Historical Context in the Prophet's Khutbas: The First Khutba in Mecca

Year 2023, Issue: 18, 1 - 25, 30.12.2023

Saliha Özdeğirmenci

Abstract

While today the khutba is known as a pillar of Friday prayers, throughout the history it has been an important communication tool with in different usage areas . In the period of Jāhiliyya in Arab society, the sermon was a form of speech used by tribal chiefs and orators. These speeches were being made for praising the tribe, managingthe inter-tribal relations, and influence,ing the society in times of war and peace. However, with the birth of Islam, the sermon acquired a religious identity and assumed a new role. The Hijrah was an important phase of Muslims' getting rid of the oppression in Mecca, settling in Medina and gaining freedom in religious life. In this period, the sermon was both accepted as a religious worship and became an important tool in social restructuring. During the Prophet's time, sermons helped Muslims to explain their beliefs, strengthen social values and keep the Muslim community together. In addition, the Prophet provided guidance in solving social problems and reinforced the sense of solidarity and unity in the Muslim community. This study aims to analyze the Prophet's sermons in their historical context. While comparative narrative analysis and textual analysis were conducted on the example of the Prophet's first sermon, traces of the events of the period were investigated in the sermon texts. In this study it is aimed to contribute to our understanding of both the Prophet's words and the socio-cultural structure of the period.

Keywords

Islamic History, Prophet Muhammad, Sermon, Khutba, Mecca

Hz. Peygamber’in Hutbelerinde Tarihsel Bağlam: Mekke’de İlk Hitap

Abstract

Günümüzde hutbe, cuma namazlarının bir rüknü olarak bilinirken, tarih boyunca farklı kullanım alanlarına sahip önemli bir iletişim aracı olmuştur. Câhiliye Dönemi Arap toplumunda hutbe, kabile reisleri ve hatipler tarafından kullanılan bir konuşma biçimiydi. Bu konuşmalar, kabile övgüsü, kabileler arası ilişkilerin yönetimi, savaş ve barış dönemlerinde toplumu etkilemek için yapılıyordu. Ancak İslam'ın doğuşuyla hutbe, dini bir kimlik kazandı ve yeni bir rol üstlendi. Hicret, Müslümanların Mekke'deki baskılardan kurtularak Medine'ye yerleşmelerinin ve dini yaşamda özgürlük kazanmalarının önemli bir aşamasıydı. Bu dönemde hutbe, hem dini bir ibadet olarak kabul edildi hem de toplumsal yeniden yapılanmada önemli bir araç haline geldi. Hz. Peygamber döneminde hutbeler, Müslümanlara inançlarını anlatma, toplumsal değerleri güçlendirme ve inananların bir arada tutulmasına katkı sağladı. Ayrıca, Hz. Peygamber hutbelerle toplumsal sorunların çözümünde rehberlik etti ve Müslüman toplumunda dayanışma ve birlik duygusunu pekiştirdi. Bu çalışma, Hz. Peygamber'in hutbelerini tarihsel bağlamla birlikte incelemeyi amaçlamaktadır. Hz. Peygamber’in ilk hutbesi örneği üzerinde karşılaştırmalı rivayet incelemesi ve metin analizi yapılırken, hutbe metinlerinde dönemin olaylarına dair izleri araştırıldı. Çalışmada, hem Hz. Peygamber'in sözlerini hem de dönemin sosyo-kültürel yapısını anlamamıza katkı sağlanması amaçlanmaktadır.

Keywords

İslam Tarihi, Hz. Muhammed, Hitabet, Hutbe, Mekke

References

• Abdürrezzâk, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi’ es-San’ânî elHimyerî (ö. 211/826-27). el-Musannef fi’l-Hadîs. çev. thk. Habiburrahman A’zami. 11 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1984.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî (ö. 241/855). el-Müsned. L Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî (ö. 241/855). el-Müsned. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî (ö. 241/855). el-Müsned. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
• Ayhan, Bayram. “Tebbet Sûresinin Kronolojik Tertipteki Yerine Dair Farklı Bir Görüşün Tahlili”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 99-125. https://doi.org/10.18498/amauifd.254004
• Baktır, Mustafa. “Hutbe”. DİA. 18/425-428. İstanbul, 1998. https://islamansiklopedisi.org.tr/hutbe
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd el-Belâzürî (ö. 279/892-93). Ensâbü’l-Eşrâf. çev. thk. Muhammed Hamidullah. Kahire: Dârü’l-Ma’rife, 1959.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu’fî (ö. 256/870) el- . el-Câmiʿu’s-Sahîh. Beyrut: Dâru İbn Kesir, 1987.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl (ö. 255/869). esSünen. çev. Hâlid es-Sebi’ Alemi thk.: Fevvâz Ahmed Zemerli. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1987.
• Derveze, Muhammed İzzet b. Abdilhâdî b. Dervîş (1888-1984). et-Tefsîrü’lHadîs. çev. Mustafa Altınkaya Vahdettin İnca. İstanbul: Ekin, 1997.
• DİA. “Abbas”. TDV İslâm Ansiklopedisi. I/16-17, 1988. https://islamansiklopedisi.org.tr/abbas--sahabi
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş’as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî (ö. 275/889). esSünen. çev. thk. Muhammed Nâsırüddin el-Elbânî. Riyad: Mektebetü’lMaârif, ts.
• Halebî, Ebü’l-Ferec Nûrüddîn Alî b. Burhâniddîn İbrâhîm b. Ahmed el-Halebî (ö. 1044/1635) el-. es-Sîretü’l-Halebiyye. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’ârif, 1400
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Süleymân el-Heysemî (ö. 807/1405) el-. Mecmaʿu’z-Zevâʾid ve Menbaʿu’l-Fevâʾid. Beyrut: Dârül Fikr, 1412.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. Tefsîru’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Tunus: ed-Dâru’tTunusiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm elAbsî el-Kûfî (ö. 235/849). Müsnedü İbn Ebi Şeybe. çev. thk. Adil b. Yusuf el-Gazavi, Ahmed Ferîd el-Mezîdî. Riyad: Dârü’l-Vatan, 1. Basım, 1997.
• İbn Habîb, Ebû Ca’fer Muhammed b. Habîb b. Ümeyye b. Amr el-Hâşimî (ö. 245/860). el-Münemmak fî Ahbâri Kureyş. çev. tsh. Hurşid Ahmed Faruk. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1. Basım, 1985.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî (ö. 852/1449). Fethu’l-Bârî bi-Şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’lMârife, 1379.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî (ö. 354/965). Sahîhu İbn Hibbân. çev. thk. Şuayb el-Arnaût. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik b. Hişâm b. Eyyûb elHimyerî el-Meâfirî el-Basrî el-Mısrî (ö. 218/833). es-Sîretü’n-Nebeviyye. çev. thk. Mustafa es-Sekkā ve arkadaşları. 2 Cilt. Kahire, 1955.
• İbn İshâk, Ebû Abdillâh Muhammed b. İshâk b. Yesâr b. Hıyâr el-Muttalibî elKureşî el-Medenî (ö. 151/768). es-Sîretü’n-Nebeviyye. çev. thk. Ahmed Ferid el-Mezidî. Beyrut: Darü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1. Basım, 2004.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî ed-Dımaşkī el-Hanbelî (ö. 751/1350). Zâdü’l-Meʿâd fî Hedyi Hayri’l-ʿİbâd. çev. nşr. Şuayb el-Arnaût ve Abdülkādir el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1994.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkī eş-Şâfiî (ö. 774/1373). Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-ʿAzîm. çev. thk. Mustafa es-Seyyîd Muhammed vd. 15 Cilt. Kahire: Müessesetü Kurtuba, 1. Basım, 2000.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa’d b. Menî’ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî (ö. 230/845). et-Tabakātü’l-Kübrâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sadr, 1968.
• Kandemir, M. Yaşar. “Fâtıma”. DİA. 12/219-223. İstanbul, 1995. Mübârekfûrî, Ebü’l-Ulâ Muhammed Abdurrahmân b. Abdürrahîm. Tuhfetü’lAhvezî. çev. nşr. Abdurrahman Muhammed Osman. 10 Cilt. Beyrut: Darü’l-Fikr, 2. Basım, 1934.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî (ö. 261/875). el-Câmiʿu’s-Sahîh. çev. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî (ö. 303/915) en-. es-Sünen. Riyad: Mektebetü’l-Maârif, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en-Nevevî (ö. 676/1277) en-. elMinhâc fî Şerhi Sahîhi Müslim b. Haccâc. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’lArabî, 2. Basım, 1972.
• Orhan, Fidan. İlk Dönem Hadis ve İslam Tarihi Kaynaklarında Veda Hutbeleriyle İlgili Rivayetlerin Değerlendirilmesi. Basılmamış: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Hadis Bilim Dalı, Basılmamış Doktora, 2018.
• Önkal, Ahmet. “İrşad Vasıtası Olarak Hutbe”. I. Din Şûrası Tebliğ ve Müzakereleri (1-5 Kasım 1993) 1 (1995), 145-153. Özbek, Abdullah. Bir Eğitimci Olarak Hz. Muhammed. İstanbul: Esra Yayınları, 3. Basım, 1994.
• Sönmez, Nesim. Karşılaştırmalı Hitabet -Cahiliye Dönemi ile İslam’ın İlk Dönemiİstanbul: Rağbet Yayınları, 2018.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed elHudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî (ö. 911/1505) es-. ed-Dürrü’l-Mensûr fi’t-Tefsîr bi’l-Meʾsûr. çev. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 17 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 1. Basım, 2003.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb (ö. 360/971) et-. Müsnedü’ş-Şâmiyyîn. çev. thk. Hamdi Abdülmecid Selefî. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1984.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb (ö. 360/971) et-. el-Muʿcemü’l-Kebîr. çev. nşr. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1984.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî el-Bağdâdî (ö. 310/923) et-. Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. çev. thk. Abdullah Abdülmuhsin b. et-Türkî. Kahire: Hicr, 1. Basım, 2001.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî el-Bağdâdî (ö. 310/923) et-. Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’lKütübi’l-İlmiyye, 1987.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî el-Bağdâdî (ö. 310/923) et-. Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’lKütübi’l-İlmiyye, 1987.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd) (ö. 279/892) et-. es-Sünen. çev. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Mektebetü’l-İslâmiyye, ts. Uraler, Aynur. “Safiyye”. DİA. 35/475-476, 2008.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî (ö. 468/1076) el-. el-Vasît fî Tefsîri’l-Kurʾâni’l-Mecîd. çev. thk. Ahmed Abdulmarsud. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Vural, Faruk. “Sebepleri ve Sonuçları Bakımından Fetret-i Vahiy Meselesi Üzerine Bir İnceleme”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/8 (2015), 83-102.
• Yaşaroğlu, M. Kâmil. “Mücâdile Sûresi”. DİA. 31/440, 2006. https://islamansiklopedisi.org.tr/mucadile-sûresi
• Yaşaroğlu, M. Kâmil. “Müddessir Sûresi”. DİA. 31/463-464, 2006.
• Yiğit, İsmail - Küçük, Raşit. Hz. Muhammed (s.a.s) Siyer-i Nebi. İstanbul: Kayıhan, 2006