы. Лексика, фонетика жана морфология. Фрунзе, 1954. -345 б.
• 10. Хәзирги қарақалпақ әдеби тилиниң грамматикасы. Сөз жасалыу хәм морфология. Нөкис «Билим», 1994. - 328 б.
• 11. Türk lehçeleri grameri (ред: A.B.Ercilasun). Ankara, 2007. -1340 s.
• 12. Шүкүрова Э. Азербайджан дилинин тарихи грамматикасы, Морфология, Бакы, 1981. - 286 б.