The Na'ats of Hz. Hatice and Hz. Aisha by Ismail Sadik Kemal (d. 1310/1892)

Year 2025, Volume: 4 Issue: 1, 229 - 244, 19.06.2025

Zeliha Erçen Duran

Abstract

Ismail Sadik Kemal (d. 1310/1892), important for his roles in religious and Sufi circles, is a knowledgeable figure who penned significant works. Among his most renowned works is "Âsâr-ı Kemâl." This compilation consists of three parts: "Bin Ehâdîs Şerhi", "Şerh-i Esmâ’-i Hüsnâ, Esmâ’-i Nebî ve Naat-ı Enbiyâ" and "Şerh-i Esmâ’-i Evliyâ’nın Kıssası". The third part, "Şerh-i Esmâ’-i Evliya’nın Kıssası," contains a total of seven naats, primarily dedicated to figures such as Hz. Hatice, Hz. Aişe, the Noble Family, and, towards the end, the Prophet Muhammad, the Holy Sanctuary, the Grand Birth, and the Holy Beard. The majority of the naats are dedicated to praising the Prophet Muhammad. Additionally, there are naats written for other prophets, caliphs, saints, religious leaders, spiritual guides, and statesmen. Sadik Kemal initiates "Şerh-i Esmâ’-i Evliya’nın Kıssası" with the basmala, immediately followed by composing naats about Hz. Hatice and Hz. Aişe. Turkish literature boasts numerous poetic and prose works related to these revered figures. In this study, an overview is provided of works related to Hz. Hatice and Hz. Aisha in Turkish literature, exploring divans, mesnevies, biographical accounts, and anthologies. The study identifies verses praising Hz. Hatice and Hz. Aisha, and finally, it delves into the naats dedicated to them found in the source that inspired this research.

Keywords

Turkish Islamic Literature , Ismail Sadik Kemal , naat , Hz. Hatice , Hz. Aisha

İsmâil Sâdık Kemâl’in (ö. 1310/1892) Hz. Hatice ve Hz. Âişe Na’tları

Abstract

İsmâil Sâdık Kemâl (ö. 1310/1892), dinî-tasavvufî eserler kaleme almış ilim sahibi önemli bir şahsiyettir. Âsâr-ı Kemâl, Sâdık Kemâl’in en çok bilinen eseri olup Bin Ehâdîs Şerhi, Şerh-i Esmâ’-i Hüsnâ, Esmâ’-i Nebî ve Naat-ı Enbiyâ, Şerh-i Esmâ’-i Evliyâ’nın Kıssası olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Eserin üçüncü bölümü olan Şerh-i Esmâ’-i Evliya’nın Kıssası’nda; başta Hz. Hatice, Hz. Aişe ve evlâd-ı kiram ve sonlarında Hz. Peygamber, harem-i şerif, mevlid-i celil ve lihye-i şerif için yazılmış toplam yedi naat bulunmaktadır. İslam edebiyatında en yaygın türlerden biri olan naatların çoğu, Hz. Peygamber’i övmek için yazılmıştır. Bunun yanı sıra, İslam tarihinde önemli yer tutan diğer peygamberler, halifeler, veliler, din büyükleri, mürşidler ve bazı devlet adamları için de naatlar yazılmıştır. Sâdık Kemâl, Şerh-i Esmâ’-i Evliya’nın Kıssası’na besmele ile başladıktan hemen sonra Hz. Hatice ve Hz. Aişe hakkında naatlar yazmıştır. Edebiyatımızda Hz. Hatice ve Hz. Aişe ile ilgili yazılmış pek çok manzum ve mensur eser bulunmaktadır. Bu çalışmada öncelikle edebiyatımızda Hz. Hatice ve Hz. Aişe hakkında yazılmış eserlerden kısaca söz edilmiş; divanlar, mesneviler, tezkireler ve mecmualar taranmış, içerisinde Hz. Hatice ve Hz. Aişe övgüsünün yer aldığı beyitlerden örnekler verilmiştir. Son olarak çalışmamıza kaynaklık eden eserde yer alan Hz. Hatice ve Hz. Aişe naatları incelenmiştir.

Keywords

Türk İslam Edebiyatı , İsmail Sadık Kemal , naat , Hz. Hatice , Hz. Aişe

References

• Bağdatlı İsmail Paşa. (1951). Hediyyetü’l-Ârifîn, Esmâü’l-Müellifîn ve Âsârü’l-Musannifîn (C. 1). İstanbul: MEB Basımevi.
• Belenkuyu, B. (2017). Vecîhîzâde İsmâ’il Sâdık Kemâl (Ö. 1892) ve Rûh-ı Kemâl’de Yer Alan Manzum Esmâ-i Nebî Metni. Asos Journal: The Journal of Academic Social Science, V(49), 389-419.
• Bursalı Mehmed Tahir. (1972). Osmanlı Müellifleri II. İstanbul: Meral Yayınevi.
• Can, D. (2020). Kemâl-Nâme-i Düğümlü Baba Cild-i Hâmis (İnceleme-Metin) (Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Canım, R. (2016). Divan Edebiyatında Türler (5. bs). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Cunbur, M. (1996). Klâsik Edebiyatımızda Ehl-i Beyt Sevgisi. Erdem, 8(24), 909-960.
• Çetin, R. (2021). İsmâil Sâdık Kemâl Paşa’nın Tefsîr-i Kemâl’i (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Çetin, R. (2022). İsmâil Sâdık Kemâl Paşa’nın Manzum Tefsîr-i Kemâl’i = The Manzum Tafsir-i Kemal of İsmail Sadık Kemal Pasha. Turkish Studies Comparative Religious Studies, XVII(4), 359-377.
• Çiçekler, M. (2006). Na’t (Türk Edebiyatı). TDV İslâm Ansiklopedisi C. 32, ss. 435-436. İstanbul: TDV Yayınları.
• Çoşkun, R. (2019). Dâsitân-ı Mustafâ (Yüksek Lisans Tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Deği̇rmençay, V. (2018). Handânî ve Farsça Şi̇i̇rleri̇. Doğu Esintileri, (8), 163-188.
• Demi̇r, M. (2023). Türk İslam Edebi̇yatında Manzum Bi̇r Sahabe Bi̇yografi̇si̇: Zi̇kr-i Ashâb-ı Küllî-i Düğümlü Kemâl. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 9(3), 519-544.
• Erçen Duran, Z. (2018). Âsâr-ı Kemâl’deki Şerh-i Esmâ’-i Evliyâ’nın Kıssası (Yüksek Lisans Tezi). Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Erkocaaslan, R. (2016). Hz. Âişe’nin Hayatı, Şahsiyeti ve Hz. Peygamber Sonrası İslâm Tarihindeki Rolü (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Fayda, M. (1989). Âişe. TDV İslâm Ansiklopedisi C. II, s. 201. İstanbul: TDV Yayınları.
• Fayda, M. (1993). Cennetü’l-Bakî.TDV İslam Ansiklopedisi: C. VII, s. 387. İstanbul: TDV Yayınları.
• Işıl, F. (2015). Edebiyatımızda Hadîs-i Şerîfler Âsâr-ı Kemâl’deki Bin Ehâdîs Şerhi (İnceleme—Transkripsiyonlu Metin) (Yüksek Lisans Tezi). Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• İbrâhim İbn-i Bâlî. (2017). İbrâhim İbn-i Bâlî’nin Hikmet-Nâme’si (1b-149a) (M. Altun, Çev.). Ankara: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• İnal, İ. M. K. (1969). Son Asır Türk Şairleri II. İstanbul: MEB Basımevi.
• İsmâîl b. Haydar el-Erdebilî. (2017). Hatâyî Dîvânı (M. Macit, Çev.). Ankara: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Karakuş, Y. (2015). Âsâr-ı Kemâl’deki Şerh-i Esmâ-i Hüsnâ, Esmâ-i Nebî ve Na’t-ı Enbiyâ (İnceleme—Transkripsiyonlu Metin) (Yüksek Lisans Tezi). Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Karakuş, Y. (2018). XIX. Yüzyıl Şâirlerinden İsmâil Sâdık Kemâl’in Âsâr-ı Kemâl’de Yer Alan Manzum Hilyesi. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), 18(1), 569-595.
• Kavalcı, O. (1992). Dîvan Şiirindeki Na’tlarda Dinî ve Tasavvufî Unsurlar (Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Konyalı, İ. H. (1942). İstanbul Sarayları (C. 1). İstanbul: Burhaneddin Matbaası.
• Köse, F. (2017). Hi̇lye Geleneği̇ne Bi̇r Katkı: Eski̇ Anadolu Türkçesi̇ Dönemi̇ne Ai̇t İki̇ Mesnevi̇de Hz. Hati̇ce (r.a.) Tasvi̇rleri̇. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(11), 473-495.
• Kuneralp, S. (1999). Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839-1922) Prosopografik Rehber. İstanbul: İsis Yayınevi.
• Küçük, Ş. (2022). Bir Menâkıbın Aynasından 19. Yüzyıl Osmanlısında Siyasi ve Sosyal Hayat Kemal-Nâme-i Düğümlü Baba Cild-i Sâlis Örneği. Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi, 6(3), 377-398.
• Lâmiî Çelebi. (2017). Ferhâd ile Şîrîn (H. A. Esi̇r, Çev.). Ankara: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Macit, M. (2006). Münâcât. TDV İslam Ansiklopedisi C. 31, ss. 563-565. İstanbul: TDV Yayınları.
• Nev’î-zâde Atâyî. (2017). Sohbetü’l-Ebkâr (M. Yelten, Çev.). Ankara: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Okumuş, F. S. (2019). İsmâil Sâdık Kemâl Vecîhî Paşazâde (Ö.1310/1893)’nin İhlâs Sûresi Tefsiri ve Üzerine Yapılan Şerh: Tahkikİi İnceleme (Yüksek Lisans Tezi). Kırklareli Üniversitesi, Kırklareli.
• Olgun, T. (1973). Edebiyat Lügatı (K. E. Kürkçüoğlu, Ed.). İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Önce, N. (2019). Kemâl-nâme-i Düğümlü Baba Cild-i Sânî (İnceleme-Metin) (Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Özcan, S. (2011). Kul Himmet’in Şiir Dünyası, Şiirlerinde Gelenek, Etkileşim ve Eğitim (Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Özköse, K. (2015). Tasavvuf Kültüründe Hz. Hatice. Hazreti Hatice Sempozyum Bildirileri, 107-119.
• Sabuncu, Ö. (2015a). Hz. Âişe Hakkında Yapılmış Çalışmalar Bibliyografyası. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 33(33), 130-145.
• Sabuncu, Ö. (2015b). Hz. Âişe’nin Hayatı, Şahsiyeti ve İslâm Tarihindeki Yeri (Doktora Tezi). Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Şanlıurfa.
• Süer, F. R. (2015). Türkiye’de Hz. Hatice Çalışmaları. Hazreti Hatice Sempozyum Bildirileri (A. Aksu, Ed.), ss. 137-143). Sivas: Sivas Belediyesi.
• Süreyya, M. (1996). Sicill-i Osmanî 3 (S. A. Kahraman, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Şener, H. İ. (1986). Türk Divan Edebiyatında Na’t ve Bazı Na’t Mecmuaları. Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İlahiyat Fakültesi Dergisi, (3), 147-160.
• Şener, H. İ. (1987). Asâr’ı Kemâl’de Yer Alan Manzum Esmâü’l-Hüsnâ. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (4 [Prof. Dr. Ömer Yiğitbaşı’na Armağan]), 227-240.
• Taşan, N. (2017). Kemâl-Nâme-i Düğümlü Baba Cild-i Evvel (İnceleme—Metin). (Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Tatlı, B. (2015). İsmail Sâdık Kemal’in Âsâr-ı Kemâl’deki Hadisçiliği. Dini Araştırmalar, 18(46), 45-65.
• Terzioğlu, F. (2020). İsmail Sâdık Kemâl’in Delâilü’l-Hayrât Şerhi: Rûh-ı Kemâl. KÜLLİYAT Osmanlı Araştırmaları Dergisi, (10), 57-77.
• Tuman, M. N. (2001). Tuhfe-i Nâilî C. 2. Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• Tunç, S. (2010). Klasik Türk Şiirinde Kadın Şahsiyetler. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(15), 225-259.
• Uraler, A. (2012). Ümmehâtü’l-mü’minîn. TDV İslâm Ansiklopedisi C. 42, ss. 306-308. İstanbul: TDV Yayınları.
• Ümmî Sinân. (2017). Ümmî Sinân Dîvânı (A. A. Bilgin, Çev.). Ankara: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Yeniterzi, E. (1989). Divan Şiirinde Na’t (Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Yeniterzi, E. (2002). Türk Edebiyatında Na’tlara Dair. Türkler, Ankara, 11, 762.
• Yeniterzi, E. (2006). Na’t. TDV İslâm Ansiklopedisi C. 32, ss. 436-437. İstanbul: TDV Yayınları.
• Yeniterzi, E. (2015). Türk Edebiyatında Na’tlar (Antoloji). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yıldız, A. (2015). Türk- İslam Edebiyatında Hz.Hatice. Hazreti Hatice Sempozyum Bildirileri. (A. Aksu Ed.), ss. 89-105). Sivas: Sivas Belediyesi.
• Yıldız, A., Kemikli, B., Öztürk, A., & Yılmaz, A. (2012). Türk-İslâm Edebiyatı (A. Yılmaz, Ed.). Ankara: Grafiker Yayınları.