КӨНЕ ТҮРІК БІТІКТАСТАРЫ МЕН ЕСКЕРТКІШТЕРІ: ТАРИХИ-ДЕРЕКТАНУЛЫҚ ТАЛДАУЛАР

Yıl 2009, Sayı: 39-40, 110 - 127, 23.04.2009

N. Bazylkhan

Öz

Бұл мақалада фономорфемалық таңба тәрізді төл жазу болып табылатын көне түркі жазуының шығу тегі мәселелері қарастырылған – түрік bitik> Turk bitik. Ол көне түркі этностарының бүкіл тілдік қабатының дыбыстық заңдылықтарын дәл жазып алған. Жазба ескерткіштер ұлттық тарихнама мен жекелеген этносаяси бірлестіктердің тарихнамасы деп екіге бөлуге болатын лайықты түркі тарихнамасының болғанын айғақтайды. Ескерткіштерді зерттегенде оларды әр түрлі аспектілерде қарастыру қажет: археологиялық, палеографиялық (мөр көшірмелерін дұрыс алып тастау және бекіту, маркалар каталогтарын жасау), текстологиялық (кешенді түсіндіру, мәтіндерді салыстырмалы тарихи зерттеу), этно-археологиялық (зерттеу). кешендегі таңбалардың этносемантикасы) және тарихи-мәдени .

Anahtar Kelimeler

түркітану, көшпелілер өркениеті, түрік тектес этностар

SOME PROBLEMS OF HISTORICAL – SAURCE STUDY RESEARCHES OF ANCIENT TURKIC WRITTEN LANGUAGE

Öz

This article deads with the problems of the ancient Turkic written Language orign being distinctive phono- morpheme tamgo shaped inscription – turuk bitik. It exactly fixed phonological law of all language stages of ancient Turkic ethnics. The written monuments can be evidence of being into national state and the histrorogra[hy of separate ethnopolitical unions. While learning the momements it’s necessary to consider theim in different aspects: archaeographic, polegraphic (right photocopy and fixation of printe copies, issuing printed catalogues), textual (all sided interpretation, compared historical study of texts), ethnarchaeological (studying ethnosemantic tamg? In complex) and historical – cultural.

Anahtar Kelimeler

Turkic studies, nomadic civilization, ethnic groups of Turkic origin

Kaynakça

• 1. A. von Le Coq Kökturkisches aus Turfan. Manskrift-fragmente in kokturkischen Runen aus Toyog und Idiqut-schahari, Oase von Turfan // Sitzungsberichte der Preussischen Akademie der Wissenschaften. Phil.-hist. Kl. 1909.; Thomsen V. Dr. M. A. Stein’s manuscrifts in Turkish “ runic” scrift from Miran and Tun-Huang // Journal of the Royal Asiatic Society, London, 1912. Р. 181–227; Thomsen V. Еin Blatt in turkischer “runen” schrift aus Turfan // Sitzungsberichte der Preussischen Akademie der Wissenschaften. Phil.-hist. 1910. XV; Thomsen V. Fragments of a runic Turkish manuscript Kao 0107 from Kara-Khova // Innermost Asia, Vol. II. Oxford, 1928.
• 2. Radloff W. Altturkische Studien, I-IV. S. 305-326;V.S.427-452. Известия АН Спб, 1911; Radloff W. Atlas der Alterthümer der Mongolei. Arbeiten der Orchon Expedition. I-IV. St.Petersburg, 1892, 1893, 1896, 1899.
• 3. Баскаков Н.А. Введение в изучение тюркских языков. М.,1969.С.148-166.
• 4. Кляшторный С.Г. История Центральной Азии и памятники рунического письма. Санкт-петербург,2003. С. 44.
• 5. Бернштам А.Н. Социально-экономический строй орхоно-енисейских тюрок YI-YIII вв. М.-Л., 1946. С. 30-54.; Бартольд В.В. Тюрки: Двенадцать лекций по истории турецских народов Средней Азии. Алматы, 1993.-192с. ; Киселев С.В. Древняя история Южной Сибири М.,-Л. 1949. С. 273-348.; Кызласов Л.Р. Новая датировка памятников енисейской письменности // Советская Археология. 1958, № 3, С. 152-161.; Кызласов Л.Р. Новая датировка памятников енисейской письменности // Советская археология. 1960, № 3, с. 93-120.; Кызласов Л.Р. Новая датировка памятников енисейской письменности //Советская Археология. 1965, № 3, С. 38-49.
• 6. Базылхан Н. Көне түрік бітіктастары мен ескерткіштері (Орхон, Енисей, Талас). Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері. 2-том. Алматы, 2005.-228.
• 7. Сэр-Оджав Н. Эртний түрэгүүд. SA. T.V. F.2. УБ.,1970 ; Баяр Д., Амартүвшин Ч., Энхтөр А., Гэрэлбадрах Ж. Билгэ хааны тахилын онгоны судалгаа // Археологийн судлал. SA. T.(I) XXI, F. 8. Улаанбаатар, 2003, 75-83-р тал ; Баяр Д. Новые археологические раскопки на памятнике Бильгэ-Кагана // Археология, этнография и антропология Евразии. 4 (20) 2004, с. 73-84 ; Довдойн Баяр Археологические изучение поминального памятника в честь Билге кагана // Орталық музей еңбектері, Алматы, 2004, №1 , 214-223 б.; Баяр Д. Білге қағанға арналған ескерткіш кешенінде жүргізілген археологиялық зерттеулері «Shygys/ Шығыс» ғылыми журнал, 2005, №1, 115-125 б.
• 8. Баяр Д. Монголчуудын чулуун хөрөг XIII-XIV зуун. Улаанбаатар, 2002. 170-171 т.
• 9. Войтов В.Е. Древнетюркский пантеон и модель мироздания в культово-поминальных памятниках VI-VIII вв. М.,1996 С. 117.
• 10. Ермоленко Л.Н. Средневековые каменные изваяние Казахстанских степей (типология, семантикав аспекте военной идеологии и традиционного мировозрения). Новосибирск, 2004. С. 69.
• 11. Кляшторный С.Г. История Центральной Азии и памятники рунического письма. Санкт-петербург, 2003, С. 91.
• 12. Билэгт Л. Тюрки и монголы. // Studia Arheologica . Institute Historiae Academiae Scientiarum Mongoli. Tomus XVII. Fasc 14. Улаанбаатар, 1999. С.153-176. ; Билэгт Л. Роль Шивэйских племен в этногенезе монголов // Studia Ethnologica . Institute Historiae Academiae Scientiarum Mongoli. Tomus XVI. Fasc 1-23. Улаанбаатар, 2004, C. 45-54. ; Викторова Л.Л. Монголы. Происхождения народа и истоки культуры. М.,1980. (224х.). х. 155-183.