ALİ ŞİR NEVAYİ’NİN KAFİYESİNİN SANATSAL AMACI

Yıl 2024, Sayı: 120, 63 - 84, 26.12.2024

Orzigul Hamroyeva

https://doi.org/10.59358/ayt.1537609

Öz

Kafiye sadece satır sonlarında tekrarlara dayalı bir unsur değil, şiirin özünü aktarmada en önemli unsurlardan biridir. Navoiy’nin şiirleri her açıdan dikkate değer çeşitlilikleriyle öne çıkmaktadır. Olayları, karakterleri, doğayı, nesneleri, ihtişamı, binaları, yaşanılan dönemlerin yanı sıra açıklamaları ve anlatıları da içermektedir. Ölçüler, kafiye, sec'i (kafiyeli nesir) ve sanatsal araçlar, bir eserin her bölümünde, dizesinde, beytinde ve mısrasında farklılık gösterir. Üstelik kendine özgü bir yönü olmayan tek bir, ses, kelime, anlam, beyit, dize, bölüm yoktur.
Seçilen kafiye, şiirin sanatsal değerini özü, derinliği, melodik kalitesi, sanatsal değeri ve hatta seslerin uyumu aracılığıyla bir bütün olarak işleyen bir sistem olarak belirlediği için şiirde kafiyenin sanatsal rolü büyük önem taşımaktadır. Şairin şiirsel düşüncesi burada açıkça görülmektedir. Şiirsel türler ve bunların maddi ve biçimsel özellikleri, kafiyenin satır ve kıtalarda nasıl sunulduğunu etkiler. Tek bir gazelde (lirik şiir) bile kafiye, her türün tematik ve biçimsel gereksinimlerine göre değişir. Kafiye aracılığıyla gazelin özü ve ruhu tanımlanır. Dolayısıyla kafiye sadece melodik bir unsur değil aynı zamanda şiirin özünü tanımlayan önemli şiirsel birimlerden biridir. Aşağıda Navoiy'nin lirik mısralarında kafiyenin etkisi incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kafiye, redif, beyit, kafiye harfleri, asıl kafiye, kafiye türleri

ӘЛІШЕР НАУАИ РИФМАСЫНЫҢ КӨРКЕМДІК МАҚСАТЫ

Öz

Ұйқас – жол соңындағы қайталауға негізделген жай ғана элемент емес, өлеңнің мәнін жеткізудің маңызды құрамдастарының бірі. Науаи шығармашылығы әр қырынан таңғажайып алуан түрлілігімен ерекшеленеді. Оларға оқиғалар, кейіпкерлер, табиғат, заттар, ұлылық, ғимараттар, орындар мен уақыт, сонымен қатар сипаттамалар мен әңгімелер жатады. Шығарманың әр тарауында, тарауында, шумағында, шумағында метрика, ұйқас, саж (рифмалық проза) және әдеби құралдар ерекшеленеді. Оның үстіне бірде-бір тарау, тарау, жұп немесе өлең, бірде-бір сөз, мағына мен дыбыс жоқ, өзіндік қыры жоқ.
Таңдалған ұйқас өлеңнің көркемдік құндылығын өзінің мәні, тереңдігі, әуезділігі, көркемдік құндылығы, тіпті тұтас жүйе ретінде қызмет ететін дыбыстардың үндестігі арқылы айқындайтындықтан, рифманың поэзиядағы көркемдік рөлі үлкен маңызға ие. Бұл ақынның ақындық ой-өрісін айқын көрсетеді. Поэтикалық жанрлар, олардың мазмұны мен формалық сипаттамалары ұйқастың жолдар мен шумақтарда қалай берілуіне әсер етеді. Бір ғазалдың (лирикалық поэма) ішінде де ұйқас әр түрдің тақырыптық және формалық талаптарына қарай өзгеріп отырады. Ұйқас арқылы ғазалдың мәні мен рухы айқындалады. Демек, ұйқас – жай ғана әуездік элемент емес, өлеңнің мәнін айқындайтын маңызды поэтикалық бірліктердің бірі. Төменде Науаидың лирикалық мұрасындағы ғазалдың болмысына ұйқастың ықпалын қарастырамыз.

Anahtar Kelimeler

ұйкас, шумак, ұйкас әріптері, төл ұйкас, ұйкас түрлері

THE ARTISTIC PURPOSE OF ALISHER NAVOIY'S RHYME

Öz

Rhyme is not merely an element based on repetitions at the end of lines, but one of the crucial components in conveying the essence of a poem. Navoiy’s works are distinguished by their remarkable diversity in all aspects. They encompass events, characters, nature, objects, grandeur, buildings, places, and times, as well as descriptions and narratives. Metrics, rhyme, saj’ (rhymed prose), and artistic devices vary in each chapter, section, couplet, and verse of a work. Moreover, there is not a single chapter, section, couplet, or verse, nor a single word, meaning, or sound that lacks a unique aspect.
The artistic role of rhyme in poetry is of significant importance, as the chosen rhyme determines the poem’s artistic value through its core essence, depth, melodic quality, artistic value, and even the harmony of sounds, functioning as an entire system. The poet’s poetic thought is vividly apparent in this. The poetic genres and their substantive and formal characteristics influence how rhyme is presented in lines and stanzas. Even within a single ghazal (lyric poem), the rhyme varies according to the thematic and formal requirements of each type. Through rhyme, the essence and spirit of the ghazal are defined. Thus, rhyme is not merely a melodic element but one of the crucial poetic units that define the essence of the poem. Accordingly, this study examines the impact of rhyme on the essence of the ghazal in Navoiy’s lyrical works.

Anahtar Kelimeler

rhyme, radif, couplet, rhyme letters, original rhyme, types of rhyme

ХУДОЖЕСТВЕННАЯ ЦЕЛЬ РИФМЫ АЛИШЕРА НАВОИ

Öz

Рифма - это не просто элемент, основанный на повторах в конце строк, но один из важнейших компонентов передачи сути стихотворения. Творчество Навои отличается удивительным разнообразием во всех аспектах. Они включают в себя события, персонажей, природу, объекты, величие, здания, места и времена, а также описания и повествования. Метрика, рифма, садж (рифмованная проза) и художественные приемы различаются в каждой главе, разделе, куплете и стихе произведения. Более того, нет ни одной главы, раздела, двустишия или стиха, ни одного слова, значения или звука, которым не хватало бы уникального аспекта.
Художественная роль рифмы в поэзии имеет большое значение, так как выбранная рифма определяет художественную ценность стихотворения через его суть, глубину, мелодичность, художественную ценность и даже гармонию звуков, функционирующих как целостная система. В этом ярко проявляется поэтическая мысль поэта. Поэтические жанры, их содержательные и формальные характеристики влияют на то, как рифма представлена в строках и строфах. Даже в пределах одной газели (лирического стихотворения) рифма варьируется в зависимости от тематических и формальных требований каждого типа. Через рифму определяются суть и дух газели. Таким образом, рифма — не просто мелодический элемент, а одна из важнейших поэтических единиц, определяющих сущность стихотворения. Ниже рассматривается влияние рифмы на сущность газели в лирическом наследии Навои.

Anahtar Kelimeler

рифма, радиф, двустишие, букуы рифмы, исходная рифма, виды рифма

Kaynakça

• Alisher Navoi. (2013). G‘aroyib us-sig‘ar. TAT.10 jildlik. 1-jild. Toshkent.
• Jamiy, A. (2009). Risolai qofiya // Sharq mumtoz poetikasi. Toshkent.
• Khamroyeva, O. (2022). Mumtoz qofiyaning nazariy asoslari. O‘quv qo‘llanma. Тoshkent.
• Nosir ad-Din Tusiy. (h.1325). Mi’yar al-ash’or. Tehron.
• Rozi, Sh. Q. (1991). Al-Mu’jam fi ma’oyiri ash’oru-l-ajam. – Dushanbe.
• Vatvot, Raşid ad –din (1985). Hadalik as-sehr fi dakayik aş-şir. P erevod s persidskogo i faksimile. Moskva.