A. MARGULAN KORKYTA VE KOBYZA GELENEĞI ÜZERINE (hermeneutic vision)

Yıl 2023, Sayı: 113, 40 - 54, 29.03.2023

Tynysbek Konyratbay

https://doi.org/10.59358/ayt.1257059

Öz

Makalede, A. Margulan'ın Kazak folkloristiğinde uzun süredir incelenen Korkyt ve kobyz hakkındaki kararları derinlemesine analiz edildi. Bilim adamının "Ancient Epic Tales'adlı kitabının yedi bölümünün Korkyt hakkındaki sorulara ayrıldığı bilinmektedir. Bunlar arasında Korkyt hakkında harap sözler ve efsaneler, ortaçağ bilginlerinin Korkyt hakkındaki görüşleri yer alıyor. Aynı zamanda, Kazak efsanesinde korunan Korkyt hakkındaki efsanelerin yansıması, ölümle mücadelesi ve Korkyt'in halk müziği gelenekleri düşünülmektedir.
Makalenin yazarı, A. Margulan'ın yukarıda bahsedilen kararlarını hermeneutic bir temelde yeniden okudu, modern bilimsel düşüncenin gereksinimlerine uyumlarını analiz etti. Korkytov tarihte kaç kişiydi? Doğuştan kimdi: Oğuz, Kypchak veya Arap? Korkyt zamanından beri bize gelen bir gelenek var mı? Olup Tarihsel kaynağa göre efsane mi? Korkyt Zhankent'te mi yaşıyordu? Ölümle boğuşuyor muydu? "Korkyt 'kelimesinin anlamı nedir? Ne oynadı: kısrak mı yoksa dombra mı?
İşte yazarın bu makalede ele aldığı bilimsel sorunlar. A. Margulan'ın yazılarında ele alınan bu soruların her birine anlaşılır cevaplar sunulmaktadır. Yazar ayrıca, yeni neslin araştırmacılarının A. Margulan'ın kararlarına dayanarak metodolojik hatalar yaptığını belirtiyor. Bu temelde, bilimsel bilişin bireysel bilim adamlarının itibarına değil, yalnızca mutlak gerçeğe dayanması gerektiği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Korkyt, kobyz, efsane, gelenekler, oğuzlar, kypchaks, ölümden kaçış.

Ә. МАРҒҰЛАН ҚОРҚЫТ ЖӘНЕ ҚОБЫЗ ДӘСТҮРІ ТУРАЛЫ (герменевтикалық пайым)

Öz

Мақалаға қазақ фольклортану ғылымында көптен зерттеліп келе жатқан Қорқыт пен қобыз тақырыбына байланысты Ә. Марғұланның пікірлері арқау болды. Ғалымның «Ежелгі жыр, аңыздар» атты кітабының жеті тарауы Қорқыт туралы мәселелерге арналғаны белгілі. Олар бірде Қорқыт туралы қария сөздерді, бірде Қорқыт аңыздарын айту дәстүрі, тағы бірде ертедегі ғалымдардың Қорқыт туралы пікірлерін қамтып отырады. Сонымен бірге Қорқыт жырларының қазақ аңыздарындағы елесі, оның өліммен күресі және халық музыкасындағы Қорқыт дәстүрі де сөз болады. Мақала авторы Ә. Марғұланның жоғарыда көрсетілген пікірлерін қайта оқып, олардың ғылыми таным талаптарына сәйкестігін герменевтикалық негізде пайымдап шыққан. Жинақтап айтқанда олар тарихта неше Қорқыт бар? Оның тегі оғыз ба, қыпшақ па, араб па? Қорқыт заманынан жеткен дәстүр бар ма? Аңыз – тарихи дереккөз санала ма? Қорқыт Жанкентті мекендеген бе? Қорқыт өліммен күрескен бе? «Қорқыт» сөзінің мәні неде? Қорқыттың тартқаны қобыз ба, домбыра ма? – деген мәселелерге келіп тірелген. Осылардың әрқайсысы туралы зерттеуші өз пайымдауларын ортаға салған. Одан әрі Ә. Марғұлан жазбаларындағы осыған қатысты деректерге сүйенген кейінгі зерттеушілердің әдіснамалық қателіктерге ұрынып жүргені айтылады. Сол негізде ғылыми таным жеке ғалымдардың беделіне емес, абсолюттік ақиқатқа ғана сүйенуі тиіс деген қорытынды жасалады.

Anahtar Kelimeler

Қорқыт, қобыз, аңыз, дәстүр, оғыз, қыпшақ, өлімнен қашу

A. MARGULAN ON THE TRADITION OF KORKYTA AND KOBYZA (hermeneutic vision)

Öz

In the article, A. Margulan's judgments about Korkyt and kobyz, which have been studied in Kazakh folkloristics for a long time, were deeply analyzed. It is known that seven chapters of the scientist's book "Ancient Epic Tales" are devoted to questions about Korkyt. They include dilapidated words and legends about Korkyt, opinions of medieval scholars about Korkyt. At the same time, the reflection of the legends about Korkyt preserved in the Kazakh legend, his struggle with death and Korkyt's traditions in folk music are considered.
The author of the article re-read the aforementioned judgments of A. Margulan on a hermeneutic basis analyzed their compliance with the requirements of modern scientific thought. How many were Korkytov in history? Who was he by birth: Oguz, Kypchak or Arab? Is there a tradition that has come down to us since the time of Korkyt? Whether legend by historical source? Did Korkyt live in Zhankent? Was he struggling with death? What is the meaning of the word "Korkyt"? What did he play on: on a mare or dombra?
Here is the range of scientific problems discussed by the author in this article. Each of these questions addressed in the writings of A. Margulan is presented with intelligible answers. The author further notes that based on the judgments of A. Margulan, researchers of a new generation make methodological errors. On this basis, it is concluded that scientific cognition should rely solely on absolute truth, and not on the reputation of individual scientists.

Anahtar Kelimeler

Korkyt, kobyz, legend, traditions, oguzes, kypchaks, escape from death.

А. МАРГУЛАН О ТРАДИЦИИ КОРКЫТА И КОБЫЗА (герменевтическое видение)

Öz

В статье глубокому анализу подвергнуты суждения А. Маргулана о Коркыте и кобызе, которые долгое время изучались в казахской фольклористике. Известно, что семь глав книги ученого «Древние эпические сказания» посвящены вопросам о Коркыте. Они включают в себя ветхие слова и легенды о Коркыте, мнения средневековых ученых о Коркыте. Вместе с тем рассмотрены отражение сказаний о Коркыте, сохранившиеся в казахской легенде, его борьба со смертью и традиции Коркыта в народной музыке.
Автор статьи заново перечитав вышеупомянутые суждения А. Маргулана на герменевтической основе проанализировал их соответствие требованиям современной научной мысли. Сколько в истории было Коркытов? Кем он был по происхождению: огуз, кыпчак или же араб? Есть ли традиция, дошедшая до нас со времен Коркыта? Является ли легенда историческим источником? Обитал ли Коркыт в Жанкенте? Боролся ли со смертью? В чем значение слова «Коркыт»? На чем он играл: на кобызе или домбре?
Вот круг научных проблем, рассмотренные автором в настоящей статье. На каждый из этих вопросов, затронутых в трудах А. Маргулана, изложены вразумительные ответы. Далее автор отмечает, что опираясь на суждения А. Маргулана исследователи нового поколения допускают методологические ошибки. На этом основании делается вывод, что научное познание должно опираться исключительно на абсолютную истину, а не на репутацию отдельных ученых.

Anahtar Kelimeler

Коркыт, кобыз, легенда, традиции, огузы, кыпчаки, побег от смерти

Kaynakça

• Alimbekov R., Kazakbaev A. (2019). One historical truth in the legend of Korkyt. Opción. no. 90–2, pp. 161–171.
• Аничков И. (1897) О некоторых местах Казалинского уезда, интересных в археологическом отношении. - ПТКЛА.
• Босворт К. Э. (1971). Мусульманские династии. – Москва: Наука, – 324 с.
• Вельяминов-Зернов В. Записки Восточного отд. рус.арх.общества. –Т.IX.
• Грен Ар. (1861). Письма из форта Перовский, 1862. Нижи. журнал, №2, 5.
• Диваев Ә. (1992). Тарту. – Алматы: Ана тілі. – 216 б
• Жирмунский В. В. (1960). Сказание об Алпамыше и богатырская сказка. –Москва: Изд.вост.литературы. – 334 с.
• Жұбанов А. (1975). Ғасырлар пернесі. –Алматы: Жазушы, – 398 б
• Затаевич А.В. (1963). 1000 песен казахского народа. – Москва.
• Каллаур В. (1901). Развалины Сырлытам в Перовском уезде. Прилож. к ПТКЛА от 19 марта 1901 г.
• Кастанье И. (1911). Древности киргизской степи и Оренбургского края. Оренбург, 1910; Надгробные соружения киргизских степей. – Оренбург.
• Қоңыратбаев Ә. (1987). Қазақ эпосы және түркология. – Алматы: Ғылым, – 387 б.
• Kongyratbay T., Sultanova M., Bekmoldinov N., Ospanov B., Kongyratbay K. (2015). Study of the Heritage of Korkyt in the Turkic World // Asian Social Science. – Vol. 11. – No. 21. –(На англ. яз.)
• Лыкошин Н. (1896). Очерк археологических изысканий в Туркестанском крае до учреждения Туркестанского кружка любителей археологии. Прилож. к ПТКЛА от 28.10.1896.
• Макшеев А. (1868). Остатки старинного города на Сыр-Дарье // Сибирские ведомости, - №60.
• Марғұлан Ә. (1985). Ежелгі жыр, аңыздар. Құраст. Р. Бердібаев. – Алматы: Жазушы, –368 б.
• Поппер К. О проблемах научного знания и его методологии //https://referatbank.ru/referat/preview/15234/referat-popper-problemah-nauchnogo-znaniya-metodologii.html.
• Спиридонов П. (1897). Поездка на развалины Джанкента //ПТКЛА.