ЖҮСІП БАЛАСАҒҰННЫҢ «ҚҰТАДҒУ БІЛІК» ШЫҒАРМАСЫНДАҒЫ ТҮРКІЛІК ЖӘНЕ ИСЛАМДЫҚ ДҮНИЕТАНЫМ ҰСТАНЫМДАРЫНЫҢ МӘДЕНИ-РУХАНИ СИПАТЫ

Yıl 2016, Sayı: 75, 110 - 121, 26.02.2016

G.a. Shadınova

Öz

Мақалада ортағасырлық түркі ойшылы Жүсіп Баласағұнның «Құтадғу білік» шығармасының тарихи, әлеуметтік, мәдени алғышарттарына жүйелі түрде тарихи-философиялық талдау жасалып, оның философиялық көзқарастарының қайнар көздері түркі және ислам дүниетанымының өзара кірігуі қарастырылды. Ойшыл-ақынның дүниетанымдық көзқарастарында ислам мәдениетінен нәр алған түркі философтарының ислам әлемімен мәдени сұхбатына негіз болатын - түркілік-исламдық рухани құндылықтарды нақты іс жүзінде әлеуметтік салада қолданудың алғаш моделі жасалынды. «Құтадғу білік» шығармасы арқылы Жүсіп Баласағұн түркі халықтарының жазба әдебиетінің негізі - түркі тілінде философиялық ой кешу үрдісін қалыптастырды. Сондықтан поэтикалық формадағы үлгілерді ұсынып, күрделі сипаттағы образдарды ашу әдісі шығыстық дүниені түсінудің өзіндік ерекшелігі екендігін тұжырымдауға болады

Anahtar Kelimeler

Түркі, Ислам, Қарахан, Дүниетаным, Тәңірлік, Философия, Жүсіп Баласағұн

YUSUF BALASAGUNI IN THE WORK " KUTADGU BILIK " PRINCIPLES OF TURKISH AND ISLAMIC WORLDVIEW, CULTURAL AND SPIRITUAL CHARACTER

Öz

This article while investigating historical, social cultural works of Turkic thinker Yusuf Balasagun, it was found out the interrelation of philosophical outlooks of Turkic and Islamic world. By means of creative work of Yusuf Balasagun «Kudatgu Bilik» have been united in one uniform Turkic and Islamic outlook and for today value of this work has great importance. it became known that in outlook of Yusuf Balasagun that Islamic the culture was spread among Turkic people was the basic theme among the philosophers Turkic world. Also it became known that Yusuf Balasagunі was the founder of model of use Turkic and Islamic of spiritual values which have begun to adhere in social sphere.

Anahtar Kelimeler

Turkic, Islamic, in Karahan, Outlook, God, Philosophy, Yusuf Balasaguni

Kaynakça

• 1. Орынбеков М.С. Предфилософия протоказахов. - Алматы: Өлке, 1994. – 207 б.
• 2. Кононов А.Н. Слово о Юсуфе из Баласагуна и его поэме. «Кутадгу билик» // Советская тюркология. – Баку, 1970. - №4. - С. 3-12.
• 3. Фон Грюнебаум Г.Э. Классический ислам. 600-1258. Очерк истории / Пер. с англ. – М.: Наука, 1988. – 216 с.
• 4. Бартольд В.В. Туркестанские друзья, ученики и почитателя. - Ташкент, 1927. - С.69-108.
• 5. Қазақ ССР тарихы. - Алматы: Қазақ мемлекет, 1959. – Т. 1. – 478 б.
• 6. Сейдімбеков А. Қазақ әлемі. Этномәдени пайымдау. - Алматы: Санат, 1997. – 464 б.
• 7. Иасауи Қожа Ахмет. Хикмет жинақ: Даналық сыр. -Алматы: Жалын, 1998. –656 б.
• 8. Кенжетай Д.Т. Хусамеддин Сығнақидің Иасауи туралы рисаласы // Ясауи жолы. – Түркістан: Ұлттық рух, 2005. - №2 (1). - 90-98 бб.
• 9. Баласағұн Жүсіп. Құтты білік /Көне түркі тілінен аударған және алғы сөзі мен түсініктерін жазған А. Егеубаев. - Алматы: Жазушы, 1986. - 616 б.
• 10. Касымжанов А.Х. Пространство и время великих традиций. - Алматы: Қазақ университеті, 2001. - 301 с.
• 11. Есім Ғ. Фалсафа тарихы: Оқулық-хрестоматия. – Алматы: Раритет, 2004. - 304 б.
• 12. Бахтин М.М. Эстетика словесного творчества. - М.: Мысль, 1979. - 424 с.
• 13. Конрад Н. Октябрь и филологические науки // Новый мир. - М., 1971. - С. 27-35.
• 14. Мәжиденова Д. Жүсіп Баласағұнның эстетикалық көзқарастары // Білім және еңбек. – Алматы, 1987. - №3. - 34-35 бб.