ТҮРКІ ТІЛДЕРІНДЕГІ СӨЗЖАСАМ ҚОСЫМШАЛАРЫНЫҢ КӨПМАҒЫНАЛЫЛЫҚЖӘНЕ КӨПҚЫЗМЕТТІК СИПАТЫНЫҢ ТАРИХИ-ТІЛДІК НЕГІЗДЕРІ ЖАЙЫНДА

Yıl 2011, Sayı: 54, 30 - 35, 25.08.2011

Zh. Otarbekova

Öz

Мақала қазіргі қазақ тіліндегі кейбір ортақ түркі аффикстерін, олардың мағыналық және құрылымдық даму жолдарын талдауға арналған. Кейбір жұрнақтардың бір мезгілде екі-үш топта қызмет етуі бұл жұрнақтардың көпфункционалдылығын ғана емес, сонымен қатар көпмағыналылығын да көрсетеді. Жұрнақтардың көпфункционалдылығы мен көп мағыналылығы синкретизм құбылысына негізделген, бұл өз кезегінде аффикстердің омониміне әсер етті. Көпфункционалдылықтың дамуы жұрнақтың семантикасына да әсер етеді, оның форманттардың сол немесе басқа класына (формативтік, туынды, флексия) тиесілілігін өзгертеді. Сонымен, аффикстердің мағыналық эволюциясын зерттеу белгілі бір қосымшалардың туынды және флекстік мағынасын анықтауға мүмкіндік береді.

Anahtar Kelimeler

синкретизм, полифункционалдылық, омонимия, жұрнақ семантикасы

ON THE HISTORICAL AND LINGUISTIC BASES OF THE MULTI-MEANING AND MULTI-PURPOSE NATURE OF SYNTHETIC COMPONENTS IN THE TURKISH LANGUAGES

Öz

The polyfunctionality and polysemy of suffixes is based on the phenomenon of syncretism, which in turn influenced the homonym of affixes. The development of polyfunctionality also affects the semantics of the suffix, changing its belonging to one or another class of formants (formative, derivational, inflectional). Thus, the study of the semantic evolution of affixes makes it possible to determine the derivational and inflectional meaning of certain affixes.

Anahtar Kelimeler

syncretism, polyfunctionality, homonymy, suffix semantics, синкретизм, полифункционалдылық, омонимия, жұрнақ семантикасы

Kaynakça

• Айдаров Р. Көне түркі жазба ескерткіштерінің тілі. А., 1986.
• Серебренников Б.А, Гаджиева Н.З. Сравнительно-историческая грамматика тюркских языков. М., 1986.
• Севортян Э.В.Аффиксы именного словообразования в азербайджанском языке. Опыт сравнительного исследования. А., 1999.
• Сыздыкова Р: Койгелдиев М. Кадыргали би Косымулы жэне онын жылнамалар жинагы. А., 1989.
• Гарипов Т.М. Башкирское именное словообразование. Уфа, 1959.
• Баскаков Н.А. К вопросу о происхождении условной формы на -са,-се в тюркских языках. Академику В.А. Гордлевскому к его 75 —летию. М.-Л., 1953.
• Томанов М. қазақ тілінің! тарихи грамматикасы. А., 1988.
• М.Кашкари. Түбі бір түркі тілі (аударма). А., 1993.
• Маманов Ы. Қазіргі қазақ тілі. А., 1973.
• Жұбанов К. Исследование по казахскому языку. А., 1966.
• Турганбаева Б. -дай-дей косымшаларынын шыгу тарихынан. Киап: Казак филологиясы. 2-ктап. А.,1975.
• Щербак А.М. Очерки по сравнительной морфологии тюркских языков. Л.,1987.
• Исаев С.М. Из истории развития послелогов дейн, шейн и аффиксов -ша-ше, дай- дей в казахском языке//Вопросы казахского языка и литературы. А., 1970. Вып. VП.
• Дмитриев Н.К. Грамматика башкирского языка. М.-Л.,1948.
• Кононов А.Н. Грамматика современного узбекского литературного языка. М.-Л., 1960.
• Сагындыков Б. Қазак т1л1 лексикасы дамуынын этимологиялык нег1здері. А., 1994.