HÜSAM KATİB’İN CUMCUMA SULTAN DESTANI ORTAÇAĞ DÖNEMİNİN ORTAK TÜRK EDEBİYATININ EŞSİZ ANITI

Yıl 2018, Sayı: 92, 69 - 74, 27.12.2018

Miras Idelbayev Malike Shaykhystamova

Öz

Bu makalenin amacı Altın Orda Dönemi Ortak Türk edebiyatının ünlü bir eseri olan Hüsam Katib'in "Cumcuma Sultan" adlı destanının sanatsal değerini ve şiirsel özelliklerini ortaya koymaktır. Bu çalışmanın tarihsel karşılaştırmalı ve sistem analizi sonucunda, şair tarafından gündeme getirilen insan sorunlarının, Türk halklarının yüzyıllık, günlük ve ahlaki deneyimlerine dayandığı ortaya çıkmıştır. İçinde, Doğu destan gelenekleri başarılı bir şekilde gelişmiştir. Felsefi derinliği, ahlaki ve etik fenomenlerin dışbükey bir görüntüsünü elde etmek için yazar, ustaca çeşitli şiirsel teknikleri ile antik ve ortaçağ dünya edebiyatının en yaygın iki sahnesinin başarılı bir şekilde kullanmıştı: kopmuş insan kafasının maceraları ve diğer dünyanın görüntüsü.

Anahtar Kelimeler

Destan, İsa, Sultan, Cehennem, Apokrifler, Altın Orda, Türk dilleri, Hüsam Katib

ХУСАМ КАТИБТІҢ «ҚИССА-И СҰЛТАН ЖҰМЖҰМА» ДАСТАНЫ – ЖАЛПЫ ТҮРК ӘДЕБИЕТІНІҢ БІРЕГЕЙ ЕСКЕРТКІШІ

Öz

Бұл мақаланың мақсаты – Алтын Орда дәуірінде жалпы түрк әдебиетіне ортақ әйгілі Хусам Катибтің «Қисса-и Сұлтан Жұмжұма» дастанының поэтикалық ерекшеліктерін анықтау. Осы жұмыстың тарихи-салыстырмалы және жүйелі талдауы нәтижесінде ақын көтерген адамзат проблемалары ғасырлар бойы түрк халықтарының күнделікті және моральдық тәжірибесіне негізделгендігі айқындалады. Онда шығыс дастандарының табысты даму дәстүрлері байқалады. Моральдық-этикалық құбылыстың философиялық тереңдігіне және дүниетанымына жету үшін автор әр түрлі ақындық техниканы пайдалана отырып, сондай-ақ ежелгі және ортағасырлық әлемдік әдебиеттің ең көп таралған сахнасы - адамның басы мен о дүниелік әлемнің көрінісін сәтті қолданады.

Anahtar Kelimeler

Дастан, Иса, Сұлтан, Тозақ, Апокриф, Алтын Орда, Түрк тілі, Хусам Катиб

"DZHUMZHUMA SULTAN" by HUSAMA KATIB – THE UNIQUE MONUMENT OF ALL MEDIEVAL TURKIC LITERATURE

Öz

The purpose of this literary article is disclosure of literary advantages and poetic features of dastan "Dzhumdzhuma Sultan" by Husama Katiba – the known monument of literature of all-Turkic literature of an era of the Golden Horde. As a result of the historical and comparative and system analysis of this composition reveals that the universal problems lifted by the poet, which are based on centuries-old everyday and moral experience of the Turkic people. He have found successful development of traditions of east dastan. For achievement of philosophical depth and convex display of the moral and ethical phenomena the author skillfully used various poetic receptions and successful contamination of two most widespread plots of ancient and medieval world literature: adventures of the cut-off human head and display of the other world.

Anahtar Kelimeler

Dastan, Isa, Sultan, Hell, Golden Horde, Language of Turkic peoples, Husam Katib, Apocryphal story

«ДЖУМЖУМА СУЛТАН» ХУСАМА КАТИБА – УНИКАЛЬНЫЙ ПАМЯТНИК СРЕДНЕВЕКОВОЙ ОБЩЕТЮРКСКОЙ СЛОВЕСНОСТИ

Öz

Целью данной статьи является раскрытие художественных достоинств и поэтических особенностей дастана «Джумджума султан» Хусама Катиба – известного памятника литературы общетюркской словесности эпохи Золотой Орды. В результате историко-сопоставительного и системного анализа данного сочинения раскрывается, что поднятые поэтом общечеловеческие проблемы основаны на многовековом житейском и нравственном опыте тюркских народов. В нем нашли успешное развитие традиции восточного дастана. Для достижения философской глубины и выпуклого показа морально-этических явлений, автор умело использовал разнообразные поэтические приемы и успешную контаминацию двух наиболее распространенных сюжетов древней и средневековой мировой словесности: похождений отрезанной человеческой головы и показа потустороннего мира.

Anahtar Kelimeler

Дастан, Иса, Султан, Ад, Апокриф, Золотая Орда, Язык тюрков, Хусам Катиб

Kaynakça

• Бертельс Е. Э. Литература народов Средней Азии от древней¬ших времен до XV века н. э. //Новый мир, 1939, № 9. –С. 264 – 281.
• Боронгы татар әдәбияты. (1963).–Казан: Тат. китап нәшр., –580 б. (на тат. яз.).
• Боронгы төрки һәм татар әдәбияты чыганаклары. (1981). – Казан: КДУ,–246 б. (на тат. яз.).
• Гудзий Н. К. (1956). История древней русской литературы. – М.,
• Жөмжөмә солтан. (1970). Казан: КДУ, – 86 б. (на тат. яз.).РГАДА. Раздел 6, оnись 1, дело 416, часть II.
• Жөмжөмә солтан. (2000). Казан: Иман (на яз. тюрки).
• Хусаинов Г. Б. (1961). Боронғо ҡулъяҙма дастан //Совет Баш¬ҡортостаны. 13 июнь (на башк. яз.).