YUSUF HAS HACİB’İN DÜNYA GÖRÜŞÜNDE «INSAN VE EVREN»İN KARŞILIKLI UYUMUNUN TANIMI

Yıl 2018, Sayı: 91, 122 - 135, 26.10.2018

Gulzira Shadınova

Öz

Bu makalede, ortaçağ Türk düşünürü Yusuf Has Hacib, dünya görüşünde, insanın ve dünyanın ifadelerini, büyük evreni ve uzayın keşfinde doğruyu elde etmenin yolunda mikro dünyanın birliğini temel alan "İnsan ve Evren" arasındaki ilişkiyi açıklamaktadır. Ateş, su, hava ve yeryüzünün antik dünyası olarak bilinen dört kuvvete dayanan dünya, dört çeyrek kuvvetin ve yaşamın etkileşimiyle yaratılmıştır. Büyük Galaksinin birliği ve mikro galaksinin tekliği ve bütünlüğü, Yusuf Has Hacib’in dünya görüşüne özel bir bakış açısına sahip olduğunu göstermektedir. «Kutadgu Bilig» adlı eserinde sanatsal çözümleri betimleyen derin felsefi sonuçlarında, dünya görüşünü evrensel bir dünya görüşü ve değerler sistemi ile birleştirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yusuf Has Hacib, Insan, Mekan, Dünya Görüşü, Dünya, Türk, İslam, Felsefe

ЖҮСІП БАЛАСАҒҰН ДҮНИЕТАНЫМЫНДАҒЫ «АДАМ МЕН ӘЛЕМНІҢ» ӨЗАРА ҮЙЛЕСІМДІЛІГІНІҢ СИПАТТАЛУЫ

Öz

Бұл мақалада ортағасырлық түркі ойшылы Жүсіп Баласағұнның дүниетанымындағы «Адам мен Әлемнің» өзара үйлесімділігінің сипатталуындағы ғарыштық танымда ақиқатқа жету жолын адам мен әлемнің, ұлы ғалам мен микроғаламның бірлігі жайлы постулатқа негіздеді. Белгілі төрт құдірет – от, су, ауа, жер жайлы антикалық мұратқа сүйене отырып, ойшыл әлем осы төрттағанның араласуынан жаралды, ал өмір солардың өзара қатыстылығының әрекеттесуі деп түсінеді. Ұлы Ғалам мен микроғаламның қарама-қарсылығы мен тұтастығының бірлігі Жүсіп Баласағұн дүниетанымында ерекше сипатпен көрініс тапқандығына көз жеткізеді. Ол «Құтадғу білік» шығармасында көркемдік шешімдер арқылы бейнеленген терең философиялық тұжырымдарында әлем туралы түркілік дүниетанымды жалпы адамзаттық дүниетаныммен, құндылықтар жүйесімен ұштастырады.

Anahtar Kelimeler

Жүсіп Баласағұн, Адам, Ғарыш, Дүниетаным, Әлем, Түркі, Ислам, Философия

DESCRIPTION OF THE MUTUAL HARMONY OF "HUMAN AND THE UNIVERSE" IN THE WORLD VIEW OF YUSUF BALASAGUNI

Öz

In this article, the medieval Turkic philosopher Yusuf Balsaguni in his worldview is based on the tenets of man and the world, the great universe and the unity of the microverse on the way to achieving truth in space exploration, which describes the relationship between «Human and the universe». Based on four forces known as fire, water, air, the ancient world of the earth, the thoughtful world is created by the interaction of four quarters, and life by the interaction of them. The unity of the Great Galaxy and the uniqueness and integrity of the micro-galaxy show that Yusuf Balasaguni has a special view on his world outlook. In his deep philosophical conclusions, depicting artistic decisions in his work «Kutadgu Bilik», he combines a worldview with a universal system of worldview and values.

Anahtar Kelimeler

Yusuf Balasaguni, Man, Space, Worldview, World, Turkic, Islam, Philosophy

ОПИСАНИЕ ВЗАИМНОЙ ГАРМОНИИ «ЧЕЛОВЕКА И ВСЕЛЕННОЙ» В МИРОВОЗЗРЕНИИ ЮСУФА БАЛАСАГУНИ

Öz

В этой статье средневековый тюркский философ Юсуф Балсагуни в своем мировоззрении основывается на постулатах человека и мира, великой вселенной и единство микровселенной на пути достижения истины в освоении космоса, который описывает взаимосвязь между «Человеком и вселенной». Основанный на четырех силах, известных как огонь, вода, воздух, древний мир земли, вдумчивый мир создается взаимодействием четырех четвертей, а жизнь - взаимодействием их. Единство Великой Галактики и уникальность и целостность микрогалактики показывают, что Юсуф Баласагуни имеет особый взгляд на свое мировоззрение. В своих глубоких философских заключениях, изображающих художественные решения в его работе «Кутадгу билиг», он сочетает мировоззрение с универсальной системой мировоззрения и ценностей.

Anahtar Kelimeler

Юсуф Баласагуни, Человек, Космос, Мировоззрение, Мир, Тюркский, Ислам, Философия

Kaynakça

• George Polіtzer. Prіncіpes Fondamentaux de Phіlosophіe. Edіtіons Socіales. – Parіs, 1954. – 332 p.
• Ашрафи М. М. Бехзад и развитие бухарской школы миниатюры XVІ в., - Душанбе: Дониш, 1987. – 368 c.
• Баласағұн Жүсіп. Құтты білік /Көне түркі тілінен аударған және алғы сөзі мен түсініктерін жазған А. Егеубаев. - Алматы: Жазушы, 1986. - 616 б.
• Безертинов Р. Н. Тэнгрианство – религия тюрков и монголов. –Набержные Челны: Аяз, 2000. – 456 с.
• Богомолов А. С. Античная философия. - М.: Мысль, 1985. – 367 с.
• Гуревич А. Я. Категории средневековой культуры. Исскуство. - М., 1972. – 318 с.
• Кляшторный С. Г. Мифологические сюжеты в древнетюркских памятниках // ТСБ 1977. - М., 1981. – С. 123-128.
• Көбесов А. Әбу Насыр әл-Фараби. - Алматы: Қазақ университеті, 2004. - 176 б.
• Құран Кәрім. Қазақша мағына және түсінігі. - Медине: Құран шәриф басым комбинаты, 1991. - 604 б.
• Лосев А. Ф. История античной эстетики. - М.: Искусство, 1969, - 714 с.
• Малов С. Е. Памятники древнетюркской письменности. - М., - Л.: АН СССР, 1951. – 467 с.
• Сатыбекова С. К. Гуманизм Аль-Фараби. - Алма-Ата: Наука, 1975. – 144 с.
• Топоров В. Н. Модель мира (мифопоэтическая) // Мифы народов мира. В 2 т. - М.: Рос. Энциклопедия, 1994. - Т. 2. - 425 с.
• Топоров В. Н. Первобытное представление о мире (общий взгляд) // Очерки истории естественно-научных знаний в древности. - М.: Мысль, 1982. – С. 162-168.
• Халықов Қ. З. Адам мәнінің бейнелеу өнеріндегі көрінісі. Монография, Алматы, 2006. - 188 б.