ESKİ TÜRKÇEDE “ÇOKLUK, FAZLALIK, AŞIRILIK” BİLDİREN MİKTAR NİTELEYİCİLERİNİN TİPOLOJİSİ

Year 2022, Issue: 112, 42 - 73, 26.12.2022

Kenan Azılı , Ahmet Akpınar , Figen Patıhan

Abstract

Yaygın ve klasik gramer yaklaşımına göre isimleri, isim soylu sözcükleri ve fiilleri nitelemekle görevli olan sıfat ve zarflar, bu sözcük kategorilerini çok çeşitli yönlerden niteleyen birimlerdir. Aynı leksikal birimlerin hem isim ve isim soylu sözcükleri hem de fiilleri niteliyor oluşu ise sentaktik görevleri ile ilgilidir. Bu yönüyle, mevcut fonksiyonlara sahip kategorideki birimlere "niteleyici" adı verilmektedir. Dünya dillerinin tipolojisi için en elverişli yaklaşımın artzamanlı olarak tarihsel dönemleri değerlendirmek olduğu göz önünde bulundurulursa, niteleyiciler için de arkaik biçimlerin önemi daha da ön plana çıkacaktır. Bu açıdan, Türkçenin sahip olduğu niteleyiciler üzerine çalışmak için, söz konusu dilin ilk yazılı envanteri ve bu dönemin kapsamına dâhil edilen çeşitli çevreler (VIII.-XI. yüzyıl) en uygun veri dokümanının elde edileceği saha olacaktır. Zira bu dönemdeki özellikle Budist ve İslamî çevrede kaleme alınan metinler niteleyiciler bakımından oldukça zengindir.
Bu makalede, VIII.-XI. yüzyıllar arasındaki Türkçenin ilk yazılı envanterinde tespit edilen niteleyicilerin tipolojileri incelenmektedir. Oldukça çeşitli niteleyici varlığı, Türkçedeki bu birimlerin kapsamlı bir çalışmasını güçleştirdiğinden dolayı, çalışmada "çokluk, fazlalık, aşırılık" bildiren miktar niteleyicileri üzerine odaklanılacak ve buradan hareketle genel niteleyici karakterlerine ulaşılmaya çalışılacaktır. Ele alınacak miktar niteleyicilerinin gramerleşme safhaları, kavramsal ilişkileri ve sentaktik dizilimleri üzerinden bir sınıflandırma ile niteleyicilerin genel anatomisi ortaya konacaktır. Bu sayede, hem artzamanlı hem de eşzamanlı bulgulara ulaşılarak dil evrenselliği ve dil tipolojisine katkı sağlamaya yönelik bulgular ortaya konacaktır.

Keywords

Eski Türkçe, tipoloji, niteleyici, gramerleşme, çokluk

Supporting Institution

BAYBURT ÜNİVERSİTESİ

Project Number

2022/69001-01-02

КӨНЕ ТҮРІК ТІЛІНДЕГІ «КӨПТІК, МОЛДЫҚ, ШАМАДАН ТЫСТЫҚ» ҰҒЫМЫН БІЛДІРЕТІН МӨЛШЕРДІҢ САПАЛЫҚ ТИПОЛОГИЯСЫ

Abstract

Жалпы және классикалық грамматикалық тәсілге сәйкес атаулар, зат есімге қатысты сөздер және етістіктердің сапасына қатысты сын есімдер және үстеулер, осы сөз категорияларын алуан түрлі сипаттайтын бірліктер болып табылады. Біркелкі лексикалық бірліктердің зат есім мен зат есімге қатысты сөздерге әрі етістіктерге сәйкес келуі синтаксистік қызметпен тікелей байланысты. Бұл тұрғыдан, қолжетімді функцияға ие бірліктер «сапалық» категориялық бірліктер деп аталады. Әлем тілдерінің типологиясы диахрондық қолайлы тәсілдер арқылы тарихи кезеңдерді қамти отырып, сапалық мақсаттағы архаикалық өлшемдердің маңыздылығын арттыра түседі. Бұл тұрғыдан алғанда, Түрік тілінің сапалық мақсатта жұмыс жүргізуі үшін, қарастырылып отырған тілдің алғашқы жазбаша реттелуі және осы кезеңді қамтитын түрлі шеңберлер (VIII-XI ғасырлар) ең негізгі деректер құжатын қамтитын өріс көзі болып табылады. Өйткені бұл кезеңде жазылған мәтіндер сапалық тұрғыдан будистік және исламдық шеңберлер аясын қамтуымен маңызды.
Бұл мақалада, VIII-XI ғасырлардағы Түрік тілінің алғашқы жазбаша реттелуі сапалық типология тұрғысынан қарастырылады. Әртүрлі сапалық белгілер, Түрік тіліндегі бұл бірліктердің жан-жақты мұқият зерттеуді қажет ететіндігін, зерттеуде «көптік, молдық, шамадан тыстық» ұғымын білдіретін мөлшердің сапалық жағына назар аудару және осыған сүйене отырып, жалпы сапалық белгілерге қол жеткізуге әрекет жасалады. Қарастырылатын мөлшердің сапалық грамматикаландыру кезеңі, ұғымдық қатынастар және синтаксистік тізбектер тұрғысынан жіктеумен қатар сапаның жалпы анатомиясы жарыққа шығады. Осылайша, диахрондық, синхрондық тұжырымдарға қол жеткізу арқылы тілдің әлемдік және тілдік типологиясына ықпал етуші тұжырымдар қалыптасады.

Keywords

Eski Türkçe, tipoloji, niteleyici, gramerleşme, çokluk

Project Number

2022/69001-01-02

THE TYPOLOGY OF QUANTITATIVE QUALIFIERS MARKING "MULTIPLE, EXCESSIVE, EXTREME" IN OLD TURKIC

Abstract

Adjectives and adverbs, which are responsible for qualifying nouns, nouns and verbs according to the common and classical grammatical approach, are units that characterize these word categories from a wide variety of aspects. The fact that the same lexical units qualify both nouns and nouns and verbs is related to their syntactic duties. In this respect, the units in the category with available functions are called "qualifiers". Considering that the most convenient approach for the typology of world languages is to evaluate historical periods diachronically, the importance of archaic forms for qualifiers will come to the fore even more. Therefore, in order to study the qualifiers of Turkic, the first written inventory of the language in question and the various circles included in the scope of this period (VIII.-XI. century) will be the field from which the most appropriate data document will be obtained. Because the texts written in this period, especially in the Buddhist and Islamic environment, are very rich in terms of qualifiers.
In this article, typologies of qualifiers identified in the first written inventory of Turkic between the eighth and eleventh centuries are examined. Since the existence of quite a variety of qualifiers makes it difficult to study these units in Turkic, the study will focus on the quantity qualifiers declaring "multiple, excessive, extreme" and from this point of view, it will be tried to reach the general qualifier characters. The general anatomy of the qualifiers will be revealed with a classification over the grammaticalization stages, conceptual relations and syntactic sequences of the quantity qualifiers to be discussed. In this way, both diachronic and synchronic findings will be reached and findings that will contribute to language universality and language typology will be revealed.

Keywords

Old Turkic, typology, qualifier, grammaticalization, plurality

Project Number

2022/69001-01-02

ТИПОЛОГИЯ КОЛИЧЕСТВЕННЫХ ОПРЕДЕЛИТЕЛЕЙ "МНОЖЕСТО, ИЗБЫТОК, ЧРЕЗМЕРНОЕ" В ДРЕВНЕТЮРКСКИХ ЯЗЫКАХ

Abstract

Прилагательные и наречия, отвечающие за квалификацию имен существительных и глаголов в соответствии с общепринятым и классическим грамматическим подходом, представляют собой единицы, характеризующие эти категории слов с самых разных сторон. Тот факт, что одни и те же лексические единицы определяют и существительные, и глаголы, связан с их синтаксическими обязанностями. В этом отношении единицы в категории с доступными функциями называются «квалификаторами». Учитывая, что наиболее удобным подходом для типологии языков мира является диахроническая оценка исторических периодов, значение архаических форм для определителей еще больше выдвинется на первый план. В этом отношении для изучения определителей тюркского языка первая письменная инвентаризация рассматриваемого языка и различных кругов, входящих в рамки этого периода (VIII-XI вв.), будет той областью, из которой наиболее подходящие данные документа будет получено. Потому что тексты, написанные в этот период, особенно в буддийской и исламской среде, очень богаты определителями.
В данной статье рассматриваются типологии определителей, выявленных в первой письменной инвентаризации тюркского языка между восьмым и одиннадцатым веками. Поскольку наличие большого количества определителей затрудняет изучение этих единиц в тюркском языке, то исследование будет сосредоточено на количественных определителях, означающих «множество, избыток, чрезмерное», и с этой точки зрения будет предпринята попытка достичь общего квалифицирующие символы. Общая анатомия квалификаторов будет раскрыта с классификацией по грамматическим стадиям, концептуальным отношениям и синтаксическим последовательностям обсуждаемых квалификаторов количества. Таким образом, будут достигнуты как диахронические, так и синхронические результаты, также будут выявлены результаты, которые будут способствовать языковой универсальности и языковой типологии.

Keywords

Eski Türkçe, tipoloji, niteleyici, gramerleşme, çokluk

Project Number

2022/69001-01-02

References

• Ağca, Esin. “Kutadgu Bilig Örneğinde Türk Dilinde Bir Zarflaşma Modeli: Niteleme Sıfatları → Nicelik Zarfları”. Uluslararası Kutadgu Bilig Kurultayı Bildiri Kitabı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 49-58. 2019.
• Ağca, Ferruh. Budist Türk Çevresi Metinlerinde Olumsuzluk ve Yokluk Şekilleri. Ankara: TKAE Yayınları. 2010.
• Ağca, Ferruh. “Eski Türkçe Metinlerde Anlamsal ve Fonsiyonel Açıdan idi ve ige/iye/ie Sözcüğü”. Bengü Beläk Ahmet Bican Ercilasun Armağanı [Ed. Bülent Gül]. Ankara: TKAE Yayınları. 65-79. 2013.
• Ağca, Ferruh. “Eski Uygurcada Katlama Zarfları”. Köktürk Yazısının Okunuşunun 125. Yılında Orhun’dan Anadolu’ya Uluslararası Türkoloji Sempozyumu. 1-7 Haziran 2018. Ulanbator Moğolistan. (Ed. Şaban Doğan-Melis Sezen Güneş). 2018. İstanbul: Kesit, 14-24.
• Ağca, Ferruh. “Çokluk İşaretleyicisi Olarak Eski Türkçe telim (EOT: delim) Sözcüğü ve Kökeni Üzerine”. Türkbilig. 40: 49-62. 2020.
• Ağca, Ferruh; Azılı, Kenan. “Eski Uygurcada ‘Tekrarlı Karşılaştırma Formları’ Üzerine”. Prof. Dr. Vahit Türk Armağanı [Ed. Ali İhsan Öbek, Yüksel Topaloğlu vd.]. İstanbul: Kesit Yayınları. 2020.
• Ağca, Ferruh; Azılı, Kenan. “Eski Uygurcada Derecelendirme ve Miktar Niteleyicisi Olarak aŋ ( ’äŋ) Sözcük Birimi ve Türevleri Üzerine”. Prof. Dr. Ceval Kaya Armağanı [Ed. O. Fikri Sertkaya, Günay Karaağaç, Mesut Şen]. Ankara: Akçağ Yayınları. 2022.
• Aksan, Doğan; Neşe Atabay; İbrahim Kutluk; Sevgi Özel. Sözcük Türleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 1983.
• Arat, Reşit Rahmeti. Eski Türk Şiiri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. 2007.
• Arat, Reşit Rahmeti. Kutadgu Bilig. İstanbul: Kabalcı Yayınları. 2008.
• Ata, Aysu. “Çok Kelimesinin Kökeni Üzerine”. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 534: 1310-1313. 1996.
• Aydın, Erhan. Orhon Yazıtları. Konya: Kömen Yayınları. 2012.
• Azılı, Kenan. Mekandan Zamana Metaforik Transferler -Eski Türkçe Üzerine Teorik Bir İnceleme-. İstanbul: Bilge Kültür Sanat. 2021a.
• Azılı, Kenan. “Dil Düşünce Sistemlerinde Farklı Bir Kavramsal İlişki: Eski Türkçe Örneğinde Yönlülük İlkesi”. Dil Araştırmaları, 29: 79-98. 2021b.
• Azılı, Kenan. “Eski Uygur Türkçesinde Gözden Kaçmış Bir Niteleyici: ärtä”. Dil Araştırmaları, 28: 93- 104. 2021c.
• Azılı, Kenan; Koç, Aziz Tolga. “Kavramsal Metafor Örneği Olarak Agır Ve Eski Türkçede Bir Kavramsal Harita Denemesi”. Türkbilig 41: 55-70. 2021.
• Bang Kaup, W. Berlin’deki Macar Enstitüsünden Türkoloji Mektupları (1925–1934), Çev. Şinasi Tekin. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları. 1980.
• Bang Kaup, W.; A. von Gabain. Türkische Turfan Texte II. Berlin: ABAW. 1929.
• Bang Kaup, W.; A. von Gabain; R. R. Arat. Türkische Turfan Texte VI. Berlin: ABAW. 1934.
• Banguoğlu, Tahsin. Türkçenin Grameri. İstanbul: Baha Matbaası. 1974. [TDK Yayınları, 1995].
• Barat, Kahar. The Uygur-Turkic Biography of the Seventh-Century Chinese Bud¬dhist Pilgrim Xuanzang, Ninth and Tenth Chapters. Indiana: Indiana University Resarch Institue For Inner Asian Studies. 2000.
• Bilgegil, Kaya. Türkçe Dilbilgisi. İstanbul: Dergâh Yayınları. 1984.
• Caferoğlu, Ahmet. Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları. 2011.
• Can, Meltem. Dilbilgiselleşme ve Eski Uygurca Edatlar. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 2017. Ankara.
• Clark, Larry. “The Manichean Turkic Pothi-Book”. Altorientalische Forschungen 9, 145-218. 1982.
• Clauson, Sir Gerhard. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford: Oxford University Press. 1972.
• Çetin, Osman Ali. Gramerleşme ve Sözcükselleşme Bağlamında Eski Türk Dilinde Zarflar. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 2016. Eskişehir.
• Demirci, Kerim. “ Dilbilgiselleşme Üzerine Bir İnceleme”. Bilig 45: 131-146. 2008.
• Doğan, Şaban. ““The Usage of Adjectives Which Have Negative Meanings as Adverbs of Quantity in Turkish”. Uludağ University Faculty of Arts and Sciences Journal of Social Sciences, 18/32: 303-316. 2017.
• Doetjes, Jenny. “Adverbs and Quantification: Degrees Versus Frequency”. Lingua, 117: 685- 720. 2007.
• Ediskun, Haydar. Türk Dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi. 2005.
• Eker, Süer. Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayınları. 2005. [2009].
• Ercilasun, Ahmet B. Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk -Giriş, Metin, Çeviri, Notlar, Dizin-. Ankara: Türk Dil Kurumu. 2014.
• Erdal, Marcel. Old Turkic Word Formation, A Functional Approach to the Lexi¬con. Vol. I-II, Wiesbaden: Harrassowitz. 1991.
• Erdal, Marcel. A Grammar of Old Turkic. Leiden: Brill. 2004.
• Erdem Uçar, Filiz Meltem. “Tarihî Türk Lehçelerinde katıg Kelimesinin Çok Anlamlı Yapısı”. Karadeniz 31: 101-117. 2016.
• Ergin, Muharrem. Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları. 1986 [1993].
• Gabain, A. von. Die uigurische Übersetzung der Biographie Hüen-Tsangs, Berlin: SBAW. 1935.
• Gencan, Tahir Nejat. Dilbilgisi. Ankara: Ayraç Yayınevi. 1979.
• Geng, Shimin; James Hamilton. “L'Inscription ouigoure de la stele commenmorative des Iduq qut de Qoco”. Turcica. Revue de'tudes turkues, 13: 10-54. 1981.
• Geng, Shimin; H. J. Klimkeit; J. P. Laut. “Manis Wettkampf mit dem Prinzen. Ein neues manichäisch-türkisches Fragment aus Tufan”. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft 137: 44-58. 1987.
• Gökçe, Faruk. Gramerleşme Teorisi ve Türkçe Fiil Birleşmeleri. Ankara: TKAE Yayınları. 2013.
• Göksel, Aslı, Kerslake, Celia. Turkish: A Comprehensive Grammar. New York: Routledge. 2005.
• Gülensoy, Tuncer. Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü (Cilt 1 A-N). Ankara: TDK Yayınları. 2011.
• Halling, Pernilla Hallonsten. Semantic Types and Prototypical Adjectives and Adverbs. Stockholm University. 2012.
• Hamilton, James Russell. Manuscrits ouïgours du IXe-Xe siècle de Touen-Houang I-II. Paris: Peeters. 1986.
• Hamilton, James Russell. Dunhuang Mağarası’nda Bulunmuş Buddhacılığa İlişkin Uygurca El Yazması İyi Kötü Prens Öyküsü [Çev. Vedat Köken]. Ankara: TDK Yayınları. 2011.
• Hengirmen, Mehmet. Türkçe Dilbilgisi. Ankara: Engin Yayınevi. 1998.
• Jespersen, O. Analytic Syntax. New York. 1969.
• Karahan, Leyla. “Terimlerde Kapsam Sorunu: “Zarf” Örneği”, VI. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı. 4-7 Aralık 2013, 2014. Bursa: 931-937.
• Kasai, Y. Die uigurischen buddhistischen Kolophone. Berliner Turfantexte XXVI. Turnhout: Brepols. 2008.
• Kaya, Ceval. Uygurca Altun Yaruk, Giriş, Metin ve Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu. 1994.
• Korkmaz, Zeynep. Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 2003.
• Kornfilt, Jaklin. Turkish. Routledge: London and Newyork. 1997.
• Le Coq, A. von. Türkische Manichaica aus Chotcho II. Berlin. 1919.
• Le Coq, A. von. Türkische Manichaica aus Chotcho III. Berlin. 1922.
• Lehmann, C. “Information structure and grammaticalization”. In Elena Seoane & María José López-Couso (eds.), Theoretical and Empirical Issues in Grammaticalization, 207–229. Amsterdam: Benjamins. 2008.
• Müller, F. W. Karl. Uigurica I. Berlin. 1908.
• Nadalyayev V. M; D. M. Nasılov; E. R. Tenişev; A. M. Şçerbak. Dryevn¬yetyurkskiy Slovar’. Leningrad: Akademiya Nauk. 1969.
• Ölmez, Mehmet. “Tibet Budizmine ait Eski Uygurca Bahşı Ögdisi”, Bahşı Ögdisi, Festscrift für Klaus Röhrborn anlasslich seines 60. Geburtstags, 60. doğum yılı dolayısıyla Klaus Röhrborn Armağanı (haz. Jens Peter Laut, Mehmet Ölmez), Freiburg-İstanbul: 261-293. 1998.
• Özbay, Betül. Huastuanift (Manihaist Uygurların Tövbe Duası). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 2014. Protopopescu, Daria. “The Morphologizatıon Of Adverbs-An Instance Of Grammaticalization”. Studii Si Cercetari Lingvistice. LXII: 57-71. 2011.
• Raschmann, S. Christiane. Die Kapitel über “Die Heilung der Krankheiten” und “Das Lehren der Tat des Jünglings Udakaniṣyanda” im uigurischen Goldglanzsūtra (24. und 25. Kapitel), Berlin: Freie Universität. 1981.
• Rauh, Gisa. “Adverbs as a linguistic category?”. Adverbs: Functional and diachronic aspects [Eds. Karin Pittner, Daniela Elsner, Fabian Barteld]. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company. pp. 19-46, 2015.
• Röhrborn, Klaus. Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der vor İs¬lamîschen türkischen Texte aus Zentralasien, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag. 1977-2017.
• Shōgaito, Masahiro. “Drei zum Avalokiteśvara-sūtra passende Avadānas”. Der türkische Buddhismus in der japanischen Forschung [Eds. Jens Peter Laut und Klaus Röhborn]. Veröffentlichungen Der Societas Uralo-Altaica. Wiesbaden: Otto Harrassowitz. 1988.
• Shōgaito, Masahiro. The Uighur Abhidharmakośabhāṣya preserved at the Mu¬seum of Ethnography in Stockholm. Turcologica, Band: 99, Herausgegeben von Lars Jo¬hanson. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag. 2014.
• Stassen, Leon. Comparison and Universal Grammar. Oxford: Blackwell. 1985. Sweet, Henry. A New English Grammar: Logical and Historical. Oxford: Clarendon. 1891.
• Şen, Mesut. “Miktar Zarfı Olarak Kullanılan Kelimelere Lengüistik Bir Bakış”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 2008/II, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 2008.
• Tekin, Şinasi. Uygurca Metinler I- Kuanşi İm Pusar (Ses İşiten İlah) Vap hua ki atlıg nom çeçeki sudur (saddharmapuṇḍarika-sūtra), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları Araştırmaları Serisi Edebiyat Filoloji 2. 1960.
• Tekin, Şinasi. Maytrısimit-Burkancıların Mehdisi Maytreya ile Buluşma Uygurca İptidai Bir Dram, Ankara: Ankara Üniversitesi. 1976.
• Tekin, Talat. Orhon Yazıtları. Ankara: TDK Yayınları. 1988. [2003].
• Tekin, Talat. Irk Bitig (Eski Uygurca Fal Kitabı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 2013.
• Tezcan, Semih. Das uigurische Insadi-Sūtra, Berliner Turfantexte III. Berlin: Aka¬demie Verlag. 1974.
• Thraks, Dionysios. Gramer Sanatı (Çev. Eyüp Çoraklı). İstanbul: Kabalcı Yayınları. 2006.
• Tietze, Andreas. Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati. İstanbul-Wien: Simurg Yayınları. 2002.
• Tuna, Osman Nedim. “Köktürk Yazıtlarında ‘Ölüm’ Kavramı ile İlgili Kelimeler ve ‘kergek bol-‘ Deyiminin İzahı.” VIII. Türk Dil Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler. 1957. Ankara: Türk Dil Kurumu. 1960: 131-148.
• Uçar, Erdem. “Eski Uygurca Sözvarlığına Katkılar I: Kalıplaşmış kuturu Zarfı Üzerine”, MTAD, 10/3: 163-179. 2013. Yıldırım, Fikret; Erhan Aydın; Rysbek Alimov. Yenisey-Kırgızistan Yazıtları ve Irk Bitig. Ankara: Bilgesu Yayınları. 2013.
• Wilkens, Jens. Das Buch von der Sündentilgung. Edition des alttürkisch-buddhistisc¬hen Kšanti Kılguluk Nom Bitig, I-II, Berliner Turfantexte XXV. Turnhout: Brepols. 2007.
• Wilkens, Jens. Handwörterbuch des Altuigurischen: Altuigurisch - Deutsch - Türkisch, Göttingen: Universitätsverlag Göttingen. 2021. [Online Versiyon].
• Wilkens, Jens. Buddhistische Erzählungen aus dem alten Zentralasien Edition der altuigurischen Daśakarmapathāvadānamālā, Berliner Turfantexte XXXVII. Turnhout: Brepols. 2016.
• Zieme, Peter. Manichäisch-türkische Texte. Berliner Turfantexte V. Berlin: Akademie Verlag. 1975.
• Zieme, Peter. Buddhistische Stabreimdichtungen der Uigeren. Berliner Turfantexte XIII. Turnhout: Brepols. 1985.
• Zieme, Peter. Altun Yaruq Sudur. Vorworte und das erste Buch. Berliner Turfantexte XVIII. Turnhout: Brepols. 1996.
• Güncel Türkçe Sözlük: https://sozluk.gov.tr/ [Erişim Tarihi: 12.07.2022].