ALTIN ORDU EDEBİ ESERİ RABGUZİ KISSALARI’NIN YAYIN ÖRNEKLERİ

Yıl 2018, Sayı: 92, 75 - 90, 27.12.2018

Saparbek Yergobek

Öz

Bu çalışmada, Kazak Edebiyatı tarihinin Altın Ordu döneminde, Türklerin İslam uygarlığını geliştirmesi ile ozanlık geleneği ve kültürünün gelişimi ele alınmaktadır. Yazılı edebiyatın sonraki aşaması yeniden doğmuş ve Rus kolonizasyonuna karşı manevi bir silah olarak bugünün standartlarına göre 19. yüzyılın ikinci yarısında dini ve eğitimsel bir hareket olarak gelişmiştir. Modern Kazak edebiyatı tarihinde kabul edilen Altın Ordu edebiyat eserlerinin büyük çoğunluğu da dini eserlerdir. Örneğin, Kıssa-i Cusip, Kısasü'l-Enbiya, Cümcüme, Nehcü'l-Ferâdis vb. Bu makalede, Kazak edebiyatında Kısasü'l-Enbiya'nın örnekleri incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Altın Ordu edebi anıtları, «Kısasü, Yazılı edebiyat, Kitabi şair, Geleneksel yazılı edebiyat

АЛТЫН ОРДА ӘДЕБИ ЖӘДІГЕРІ – РАБҒУЗИ ҚИССАЛАРЫНЫҢ ЖАРИЯЛАНУ ҮЛГІЛЕРІ

Öz

Қазақ әдебиетінің тарихында кітаби ақындық және оның басты шығармашылық дәстүрі – нәзирагөйлік Алтын Орда дәуірінде ұлы Ұлыстың мемлекеттік рухани қазығы ретінде мұсылман дінін берік бекіту, түрк жұртының ислами өркениетін қалыптастыру мүддесімен қабыса келіп туындады. Кітабилықтың кейінгі кезеңі орыс отарлығына қарсы қолданылатын рухани қару, діни, әдеби, жалпы өркениеттік, бүгінгі тілмен айтқанда, діни ағартушылық қозғалыс ретінде ХІХ ғасырдың екінші жартысында қайта туып өркен жайды. Қазіргі қазақ әдебиетінің тарихы ғылымында айтылып жүрген Алтын Орда әдеби ескерткіштерінің де басым бөлігі ¬- діни шығармалар. Мысалы, «Қисса Жүсіп», «Қисасу-л-әнбия», «Жұмжұма», «Нахжу-л-фарадис». Мақалада әдеби жәдігер «Қисасу-л-әнбияның» қазақ әдебиетіндегі үлгілері талданады.

Anahtar Kelimeler

Алтынорда әдеби ескерткіштері, «Қисасу-л-әнбия», Кітаби әдебиет, Кітаби ақын, Дәстүрлі жазба әдебиет

EXAMPLES OF THE PUBLICATION OF THE LITERARY MONUMENT OF THE GOLDEN HORDE - KISSA RABGUZI

Öz

In the history of Kazakh literature, written (kitabi) poetics and its main creative tradition – «nazira» developed and settled along with the formation of Islamic civilization in the Turkic people of the Golden Horde era as the state spirit of the great nation. The subsequent stage of the book literature was born again and flourished as a spiritual weapon against Russian colonization, as a religious, literary, general civilization, by today's standards, as a religious and educational movement in the second half of the nineteenth century. The vast majority of the Golden Horde literary monuments that are considered in modern history of Kazakh literature are also religious works. For example, such works as "Kissa Zhusip", "Kisasu-l-anbiya", "Zhumzhuma", "Nahzhu-l-Faradis". In this article, samples of the literary heritage of Kisasu-l-anbiya in the Kazakh literature are analyzed.

Anahtar Kelimeler

Literary monuments of the Golden Horde, Kisasu-l-anbiya, Book literature, Book poet, Traditional written literature

ОБРАЗЦЫ ПУБЛИКАЦИИ ЛИТЕРАТУРНОГО ПАМЯТНИКА ЗОЛОТОЙ ОРДЫ – КИССА РАБГУЗИ

Öz

В истории казахской литературы книжная поэтика и ее основная творческая традиция - назира развивалась и осваивалась вместе с формированием исламской цивилизации в тюркском народе в конце эпохи Золотой Орды, как государственного духа великого Улуса. Последующая стадия книжной литературы родилась заново и расцвела как духовное оружие против русской колонизации, как религиозная, литературная, общечеловеческая, по сегодняшним меркам, как религиозное и образовательное движение во второй половине XIX века. Подавляющее большинство литературных памятников Золотой Орды, которые рассматриваются в современной истории казахской литературы, также являются религиозными произведениями. Например, такие произведения, как «Кисса Жусип», «Кисасу-л-анбия», «Жумжума», «Нахжу-л-Фарадис». В данной статье анализируются образцы литературного наследия «Кисасу-л-анбия» в казахской литературе.

Anahtar Kelimeler

Литературные памятники Золотой Орды, «Кисасу-л-анбия», Книжная литература, Книжный поэт, Традиционная письменная литература

Kaynakça

• Маллаев, Н.М. (1963). История узбекской литературы с древнейших времен до ХVІІ века, Ташкент, 180 б.
• Әуезов, М. (1959). Әр жылдар ойлары. Алматы, Қазмемкөркемәдеббас, 556 б.
• Қыраубаева, А. (1988). Ғасырлар мұрасы. Алматы, Мектеп, 163 6.
• Орта Азия мен Қазақстанның ұлы ғалымдары. Алматы, Жазушы, 87 б.
• Наджип, Э. Н. (2007). Регионы и этапы формирования тюркских письменных языков и литератур, Түркістан, Тұран, 268 б.
• Рабғузи, 2001). Қисса-сул-әнбийя-й. Адам-Атадан Мұхаммед ғалайһи-уәссәләмға дейін, (Қазақ тіліне аударған Роза Мұқанова), Алматы, Санат, 248 б.
• Рабғузи, Насреддин (2008). Қисас-ул әнбия, Араб тілінен аударған Әшім Әріпбайұлы, Астана, Фолиант, 552 б.
• Қыраубайқызы, А. (2001). Ежелгі әдебиет, Астана, Елорда, 224 б.
• Шәді төре, (1999). Ибраһим Пайғамбардың хикаяты, Алматы, Қазақстан, 88 б.