UNDISCLOSED TRUTH ORKHON INSCRIPTIONS

Yıl 2013, Sayı: 64, 68 - 88, 24.06.2013

T. Ensegenuly S. Tokbolat

Öz

Some European scholars in view of the fact that not enough was known from the ancient traditions, have made incredible conclusions. As a result, the place where the Orkhon inscriptions have been unearthed, which resulted in damage to the cultural heritage. The main cause of the destruction of Orkhon-written records to foreign travelers and orientalists of tombstones and burial records fleece on the rocks. In connection with these excavations were made.
This article shows the distinctive features of Orkhon written records and discusses the ancient Turkic writing Fleece Schumer, China, Ancient Egypt and made scientific conclusions.

Anahtar Kelimeler

Orkhon inscriptions, ancient Turkic runic monuments, Sumerian cuneiform writing, ancient Turks, Sumerians, balbals, bakats, tombstones

ОРХОН ЖАЗБАЛАРЫНЫҢ АШЫЛМАҒАН АҚИҚАТЫ

Öz

Моңғолия жеріндегі Күлтегін, Тоныкөк, Білге қаған, Күлі-Чүр жазба ескерткіштерін зерттеуде кейбір Еуропа ғалымдары көне түркі дәстүрін, салтын жете білмегендіктен нанымсыз пікір, пайымдаулар жасаған. Соның салдарынан Орхон бойындағы жазба ескерткіштердің тұрған жері, айналасы қазылып, мәдени мұралардың бүлінуіне апарып соқтырған. Осы зерттеуде Орхон бойындағы жазба ескерткіштердің өзіндік ерекшелігі, сыр-сипаты шынайылықпен ашылып, ғылыми тұжырымдар жасалынады. Орхон жазбаларының бүлінуіне себеп болған ең негізгі жәйт – шетел саяхатшылары мен шығыстанушылар тастағы түркі руна жазба ескерткіштерін «Қабыр басындағы құлпытас» деп ұйғарым жасап, түркі қағандары мен бектері қымбат мұраларын өздерімен бірге көмеді деп есептеп, жазба ескерткіштердің астын қазған.
Бұл еңбекте Орхон бойындағы көне түркі руна жазба ескерткіштері – түркі қағандығын орнатудағы жорықтар жайлы жазылған дастандар екені дәлелденеді. Мақалада көне түркі руна жазуы Шумер, Қытай, Көне Египет жазуларымен жалғаса туғандығы ғылыми негізде мәлімденеді.

Anahtar Kelimeler

Орхон жазбалары, көне түркі руна жазба ескерткіштері, шумер сына жазуы, көне түркілер, шумерлер, балбал, бақатас, құлпытас

Kaynakça

• 1. Авдиев В.И. История древного востока. М: Огиз, 1948.– 583 с.
• 2. Бахти А. Шумеры, скифы, казахи. Алматы: «Кочевники», 2002.–215 с.
• 3. Авеста. Иранның ежелгі гимндері мен мәтіндері. 1-2 томдар. Тегеран: «Морварид» баспасы, 1375 (һиджра бойынша), 1997 ж.
• 4. Быков Ф.С. «Зорождение общественно-политеческой и философской мысли в китае». М: Наука, 1960.–240 с.
• 5. Переломов Л.С. «Конфуций «Лунь юй». М: вост.лит-ра, 1998.–588 с.
• 6. Геродот. История. Избранные страницы. С.Петербург «Амфора». 1999.
• 7. Ядринцев Н.М. Предварительный отчет о поездке с археологической и этнографической целю–Известия ВСОРГО, Иркутск, 1889 г. Т..ХХ № 4.
• 8. Клеменц Д.А. Письма на имя академика Радлова,–СТОЭ. Вып.1, СПБ, 1892. с.13-23. Прил.1.
• 9. Сартқожа Қ. Орхон мұралары. Бірінші кітап. Астана: «Күлтегін» баспасы, 2003, –392 б.
• 10. Еңсегенұлы Т. Көне түркі руна жазба поэзиясы. Екінші кітап. Алматы: Білім, 2008.–409 б.
• 11. Карауулу Ө. Көне түріктер тарихы. Бишкек: 1994.–190 б.
• 12. Гумилев Л.Н. Көне түріктер. Алматы: Білім, 1994.–502 б.
• 13. Кызласев Л.Р. Означение термина балбал древнетюркской надписей,–ТС, М –Л: 1966, 206 с.
• 14. Айдаров Ғ. Күлтегін ескерткіші. Алматы: Ана тілі, 1995.
• 15. Малов С.Е. Памятники древнетюркской письменности. М–Л: АНСССР, 1951.
• 16. Геродоть. Исторія въ девяти книгахъ. Том 1. М: 1888.
• 17. Конфудзы. Кеңес пен талғам. Алматы: Қайнар, 2001.–220 б.
• 18. Түркістан халықаралық энциклопедиясы. Алматы: 2000.–286 б.
• 19. Жолдасбеков М. Асыл арналар. Алматы: Жазушы, 1986.–326 б.
• 20. Келімбетов Н. Көркемдік дәстүр жалғастығы. Астана: Елорда, 2000.–286 б.