XV.YÜZYIL ESKİ ANADOLU TÜRKÇESİNDEN AZERBAYCAN TÜRKÇESİNE GEÇEN DEYİMLERİN ANLAM VE ŞEKİL BAKIMINDAN İNCELENMESİ

Yıl 2017, Sayı: 82, 5 - 23, 24.04.2017

Z. Emiroğlu

Öz

Deyimler için bugüne kadar yapılmış birçok tanım vardır. Dilbilim çalışmaları çerçevesinde frazeoloji veya idiomatik adı altında nitelendirilen deyimler, birden fazla unsurdan kurulu kalıplaşmış yapıları inceleyen bir çalışma alanı olarak belirtilir. Bu bilimin araştırılmasına ilk defa Avrupa'da başlanmıştır. Türk ve yabancı bilim adamları deyim kelimesinin karşıladığı anlamı farklı tabirlerle ifade etmeye çalışmışlardır. Fakat değişmeyen kural, kelime yapısında mecaz anlamının var olduğudur. Bu nitelikte olan kelime veya kelime yapıları 15. yy. Eski Anadolu Türkçesi metninde karşımıza çıkmakta olup anlam açısından bugün de Azerbaycan Türkçesi edebi dilinde aynen kullanılmaya devam etmektedir. Deyimlerin bazısı şekil itibariyle Azerbaycan Türkçesi edebi dilinde aynen Anadolu Türkçesindeki gibi, bir kısmı ise farklı şekillerde geçmiştir. Kalıplaşmış kelime olarak da nitelendirebileceğimiz bu yapılar Türkçenin iki şivesi arasındaki yakınlığı gösterme açısından dikkate değerdir. Nitekim XIII. yüzyılın birinci yarısından başlayarak ilk yazılı numunelerini veren Oğuz Türkçesi içerisinde yer alan Azerbaycan Türkçesi ve Osmanlı Türkçesi Eski Anadolu Türkçesinde tek dil olarak görülmüştür. Bu dönemde yazılan eserlerin dili de oldukça sadedir. Eki Anadolu Türkçesinin yaşam süresi olan XIII-XIV. Yüzyıllar, bu iki şivenin ana devresi sayılmaktadır. Sahalar arasında farklar bu devrenin sonunda görülmeye başlamış ve Osmanlı Türkçesi devresinde belirginleşmiştir.

Anahtar Kelimeler

Deyimler, Eski Anadolu Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi edebi dili

ANALYZING PHRASAL COMPOUNDS TAKEN FROM XV CENTURY ANCIENT ANATOLIAN TURKISH INCLUDED IN AZERBAIJAN TURKISH FOR THEIR MEANING AND FORM

Öz

Lots of definitions have been conferred upon phrasal compounds in the framework of linguistic surveys this field analyzing word combinations composed of several items. The first research of this field of science began in Europe. Both Turkish and foreign scholars tried to define the equivalent of term of phraseology with various words. But in this case the unchanged rule in the foundation is that the word combination has metaphorical meaning. Such words of word combinations were observed in XV century ancient Anatolian Turkish language and identically used in Azerbaijan Turkish language for its meaning. Some phrasal compounds have passed into Azerbaijan Turkish language as they are, some of them have passed into differently. These groups which we called them as stable word combinations are necessary for making closeness between two dialects of Turkish, Azerbaijan Turkish and Ottoman Turkish which placed in Oghuz language giving first examples of writing in beginning of XIII century were observed as a unified language in ancient Anatolian Turkish. The medium of plays which were written in this period was so simple. Existence period of Anatolian Turkish covers XIII-XIV centuries and this period is considered the first period of these two dialects. Differences between these languages were observed in the end of this period and obviously seen in Ottoman Turkish period. In this research we shall evaluate phrasal compounds in music book written in ancient Anatolian Turkish.

Anahtar Kelimeler

Phrasal compound, ancient Anatolian, Azerbaijan Turkish

Kaynakça

• 1. Adilov Musa, Yusifov Geray (1991) Sabit Söz Birleşmeleri, Maarif Yayınevi, Bakü.
• 2. Ahmetoğlu Şükrullah, Risâle min-İlmi’l-Edvâr.
• 3. Aksan Doğan (1996), Türkçenin Sözvarlığı, Engin Yayınevi, Ankara.
• 4. Aksan Doğan (1982), Her Yönüyle Dil - 3, TDK Yayınları, Ankara
• 5. Aksoy, Ömer Asım (1968), Atasözleri ve Deyimler, Ankara Üniversitesi Basımevi.
• 6. Altaylı, Seyfettin(2005), Azerbaycan Türkçesi Deyimler Sözlüğü, Prestij Matbaası, Ankara.
• 7. Azerbaycan Dilinin İzahlı Lüğeti, I-IV cilt (2006), Şerg-Gerb Yayınevi, Bakü.
• 8. Bayramov, Hüseyn (1978), Azerbaycan Dili Frazeologiyasının Esasları, Maarif Yayınevi, Bakü.
• 9. Devellioğlu, Ferit (1993),Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, 11.bs. Ankara
• 10. Emiroğlu, Zümrüt (2015), “Türkçe Yazılmış İlk Musiki Eserindeki Terimlerin Değerlendirilmesi”, VI. Uluslararası Türkoloji Kongresi, Hoca Ahmed Yesevi Universitesi Türk-Kazak Universitesi, 23-24 Ekim, Türkistan/Kazakistan (bildiri).
• 11. Ergin Muharrem (1971), Azeri Türkçesi, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• 12. Eyüboğlu, Kemal E. (1973), On Üçüncü Yüzyıldan Günümüze Kadar Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler, İstanbul.
• 13. Hacıyev Tofig (1976), Azerbaycan Edebi Dili Tarihi, Azerbaycan Devlet Üniversitesi Yayınları, Bakü.
• 14. Hacızade, Naile (2003), “Azerbaycan Türkçesinde “Göz” Kelimesi ile Kurulmuş Deyimlerin Anlam Özellikleri”, Selçuk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Ahmed Bican Ercilasun Armağanı, sayı 13, 2003 s 87-103
• 15. Hüseyinoğlu, Ali Şamil (2005), “Maraglı bir eser”, Seyfeddin Altaylı’nın Azerbaycan Türkçesi Deyimler Sözlüğü” eserine yazdığı önsöz,” Ankara.
• 16. Korkmaz, Zeynep (1992), Gramer Terimleri Sözlüğü, TDK Yayınları Ankara.
• 17. Mirzaliyeva Mehebbet (2009), Türk Dillerinin Frazeologiyası, Nurlan Yayınevi, Bakı,
• 18. Sinan, Ahmet Turan (2008), “Deyim Kavramı Üzerine Notlar”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Fırat University Journal of Social Science Cilt: 18, Sayı: 2, Elazığ, s 91-98
• 19. Şirinova, Zümrüt (2008), “Şükrullah’ın İlmi’l-Edvar’ı”, (yayımlanmamış doktora tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yeni Türk Dili Anabilim Dalı.
• 20. Topaloğlu, Ahmet (1989), Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• 21. Uz, Kazım (1964), Mûsikî Istılahatı, Haz, Gültekin Oransay, Ankara.