USE OF THE FOLK CALENDAR IN AGRICULTURE OF THE KHIVA KHANATE IN THE KHOREZM OASIS

Yıl 2024, Sayı: 119, 91 - 107, 30.09.2024

Nargiza Kamolova

https://doi.org/10.59358/ayt.1531763

Öz

The time factor has always held significant importance in the political, socio-economic life of human society, as well as in the cultural approach to economic management. As a result of the development of people's consciousness, the expansion of their horizons, and their growing knowledge of nature, folk calendars emerged, connected to the moon, sun, constellations, animals, and phenological observations. The population of the Khiva Khanate, in line with the rest of the eastern world, conducted agricultural activities in accordance with these calendars, drawing on the extensive experience of their ancestors and using unique agricultural practices. In the Khiva Khanate, several calendars were used in combination: the Hijri year (including just the year, or the year and months, or the year, month, and days of the week), the Turkic twelve-year animal cycle of chronology, and the folk calendars of the Iranian solar chronology (such as Navruzi Khorazmshoi and Navruzi sultoniy). There are also various legends about the history of the appearance of this calendar in Khorezm. According to one legend, after Adam was expelled from paradise, the prophet Jabroil gave him a ring, which was divided into 12 sections, each corresponding to one year. To avoid confusion, each year was named after an animal. Agriculture required local farmers to have extensive knowledge and experience, especially in areas such as weather forecasting, knowing the start and end of rainy periods, and selecting the right time for sowing seeds, all of which were of great importance.

Anahtar Kelimeler

Turkic zodiac calendar, zoroastrian calendar, hijri lunar calendar, chilla, sabr oyi” (the month of patience)

Proje Numarası

4

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ НАРОДНОГО КАЛЕНДАРЯ В ЗЕМЛЕДЕЛИИ ХИВИНСКОГО ХАНСТВА В ХОРЕЗМСКОМ ОАЗИСЕ

Öz

Фактор времени постоянно имел важную значимость в политическом, социально-экономическом жизненном укладе человеческого общества, культурном типе хозяйствования. В результате развития сознания людей, расширения их кругозора и естественных познаний возникают народные календари, связанные с луной, солнцем, созвездиями, животными и фенологическими наблюдениями. Население Хивинского ханства, следуя тому, что происходило во всем восточном мире, также осуществляло деятельность в сфере земледельческих работ с учетом календаря, основанного на многолетний опыт в данном аспекте своих предков, обладая своеобразными земледельческими его образцами. В Хивинском ханстве существовал целый ряд комбинированных календарей: в частности, использовались год хиджры (наименования только года или года и месяцев, или года, месяца и дней недели), тюркский двенадцатилетний животный цикл летосчисления, названия месяцев и народные календари иранского солнечного летосчисления (наврузи Хоразмшоҳий и наврузи султоний). Относительно истории появления указанного календаря в Хорезме также существуют различные легенды. Как повествуется в одной из них, после изгнания Адама из рая пророк Жаброил вручил ему кольцо, которое подразделялось на 12 часов, каждый из которых был равен одному году. Чтобы не возникало определенной путаницы, каждый год получил свое наименование посредством представителей животного мира. Занятие земледелием требовало от местных дехкан обстоятельных знаний и опыта, прежде всего, большое значение имело прогнозирование погоды, познания в аспекте начала и завершения дождливых дней, правильного выбора посевных семян.

Anahtar Kelimeler

Тюркский зодиакальный календарь, календарем зороастризма, лунному календарю хиджры, чилля, сабр ойи» (месяц терпения

Proje Numarası

4

HAREZM VAHASI'NDAKİ HİVA HANLIĞININ TARIMINDA HALK TAKVİMİNİN KULLANILMASI

Öz

Zaman konusu insanın yaşam tarzı ve ekonomik geleneklerinde her zaman önemli olmuştur. İnsan bilincinin gelişmesi, dünya görüşü ve doğa bilgisinin büyümesi sonucunda ay, güneş, burçlar, hayvanlar ve fenolojik gözlemlerle ilgili yıllık takvimler oluşturulmuştur. Tüm Doğu dünyasında olduğu gibi Hive Hanlığı'nın sakinleri de atalarının uzun yıllara dayanan tecrübelerine dayanan takvimlere göre çalışıyorlardı ve kendilerine ait tarım takvimleri vardı. Hive Hanlığı'nda çeşitli takvim kombinasyonları mevcuttu: Özellikle Hicri yıl (sadece yıl veya yıl ve ay isimleri veya yıl, ay ve hafta günleri), Türkçe artık yıl, İran burç ay isimleri ve halk takvimleri (Nawrozi Khorazmshahi ve Nawroz Sultani) kullanıldı. Harezmlilerde İslam'dan sonraki yıl ay sistemine göre hesaplanıyordu. Bu bölgenin sakinleri aylık adreslerin isimlerini ezberlediler. Harezm halkı ay adreslerini 12 takımyıldıza ayırmış ve onlara kendi dillerinde farklı isimler vermiştir. Belirli bir karışıklığı önlemek için her yıl, adını hayvanlar dünyasının temsilcileri aracılığıyla aldı. Çiftçilik, yerel çiftçilerin geniş bilgi ve deneyime sahip olmasını gerektiriyordu. Her şeyden önce hava tahmini, yağmurlu günlerin başlangıcı ve bitişi bilgisi ve ekim tohumlarının doğru seçimi büyük önem taşıyordu.

Anahtar Kelimeler

Türk burç takvimi, Zerdüşt takvimi, Hicri ay takvimi, çilla, “sabr oyi” (sabır ayı)

Proje Numarası

4

Teşekkür

teşekkür ederim

ХИУА ХАНДЫҒЫНЫҢ ХОРЕЗМ ОАЗИСІНДЕГІ ЕГİНШİЛİКТЕ ХАЛЫҚ КҮНТІЗБЕСІН ҚОЛДАНУ

Öz

Уақыт факторы адамзат қоғамының саяси, әлеуметтік-экономикалық өмір салтында және шаруашылықты басқарудың мәдени типінде әрқашан маңызды мәнге ие болды. Адамдардың сана-сезімінің дамуы, ой-өрісі мен табиғи танымының кеңеюі нәтижесінде айға, күнге, шоқжұлдыздарға, жануарларға және фенологиялық бақылауларға байланысты халық күнтізбелері пайда болады. Хиуа хандығының халқы бүкіл шығыс әлемінде болып жатқан оқиғаларға ілесе отырып, егіншіліктің ерекше үлгілеріне ие, ата-бабаларының осы саладағы көп жылдық тәжірибесіне сүйене отырып, күнтізбелік жоспарды ескере отырып, егіншілік жұмыстары саласында да іс-шаралар жүргізді. Хиуа хандығында бірнеше біріккен күнтізбелер болған: атап айтқанда, хижри жыл (тек жыл немесе жыл және ай атаулары немесе жыл, ай және апта күндері), түркі он екі жылдық жануар. хронология циклі, айлардың атаулары және ирандық күн хронологиясының халық күнтізбелері (Наврузи Хоразмшой) және Наврузи султони) пайдаланылды. Бұл күнтізбенің Хорезмде пайда болу тарихына қатысты да әртүрлі аңыздар бар. Солардың бірі баяндайтынындай, Адам ата жәннаттан қуылғаннан кейін Жәбрейіл пайғамбар оған жүзік сыйлады, ол 12 сағатқа бөлінген, оның әрқайсысы бір жылға тең болатын. Белгілі бір шатасуды болдырмау үшін жыл сайын жануарлар әлемінің өкілдері арқылы өз атауын алды. Егіншілік жергілікті шаруалардан жан-жақты білім мен тәжірибені талап етті, ең алдымен ауа-райын болжау, жауын-шашынды күндердің басталуы мен аяқталуын білу, тұқым себуді дұрыс таңдау үлкен маңызға ие болды.

Anahtar Kelimeler

Түркі зодиак күнтізбесі, зороастрий күнтізбесі, хижри ай күнтізбесі, чилла, сабр ойи» (сабыр айы)

Proje Numarası

4

Kaynakça

• Аширов, А. (2020). Вода в узбекской культуре. Ташкент: Академнашр.
• Бартольд, В.В. (1927). История культурной жизни Туркестана. Сочинения. Т. II. Ч. I. Ленинград: Изд. Акад. Наук СССР.
• Басилов, В.Н. (1963). О туркменском пире дождя “Баркут – баба”. Cт. 12-30.
• Беруни. (1968). Избранные произведения. Tашкент: Фан.
• Бўриев, О. (1990). Наврўз тарихидан лавҳалар.Тошкент.
• Кисляков, И. (1947). Старинные приемы земледельческой техники и обряды, связанные с земледелием, у таджиков бассейна реки Хингоу. Cт. 112.
• Кармышева, Дж.Х. (1986). Земледельческая обрядность у казаков. Древние обряды верования и культуры народов Средней Азии. Москва: Наука. Cт. 70.
• Лобачева, Н. (1968). К истории календарных обрядов у земледельцев Средней Азии. Древние обряды верования, культы народов Средней Азии. Москва. Cт. 7.
• Нарзикулов, А. (1991). Календарь земледельцев, садовников и скотоводов. Tашкент: Меҳнат. Омар Хайям. (1990). Наврузнаме. Ташкент: Меҳнат.
• Снесарев, Г.П. (2018). Реликты домусульманских верований и обрядов узбеков Хорезма. Ургенч: Мангулик жамоли. Рузимбаева С.Р. (переводчик).
• Турсунов, C., & Пардаев, Т. (2006). История и культура Узбекистана – этнография Сурхандарьи. Ташкент.
• Шкапский, О. (1900). Как хивинцы ведут полевое хозяйство. Москва: Товарищества И.Д.Сытина.
• Юлдашев, М. (1959). Феодальное землевладение в Хивинском ханстве и государственное устройство. Ташкент.