A ROMANTIC SUPPORT TO THE CALL FOR “VOLUNTARY MILITARY SERVICE” IN SARAJEVO: FRA GRGO MARTIĆ’S MELODISED POEM AND OTTOMANISM

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 2, 18 - 43, 31.12.2020

Dinçer Atay

Öz

The nineteenth century was a period in which the Ottoman Empire began to lose its power in the lands it ruled. The political shrinking and territorial losses that started with the Treaty of Karlowitz, imposed the Ottoman Empire to adopt practices that it did not before. Compulsory and voluntary military practice was one of them and Sarajevo was a place that the practice was implemented. Before the Second Constitutional Period, the military service was systematized and a compulsory duty was associated with citizenship, but non-Muslims had been exempted from military service for a certain price. Ahmet Cevdet Pasha, who was sent to Sarajevo in 1863 to end the unrest in the region, implemented voluntary military service here. Gaining the favour of the local community to the enrolment of the Bosnian youth to the Sultan’s army, Cevdet Pasha was also supported by Fra Grgo Martić, who was the spiritual leader of the Latin people living in the region and a member of the provincial parliament. The nature of this support was both literary and spiritual. Writing a Bosnian poem with loyalty to the Sultan, Martić also contributed to the practice of the idea of Ottomanism in the field. Cevdet Pasha translated the poem into Turkish and composed as a march and included it in the third volume of his work entitled “Tezâkir”.
The present study will analyse the poem by Fra Grga Martić, a well-known name of Bosnian literature, in the historical context. The study will also address the poem’s military and multiple implications as a composed work.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Sarajevo, voluntary military service, Ahmet Cevdet Pasha, Fra Grgo Martić, poetry

SARAY BOSNA’DAKİ “GÖNÜLLÜ ASKERLİK” ÇAĞRISINA ROMANTİK BİR DESTEK: FRA GRGA MARTİC’İN BESTELENEN MANZUME-İ TEŞVİKİYESİ VE OSMANLICILIK SİYASETİ

Öz

On dokuzuncu yüzyıl, Osmanlı Devleti’nin hâkimiyet kurduğu topraklardaki iktidarını hızla yitirmeye başladığı tarihsel bir süreçtir. Karlofça Antlaşması ile başlayan siyasi boyutlu daralmalar ve toprak kayıpları, Osmanlı Devleti’nin daha önce icra etmediği uygulamaların benimsenmesini âdeta dayatır. Zorunlu ve gönüllü askerlik uygulaması da bunlardan biridir. Bu uygulamanın gerçekleştiği yerlerden biri ise Saray Bosna’dır. 1863 yılında Saray Bosna’daki huzursuzlukları ortadan kaldırmak ve bazı denetimler için bölgeye gönderilen Ahmet Cevdet Paşa, payitahttan gelen emirle burada gönüllü askerliği uygulamaya geçirir. Boşnak gençlerin padişahın ordusuna katılmaları için bölge halkının teveccühüne mazhar olan Ahmet Cevdet Paşa, bölgede Latin olarak bilinen gayrimüslimlerin ruhani lideri ve meclis-i kebir-i eyalet azasından Fra Grga Martic’ten de destek görür. Söz konusu desteğin mahiyeti, edebî ve manevidir. Padişaha olan bağlılık ekseninde Boşnakça bir şiir kaleme alan Martic, böylece Osmanlıcılık fikrinin sahadaki pratiğine de katkı sağlar. Şiiri Türkçeye çeviren ve marş olarak Yüzbaşı Fuat Ağa’ya besteleten Ahmet Cevdet Paşa, bu şiir metnine Tezâkir adlı eserinin üçüncü cildinde yer verir. Söz konusu şiir, Osmanlı Devleti’nin Bosna Hersek’teki iktidarını görece pekiştirir.
Bu çalışmada Boşnak yazınının tanınmış bir siması olan Fra Grga Martic’in mezkûr şiiri, devir–eser bağlamında değerlendirilecektir. Ayrıca şiirin bestelenmiş olması bakımından hem askerî hem de siyasi bağlamdaki karşılıkları açıklığa kavuşturulacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Saray Bosna, gönüllü askerlik, Ahmet Cevdet Paşa, Fra Grga Martic, manzume

Kaynakça

• Ahmet Cevdet Paşa (1986), Tezâkir – 21-39, C. 3, 2. Bs. Cavid Baysun (Yay.), Ankara: TTK Yayınları.
• AKÇURA, Yusuf (2015), Üç Tarz-ı Siyaset, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• ARIK, Şahmurat (2005), “Ahmet Cevdet Paşa’nın Kullandığı Mahlâslar ve Yayımlanmamış Bazı Şiirler”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(1), 219-234.
• AYDIN, Mithat (2004), “XIX. yüzyıl Ortalarında Panslavizm ve Rusya”, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(15), 73-82.
• BEYDİLLİ, Kemal (2013), “Yeniçeri”, İslâm Ansiklopedisi, C. 43, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 450-462.
• BOA, Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Taşra Evrakı, TŞRBNM Bosna Müfettişliği Evrakı, Dosya: 29, Gömlek: 130, https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/Sayfalar/Arama/OzelArama.aspx, (Erişim Tarihi: 12.06.2020).
• EAGLETON, Terry (2011), Şiir Nasıl Okunur, Kaya Genç (Çev.), İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Farabî (2017), İdeal Devlet, Ahmet Arslan (Çev.). 2. Bs. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• GEÇER, Genç Osman (2012), “Bosna-Hersek’te Hilâl-i Ahmer’e Maddî Yardımlar: Misbah Mecmuası Örneği (1912-1914)”, Türklük Bilimi Araştırmaları, 4(31), 99–110.
• HALAÇOĞLU, Yusuf, AYDIN, Mehmet Âkif (1993), “Cevdet Paşa”, İslâm Ansiklopedisi, C. 7, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 443-450.
• İNALCIK, Halil (2005), Şair ve Patron – Patrimonyal Devlet ve Sanat Üzerinde Sosyolojik Bir İnceleme, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• İNALCIK, Halil (2017), Osmanlı ve Avrupa – Osmanlı Devleti’nin Avrupa Tarihindeki Yeri, 3. Bs. İstanbul: Kronik Kitap.
• İZGÖER, Ahmet Zeki (2016), Müslüman, Osmanlı ve Modern Ahmet Cevdet Paşa, 2. Bs. İstanbul: İz Yayıncılık.
• KADRİC, Adnan (2020), “Liminalno-Heterogena Poetika Starije Bošnjačke Književnosti U Kontekstu Zapadnobalkanske Kulturološke Polifonije”, https://www.academia.edu/30292604/Liminalno-heterogena_poetika_starije_bo%C5%A1nja%C4%8Dke_knji%C5%BEevnosti_u_kontekstu_zapadnobalkanske_kulturolo%C5%A1ke_polifonije_The_liminal-heterogeneous_poetics_of_the_elder_Bosniaks_literature_in_the_context_of_Western_Balkan_cultural_polyphony_(Erişim Tarihi: 29.05.2020).
• KOCABAŞ, Süleyman (2001), Sultan Abdülaziz ve I. Meşrutiyet, İstanbul: Vatan Yayınları.
• KORKMAZ, Ramazan (2011), “Yeni Türk Edebiyatına Giriş”, Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı, Ramazan Korkmaz (Ed.), 6. Baskı, Ankara: Grafiker Yayınları, 13-43.
• KÜÇÜK, Cevdet (1988), “Abdülaziz”, İslâm Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 179-185.
• LE BON, Gustave (2016), Kitleler Psikolojisi, Hasan İlhan (Çev.), Ankara: Yason Yayınları.
• ÖZ, Mehmet (2007), “Reaya”, İslâm Ansiklopedisi, C. 34, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 490-493.
• RUSSELL, Bertnard (2015), Toplumsal Yeniden İnşanın İlkeleri, Taylan Doğan, Şebnem Duran (Çev.), İstanbul: BGST Yayınları.
• SAYDAM, Abdullah (2007), “Ömer Lütfi Paşa”, İslâm Ansiklopedisi, C. 34, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 74-76.
• SEYHAN, Salih, TEMİZTÜRK, Hakan, DİZDAR, Senada (2016), Osmanlı Dönemi Bosna Basın Tarihi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Takvim-i Vekâyi (1279), S. 667, s. 1, F. CA. 4. Fî 4 Cemâziyelevvel.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi (2009), XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, 5. Bs. İstanbul: YKY.
• TEPEBAŞILI, Fatih (2004), Ulusla Marşlar ve Kimlikler – Edebiyat Bilimi Açısında Notlar, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• TİMUR, Taner (2010), Osmanlı Kimliği, 5. Baskı. Ankara: İmge Kitabevi.
• TOKER, Hikmet (2012), Sultan Abdülaziz Döneminde Osmanlı Sarayı’nda Musiki, Marmara Üniversitesi, Doktora Tezi, İstanbul.
• ÜNAL, Uğur (2016), Sultan Abdülaziz Devri Osmanlı Kara Ordusu (1861-1876), Ankara: TTK Yayınları.