Üretici Katılımlı Islah Programı ile Sarımsak (Allium sativum L) Çeşit Geliştirme Çalışmaları

Year 2025, Volume: 54 Issue: 2, 123 - 132, 27.11.2025

Gülay Beşirli , Ruhsar Yanmaz

Abstract

Bu çalışma, Türkiye’de sarımsak (Allium sativum L.) üretiminde standardize edilmiş çeşitlerin eksikliğini gidermek amacıyla yürütülmüştür. Sarımsak, Allium cinsi içerisinde soğandan (Allium cepa L.) sonra ekonomik öneme sahip ikinci türdür. Çoğaltımı vejetatif olarak dişlerle yapılmasına rağmen, bitkiler arasında yaprak yapısı, yalancı gövde formu, baş şekli, kabuk rengi, diş sayısı ve rengi gibi özelliklerde yüksek morfolojik varyasyon gözlenmektedir. Çalışmada, Türkiye’deki en yaygın ve yüksek depolama kapasitesine sahip popülasyon olan Taşköprü sarımsağı üzerinde üretici katılımı esas alınarak klon seleksiyon yöntemi uygulanmıştır. Seçim kriterleri olarak yaprak sayısı, yaprak açısı, baş kabuk rengi, baş ağırlığı (g), baş sıkılığı, diş sayısı, diş ağırlığı (g), diş kabuk rengi, iri diş oranı özellikleri değerlendirilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre; ortalama yaprak sayısı 8,50-12,00 adet, yaprak açısı 40,00° olan, baş kabuk rengi kök bölgesinde krem üst kısımda beyaz, baş ağırlığı 23,80–28,60 g arasında değişen, sıkı baş yapısına sahip, 4,00–6,00 adet koruyucu kabuğu bulunan bir çeşit adayı belirlenmiştir. Bu adayın diş ağırlığı 1,20–1,79 g, diş kabuk rengi ise pembe krem renginde iri diş oranı %85,00’dir. Çalışma sonucunda, üretici katılımıyla yürütülen klon seleksiyonunun, yerel popülasyonlardan yüksek kalitede ve standart özelliklere sahip sarımsak çeşitlerinin geliştirilmesinde etkili bir yöntem olduğu ortaya konmuştur.

Keywords

Allium sativum L. , Çeşit Geliştirme , Klon Seleksiyornu , Taşköprü Sarımsağı , Üretici Katılımlı Islah

Variety Development Studies in Garlic (Allium sativum L) with Producer Participation Breeding Program

Abstract

Garlic is the second most economically important species in the genus Allium, following onion. Although garlic is propagated vegetatively through cloves, high morphological variation is observed among plants in traits such as leaf structure, pseudostem form, bulb shape, skin color, number and color of cloves. In this study, a clone selection method based on farmer participation was applied to Taşköprü garlic, the most widespread local population in Türkiye, known for its high storage capacity. The selection criteria included number of leaves, leaf angle, bulb skin color, bulb weight (g), bulb compactness, number of cloves, clove weight (g), clove skin color, and percentage of large cloves. According to the results, a candidate variety was identified with an average of 8.50–12.00 leaves, a leaf angle of 40.00°, bulb skin color creamy at the root zone and white at the upper part, bulb weight ranging from 23.80 to 28.60 g, compact bulb structure, and 4.00–6.00 protective outer skins. The candidate had a clove weight of 1.20–1.79 g, clove skin color of pinkish cream, and a large clove ratio of 85.00%. The results demonstrated that farmer-participatory clone selection is an effective approach for developing high-quality, standardized garlic varieties from local populations.

Keywords

Allium sativum L. , Variety Development , Clonal Selection , Taşköprü Garlic , Producer Participation Breeding

References

• Simon, P.W., Jenderek, M.M., 2002. Flowering, seed production, and the genesis of garlic. (In: H.D. Rabinowitch, L. Currah, Eds.), Allium Crop Science: Recent Advances, pp:211-221, Wallingford, UK: CABI Publishing.
• Fernández, J.A., Parreño, R., Melero-Vara, J.M., 2023. Toward the development of garlic varieties: The first attempts. Agronomy 14(8):1812. https://doi.org/10.3390/agronomy14081812.
• Besirli G., 2024. Morphological Variability and Yield Traits in Softneck Garlics. Journal of Agriculture and Science and Technology. 26(1):127-138, https://doi.org/10.22034/jast.26.1. 127.
• Parreño, R., Basallote-Ureba, M.J., Melero-Vara, J.M., 2023. Turning garlic into a modern crop: State of the art and future prospects. Horticulturae 9(2):125, https://doi.org/10.3390/horticulturae902 0125.
• TUİK, 2025. https://www.tuik.gov.tr (Erişim Tarihi: 07.07.2025).
• Beşirli, G., Karakan, F.Y, Sönmez, I., Çetin, B.E., Erol, Ü.H., Kantoglu, Y.T., Kunter, B., 2022. Characterization of mutant garlic genotypes based on volatile sulfur compounds and mineral content. J. Elementol. 27(3):489-506, doi:10.5601/jelem. 2022.27.2.2276.
• Sönmez, İ., Erol, Ü.H, Sarpkaya, K., 2025. Comprehensive morphological and biochemical evaluation of Turkish garlic genotypes. Plants 147(3):246, https://doi.org/10.3390/plants140302 46.
• Agrawal, M.K., Fageria, M.S., Dhaka, R.S., 2003. Garlic breeding-a review. Agricultural Reviews 24(1):70-74.
• Mengistu, F.G., et al. 2022. Evaluation of garlic genotypes for yield performance and stability using GGE biplot analysis and genotype × environment interaction. Plant Genetic Resources 20(5):437-448, https://doi.org/10.1017/s1479262 122000419.
• Nature Portfolio, 2025. Adaptability of parental populations and selected garlic (Allium sativum L.) clones for introducing promising clones in Iran. Scientific Reports, 15, 18841. https://doi.org/ 10.1038/s41598-025-18841-x.
• El-Sayed, A.A., Metwally, E.I., El-Desouky, H.S., 2022. The efficiency of clonal selection as a breeding program to improve Chinese garlic cultivar (Allium sativum L.). Journal of Plant Production 13(5):515-523, https://jpp.journals. ekb.eg/article_223382.html.
• El-Sayed, A.A., Ibrahim, M.F., 2022. Behavior of new and promising Egyptian garlic clones resulting from clonal selection program. Journal of Plant Production Sciences 11(4):125-133.
• Žnidarčič, D., Trdan, S., 2023. Adaptiveness, selection and nutritional value of clonal garlic (Allium sativum L.) populations. Acta Agriculturae Slovenica 121(1):87-95, https:// journals.uni-lj.si/aas/article/view/12524.
• Barandica, O.J., Rodriguez, M.R., 2019. Resistance and clonal selection among Allium sativum L. genotypes to onion maggot (Delia antiqua). Journal of Plant Protection Research 59(3):321-328, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/ articles/pmc6771725.
• Mujjabi, T.M., Louwaars, N., Halewood, M., 2024. Participatory plant breeding in organic maize: Farmer-researcher collaboration for resilient varieties. Organic Agriculture 14(2):167-179, https://doi.org/10.1007/s13165-024-00421-6
• Dawson, J.C., Murphy, K.M., 2022. Participatory variety selection in organic maize networks using a trait-environment approach. Field Crops Research 285, 108592. https://doi.org/10.1016/j. fcr.2022.108592.
• Ceccarelli, S., 2022. Efficiency of participatory plant breeding. Euphytica 218(9):110, https:// doi.org/10.1007/s10681-022-03087-1.
• Lebot, V., 2025. Challenges and opportunities in participatory plant breeding of clonally propagated crops. Plant Genetic Resources 23(1):45-58, https://doi.org/10.1017/s147926212 5000056.
• Türkeş, N., 1978. Türkiye sarımsaklarının seleksiyon yolu ile ıslahı üzerine araştırmalar. Doktora Tezi, 314s, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Beşirli, G., İnan, Y., Türkeş, T., 1994. Sarımsak çeşit tespit denemesi. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü, Yalova, Yayın No:41, 14s.
• Demir, İ., 1975. Genel bitki ıslahı. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Yayın No:217, İzmir.
• Brewster, J.L., 1994. Onion and other vegetable Alliums. CAB International, 236p, UK.
• Günay, A. 1983. Sebzecilik. Cilt:2, Çağ Matbaası, 243s, Ankara.
• Wilson, R.F., 1938. Horticultural colour chart. Vol.1-2, Published by the British Colour Council Printen in Breat Britain by Henry Stone and Son Ltd., Banbury.
• Simon, P.W., 2001. The origin and distribution of garlic. Vegetable Crops Research Unit, Department of Horticulture, University of Wisconsin, Madison, U.S.A.
• Ayfer, M., Çelik, M., 1977. Akça, Ankara ve Williams armut çeşitleri ile S.Ö. anaçlarının uyuşumları üzerinde araştırmalar. TÜBİTAK 6. Bilim Kongresi Bahçe Bitkileri Seksiyonu, s:111-122.
• Düzeltir, B., Yanmaz, R., 2004. Çekirdek kabağında (Cucurbita pepo L.) seleksiyon yoluyla ıslah. 5. Sebze Tarımı Sempozyumu, 63-68s, Çanakkale.
• Yaralı Karakan, F., Kılıç, A., Ergun Çetin, B., 2024. Altınözü ilçesinde yetiştirilen sarımsak (Allium sativum L.) genotiplerinin morfolojik ve moleküler karakterizasyonu. KSÜ Tarım ve Doğa Dergisi 27(2):333-343, https://doi.org/10.18016/ ksutarimdoga.vi.1324022.
• Ragas, R.E.G., Padron, F.J.R., Ruedas, M.Y.A.D., 2019. Analysis of the morpho-anatomical traits of four major garlic (Allium sativum L.) cultivars in the Philippines. Applied Ecology and Environmental Research 17(1):1143-1157, doi: 10.15666/aeer/1701_11431157.
• Panthee, D.R., K.C. Regmi, H.N. Subedi, P.P. Bhattarai, J. Dhakal, 2006. Diversity analysis of garlic (Allium sativum L.) germplasms available in Nepal based on morphological characters. Genetic Resources and Crop Evolution 53(1):205-212, https://doi.org/10.1007/s10722-004-6690-z.
• Jones, H.A., Mann, L.K., 1963. Onions and their Allies. Leonard Hill, 285p, London.
• Nonnecke, I.L., 1989. Vegetable production. pp:312-316, 657p, Van Nostrand Reinhold, 115 Fifth Avenue New York, New York, 10003.
• Rabinowich, H.D., Brewster, J.L., 1990. Onion and Allied crops. Vol.1, Botany. Physiology and Genetics, 273, CRC Press, Boca Raton, Florida.
• Swiader, J.M., McCollum, J.P., Ware, G.W., 1992. Producing vegetable crops. Fourth Edition, pp:398-400, 626p, Interstate Publishers, Inc. 510 North Vermilion Street P.O. Box. 50, Danville, IL 61834-0050, US.
• Vural, H., Eşiyok, D., Duman, İ., 2000. Kültür sebzeleri (sebze yetiştirme). Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, ISBN:975-97190-0-2, 440s, İzmir.
• Bachmann, J., 2001. Organic garlic production. Appropriate technology transfer for rural areas, 9p, USA.
• Beşirli, G., 2005. Kastamonu sarımsağının (Allium sativum L.) seleksiyon yoluyla ıslahı ve seçilen klonda ışınlama yoluyla mutasyon yaratma. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Ankara.
• Kütevin, Z., Türkeş, T., 1987. Sebzecilik, genel sebze tarımı prensipleri ve pratik sebzecilik yöntemleri. s:154-156, 309s, İnkılap Yayınları, İstanbul.
• Akan, S., 2022. Morphological characterization and volatile analysis of Turkish garlic genotypes. Turkish Journal of Agriculture and Forestry 46:424-440.
• Besirli, G., 2024. Evaluation of Turkish shallot genetic resources for morphological, biochemical and sensory properties. Turkish Journal of Agriculture and Forestry 48(4):618-633, https://doi.org/10.55730/1300-011x.3206.
• Morave, C.J., Kvasnicka, S., Veliçka, O., 1976. Correlations between bulb weight and other characters in cultivars of bolting garlic (Allium sativum spp. sagitatum). Bulletin Vyzkumny Ustov Zelinasky Olomouc 18:15-23.
• Senula, A., Keller, E.R.J., 2001. Diversity in a clonally propagated crop: morphological characters in garlic compared with existing molecular classifications. Institut für Pflanzengenetik und Kulturpflanzenforschung Gatersleben (IPK), Corrensstr. 3, D-06466 Gatersleben, Germany.
• Lee, K.S., Han, K.Y., Lee, Y.S., Suh, J.K., 1992. Selection of the new early harvest garlic cultivar ‘Dueseo Garlic’. Hort. Abst. 62(7):5690.
• Wang, H., X. Li, D. Shen, Y. Oiu, J. Song, 2014. Diversity evaluation of morphological traits and allicin content in garlic (Allium sativum L.) from China. Euphytica 198(2):243-254, https://doi.org/ 10.1007/s10681-014-1097.
• Suciu, Z., Berar, V., Negrau, G., Ivaşcu, R, Ivaşcu, G., Radulescu, A., 1989. A promising garlic. Timiş-R. Hort. Abst. 54(4):2852.
• Lammerink, J., Wallace, A.R., 1989. Effect of clonal selection on yield of garlic. Horticultural Abst., 59(12):9907.
• Garcia, H.E., Zepeda, H.A., Covarrubias, L.M., 1994. Quality and yield evaluation in eight clonal selections of garlic (Allium sativum L.). Horticultural Abstract, Vol:64, No:63.
• Zepeda, A., Garcia, E.J., Laborde, A., 1997. Number of cloves per bulb; selection criteria for garlic improvement. II. results with “Taiwan” type. I International Edible Alliaceae (Eds. J.L. Burba, C.R. Galmarini), Acta Hort. 433. ISHS.