Mekteb-i Harbiye on the Axis of Westernization and Its Place in Architectural Transformation

Year 2021, Volume: 2 Issue: 2, 185 - 199, 12.07.2021

Nihan Zorlu

Abstract

The Ottoman Empire’s notables, aware of lagging behind the rapidly developing Western world after the Industrial revolution, along with the loss of the political power, strove to enhance the army in accordance with the requirements of that particular time. These innovations in the military field brought along needs for new buildings with different functions. In line with this change, mosques, and complexes, which for centuries had been prestigious buildings of Ottomans, in the 19th century began to be replaced by gigantic architecture with military identity, such as barracks and armory. To ensure the long-term viability of military inventions, it was decided to establish military schools that would start such changes from the ground up and provide European-style education. As a result, military schools providing education in the contemporary modes also begun to appear amid Istanbul’s changing silhouette. Mekteb-i Harbiye, which gave its name to the district in which it is located, is regarded as a spark that ignited the Ottoman Empire’s Westernization in the 19th century and this study intends to investigate its effects on urbanism and architecture.

Keywords

Westernization, transformation, education, military academy, architecture

Batılılaşma Ekseninde Mekteb-i Harbiye ve Mimari Dönüşümdeki Yeri

Abstract

Sanayi Devrimi sonrası hızla gelişen Batı dünyasının gerisinde kaldığını yaşadığı siyasi güç kaybıyla daha derinden hisseden Osmanlı İmparatorluğu’nun ileri gelenleri, öncelikle ordunun çağın gerekliliklerine uygun olarak geliştirilmesine yönelik girişimlerde bulunmuşlardır. Askeri alanda gerçekleştirilen bu yenilikler zamanla farklı işlevlerde yeni yapılara olan ihtiyacı gündeme getirmiştir. Bu değişimle Osmanlıların yüzyıllardır prestij yapıları olan cami ve külliyelerin yerini 19. yüzyılda kışla, silahhane gibi askeri kimlikli anıtsal yapılar almaya başlamıştır. Askeri alanda başlatılan yeniliklerin sürdürülebilir olması için bu değişimi devam ettirecek Avrupai tarzda eğitim veren askeri okulların açılmasına karar verilmiştir. Böylelikle İstanbul’un değişen siluetinde modern sistemde eğitim veren askeri okullar da yerini almaya başlamıştır. Bu kapsamda açılan ilk askeri okullardan biri Mekteb-i Harbiye’dir. Bu çalışma, bulunduğu semte de adını veren Mekteb-i Harbiye’yi 19. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Batılılaşmayı başlatan bir kıvılcım olarak ele alarak bu kıvılcımın kent ve mimarlık üzerindeki etkilerini irdelemeyi amaçlamaktadır.

Keywords

Batılılaşma, dönüşüm, eğitim, harbiye, mimarlık

References

• Kitap ARSLAN, N., 1992. Gravür ve seyahatnamelerde İstanbul (18. yüzyıl sonu ve 19. yüzyıl). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları.
• BERKES, N., 2002. Türkiye’de çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. ÇELİK, Z., 1996. 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti; Değişen İstanbul. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• PARDOE, M. J., 1837. The city of the Sultan, and, domestic manners of the Turks in 1836. London: Henry Colburn.
• TUĞLACI, P., 1993. Osmanlı mimarlığında Balyan Ailesi’nin rolü. İstanbul: Yeni Çığır Kitabevi.
• Kitapta bölüm ALİOĞLU, F., 2012. İstanbul batılılaşma dönemi. İçinde: E. ERDÖNMEZ, ed. Modernite ve mimari. İstanbul: Şehir Düşünce Merkezi Şehir Yayınları. s. 29-56.
• GÜNERGUN, F., 2005. Mekteb-i Harbiye’de okutulan mimarlık ve inşaat bilgisi dersleri için 1870’li Yıllarda yazılmış üç kitap. İçinde: D. MAZLUM, A. AĞIR ve G. CEPHANECİGİL, ed. Afife Batur’a armağan mimarlık ve sanat tarihi yazıları. İstanbul: Literatür Yayınları. s.151-163.
• YETİŞKİN, A., 2005. 19. Yüzyıl batılılaşma döneminden bir görüntü: İstanbul’daki kışla yapıları (Genel bir değerlendirme). İçinde: D. MAZLUM, A. AĞIR ve G. CEPHANECİGİL, ed. Afife Batur’a armağan mimarlık ve sanat tarihi yazıları. İstanbul: Literatür Yayınları. s. 91-99.
• Ansiklopedi ÇORUHLU, T., 1994. Mekteb-i Harbiye. İçinde: Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi. Cilt. 5, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı. s. 372-374.
• Konferansta Bildiri TÜRKMEN, Z., 2016. Sultan II. Abdülhamid döneminde Mekteb-i Harbiye-i Şahane. İçinde: EMECEN, F. M., AKYILDIZ, A. ve GÜRKAN, E. S., Osmanlı İstanbul’u Uluslararası Sempozyumu IV, 20-22 Mayıs 2016. İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi s. 931- 954.
• Dergide makale ERKAL, N., 2020. Nezih Eldem ’in bütüncül mimarlığı : Harbiye Askerî Müze ve Kültür Sitesi. Mimarlık. (411), s. 41–48.
• ERTUĞRUL, A., 2009. XIX. Yüzyılda Osmanlı’da ortaya çıkan farklı yapı tipleri. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. 7 (13), s. 293-312.
• ESER, G., 2012. Türkiye'de modern bilimlerin eğitiminde Mekteb-i Harbiye örneği. Osmanlı Bilimi Araştırmaları. 13 (2), s. 99-114.
• TANYELİ, U., 1995. Türkiye’de modernleşmenin unutulmuş tanıkları: Askeri mimarlık elkitapları. Mimarlık. 95 (263), s. 38-42.
• ÖZAYDIN, G., 2012. Taksim’in üstü altına iniyor. Mimarlık Dergisi. (364), s.19-22.
• ÜNAL, U., 2009. 20. Yüzyıl başlarında Osmanlı Askerî Mektepleri. Belleten. 73 (267), s. 581-604.
• Tez ACAR, G., 2000. Tanzimat Dönemi fikir ve düşünce hayatının mimari alana yansıması. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Mimar Sinan Üniversitesi.
• ÇİFTÇİ, A., 2004. 19. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde askeri mimari ve İstanbul’da inşa edilen askeri yapılar. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi.
• KURULTAY, A., 2011. Maçka Karakolhanesi (İ.T.Ü. İşletme Fakültesi) koruma projesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• MANCI, E., 2014. Nişantaşı-Teşvikiye ve Harbiye-Şişli Bölgeleri kentsel koruma önerileri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• NASIR, A., 1991. Türk mimarlığında yabancı mimarlar. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Arşiv belgeleri BCA, 1913. Harbiye-Maçka tramvay hattına ait 3 adet plan. [plan] Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Nafia Velaketi, Ankara.
• BOA, 1827. Hatt-ı Hümayun Evrakı, Mekteb-i Harbiye’nin Üsküdar’da Doğancılar’da ihdası ve masarifatına karşılık hakkında. [belge] Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Hatt-ı Hümayun, İstanbul.
• BOA, 1861, Dolmabahçe’de Hacı İstafan Kalfa tarafından yapılmakta olan Mecidiye Kışlası’nın önce Mekteb-i Tıbbiye başlanılıp sonra kışlaya tahsili dolayısıyla masrafları arttığının keşfi ve kontratının tanzimi. [belge] Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Amedi Kalemi, İstanbul.
• MOLTKE, H., 1851. Daru’l-hilafetü’l-alive ve civarı haritasıdır. [harita] İBB Atatürk Kitaplığı Sayısal Arşiv ve E-Kaynaklar, İstanbul.
• PERVITICH, J., 1925. Pangaltı (7&11) ve Feriköy-Nişantaşı (6) sigorta haritaları, 1925. [harita] İBB Atatürk Kitaplığı Sayısal Arşiv ve E-Kaynaklar, İstanbul.
• SALT, tb1. Harbiye Okulu ve civarının kuşbakışı görünümü. [fotoğraf] SALT Araştırma Ülgen Ailesi Arşivi, İstanbul.
• SALT, tb2. Tophane ve Beyoğlu bölgesinin hava görünümü. [fotoğraf] SALT Araştırma, İstanbul.