MANLAR’IN ‘MOĞOLLAR’A DÖNÜŞÜM TARİHİ (Tarihsel ve etno-sosyolojik inceleme)

Yıl 2018, Sayı: 92, 91 - 101, 27.12.2018

Orazbek Nuskabayev

Öz

DNA'nın sosyolojik analizi, Türk halklarının etnojenezinin köklü olduğuna dair tutarlı kanıtlara dayanmaktadır. En eski Türk oluşumlarından biri Man topluluğudur. En başından beri, Manlar, bir askeri, inatçı, acımasız ve zalim insanlardı. Fethedilen topraklarında on devlet kurmuşlardır. Bu ülkelerden biri, antik Çin kaynaklarında, M.Ö. XXIV.-XXIII. yüzyıllarda Manlar tarafından oluşturulan Ngui-go’dur (Nogay Devleti). O devletin içinde olan orman halklarından biri Mancurlar, Manlar’ı «Man’ın eli» olarak adlandırmışlardır. Bunun anlamı «Manlar’ın askeri» gibi idi. Çünkü Mancurların dilinde «eli» kelimesi «asker» anlamına gelmektedir. Kendi dillerinde «Man» etnos adına “-t” çokluk ekini ekleyerek «Manların çok olduğunu» belirtmişlerdir. Bu bağlamda, bu makalede, "Man" etniğinin rolü, M.Ö. XXIV.-XXIII. yüzyıla tarihlenen Manlar tarafından yaratılan Ngui-go'nun (Nogay Devleti) oluşumu, yöresel mekânı, Mancurların Manlar’a «Man’ın eli» olarak adlandırılması, «Mangıt» adlandırmanın Manların çokluk hali olduğu, zamanla «Man’ın eli» «Moğol» etnik kökenine dönüşmesi gibi konular incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Türk, Oluşum, Man, Nokhoi (Nogay), Man’ın eli (Manlar’ın askeri), Moğol

МАҢДАРДЫҢ «МОҢҒОЛҒА» АЙНАЛУ ТАРИХЫ (Тарихи-этносоциологиялық сараптама)

Öz

ДНК – генеологиялық сараптаулар арғы түрк текті халықтардың этногенездік түзілімінің тым тереңде жатқандығын дәйекті дәлелдермен негіздеп берді. Сол арғы түрк текті түзілімдердің қатарында Маң қауымдастығы да аталады. Маңдар әу бастан-ақ жаугершілікке бейім, сотқар, аяушылығы аз, қатыгез әрі соғысқұмар жауынгер жұрт ретінде көрінген. Олар жаулап алған өңірлерінде ондаған мемлекеттердің құрылуына ұйытқы болған. Сондай мемлекеттердің бірі ретінде, көнеқытайлық дерек көздерінде, ж.с.д. XXIV–XXIII ғғ. маңдар құрған Ngui-go-ның (Ноғай мемлекетінің) аты аталады. Сол мемлекеттің құрамында болған орман халықтарының бірі – мәнжүрлер маңдарды «маң қолы» деп атап кеткен көрінеді. Олардың мұнысы «маң әскері» дегендері сияқты. Себебі мәнжүрлер тілінде «қол» түсінігі «әскер» деген ұғымды білдірген. Сонымен қатар мәнжүрлер маңдарды «маңғыт» деп те атаған. Олардың бұнысы «маң» этнониміне өз тілдеріндегі көптік жалғауы «-т» жұрнағын жалғау арқылы «маңдардың көп екендіктерін» білдіргендері екен. Осыған байланысты мақалада арғы түрк текті түзілімдегі «Маң» этникалық қауымдастығының орны мен рөлі, ж.с.д. XXIV–ХХІІІ ғғ. маңдар құрған Ngui-go (Ноғай мемлекеті), оның болмысы, өңірлік кеңістігі, мемлекет құрамындағы мәнжүрлердің маңдарды «маң қолы» атауы, «маңғыт» аталымының маңның көпшесі екендігі, кейіндеу келе «маң қолының» «моңғол» этнониміне нендей себептермен, қандай жағдайда айналғандығының тарихы сараланады.

Anahtar Kelimeler

Түрк, Түзілім, Маң, Нохой (ноғай), Маң қолы (маң әскері), Моңғол

THE HISTORY OF THE FORMATION OF MANG TO THE MONGOLS (Ethnosociology expert)

Öz

The genealogical analysis of DNA is based on consistent evidence that the ethnogenesis of the Turkic race is deeply rooted. And one of the ancient Turkic generations is called the Mang society, which was formed. Initially the Mang were a military, persistent, ruthless and cruel nation. They conquered the lands of ten formed states and created cohesion. According to ancient Chinese sources in the XXIV-XXIII centuries B.C. one of these countries also named (Nogai State) Ngui-don was created by Manga. At that time the Manchu people called the Mangos "Hand of Mang" and it was the creator of the forest people from that state. This means the type of “warrior Mang”, because in the Manjur language, “hand” meant the “warrior.” In addition, Manchu people were even called Mangos as “Mangut”. With the help of the ending “-t” in the ethnonym of their language they wanted to express that “there are a lot of mans”. Thus, the role and place of the ethnic community "Mang" in the deep-historical Turkic formation (Nogai state) Ngui-do created by Mang in the XXIV-XXIII centuries BC, its reality, living space, name “ Mankura mangus in the state, that Mangut is a significant Manga, as well as the reasons and in which case the ethnonym “Mankola” became “mool” om were analyzed in this article.

Anahtar Kelimeler

Turk, Formation, Mang, Nokhoi (nogai), Hand of Mang (warrior mang), Mongol

ИСТОРИЯ ПРЕВРАЩЕНИЯ МАНОВ В ‘МОНГОЛОВ’ (Историко-этно-социологическая экспертиза)

Öz

Генеалогический анализ ДНК основан на последовательных доказательствах того, что этногенез тюркских народов глубоко укоренен. И один из древнейших тюркских образований называется обществом ман. С самого начала ман были народом воинстенным, настойчивым, безжалостным и жестоким. В завоеванных ими землях сформировали около десяти государств. Одной из этих стран, в древнекитайских источниках, в XXIV-XXIII вв д.н.э. назван Ngui-gо (Ногайское государство), созданное манами. Одним из лесных народов, проживавших в том государстве, маньжуры называли манов, как «маң қолы». Данное название имеет значения «воин манов». Потому что, слово «рука» в маньжурском языке переводится, как «воин». Для выражения «большого количества манов», к этнониму «Ман» добавили окончание множественного числа маньжурского языка “-т”. В связи с этим, в даной статье анализируется роль и место этноса «Ман», образование Ngui-gо (Ногайского государства), созданное манами в XXIV-XXIII вв д.н.э., его бытие, региональное пространство, название «маң қолы», данное манам со стороны маньжуров, слово «мангыт», обозначающее множественного количество манов, причина превращения «маң қолы» в этноним «монгол».

Anahtar Kelimeler

Тюрок, Формирование, Ман, Нохой (ногай), Маң қолы (воин ман), Монгол

Kaynakça

• Байжумин Ж. Тұран. Адамзат қоғамының тарихына көзқарас. – Алматы: Арыс, 2013. – 264б.
• Бейсенбайұлы Ж. Арғы түрктер ақиқатының ізімен. – Алматы: Қайнар, 2006.– 336 б.
• Далай Ч. Монголын Түүх. Хамаг Монгол-улс (1101–1206 ж). Бірінші дәптер. - Улаанбаатар, 1966. –123б.
• Дроздов Ю.А. Тюркскоязычный народ европейской истории. – М, 2011. – 600с.
• Е Лун-ли. История государства киданей (Цидань го чжи) //Пер. введ. и ком. В.С. Таскина. – М.: Наука, 1979. –237с.
• Ельницкий Л.А. Скифия евразийских степей. – Новосибирск, 1977. – 134с.
• Калинина Т.М. Сведения ранних ученых Арабского халифата. – М, 1998. – 24с.
• Крадин Н.Н., Скрынникова Т.Д. Империя Шингис-хана. – М.: Вост. Лит., 2006. – 557с.
• Кычанов Е.И. Монголы в VI – первой половине ХІІ в./ /Дальный Восток и соседние территории в средние века. – Новосибирск , 1980. – С. 136-141.
• Мэн-да бэй-лу (Моңғол-татарлардың толық сипаттамасы). Пер.и комент. Н.Ц. Мункуева. – М., 1975.- С. 51-52.
• Надмид Ж. Монгол хэл, түүний бичгийн түүхэн хогжлийн товч тойм. -Улаанбаатар, 1967. –193б
• Пэрлээ Х. Кидан нар тэдний монголчуудтай холбогдсон нь. - Улаанбаатар. 1959. – 314б.
• Салғараұлы Қ. «Күн тегі» мен «Айдың» бауырлары. – Түркология, 2015. №1. – 95-102-б.
• Тацит. Сочинения. –Москва, 1993. – С.354
• Худжаев А. Из истории древних тюрков / сведения древнекитайских источников. – Ташкент: Изд-во «Тафаккур» АН Республики Узбекистан, 2012. – 218с.