DOĞU BALKAN TÜRK AĞIZLARINDAKİ DEVRİK CÜMLELERDE DOLAYLI TÜMLECİN DURUMU

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 2, 52 - 67, 27.12.2021

Büşra Köse

https://doi.org/10.53711/balkanistik.1019150

Öz

Hazırlıksız konuşmalar, yazılı metinlere göre bir dilin değişimi ve gelişimi hakkında daha anlık, güncel bilgiler verir. Yazılı metinler hazırlıklı olduğundan, yapılan hataların bertaraf edilmesi mümkündür. Bu nedenle standart cümle yapısının dışına çıkılma yani devrik cümle kullanımı Türkçede en çok konuşma dilinde yer alır. Kimi dilcilerimizin sıcak bakmamasına rağmen Türkçenin en eski yazılı kaynaklarından beri devrik cümleler Türkçede de var olagelmiştir. Son zamanlarda bu konuda yapılan çalışmaların bir ivme kazandığı görülmesine rağmen hâlâ yapılacak çok iş vardır.
“Türkçede devrik yapı bir tercih meselesi midir? Yazıdan daha çok rastlanıyor olması aslında organik bir dil tercihin yazıda reddedilmesinden mi ibarettir? Türk cümle yapısında görülen devrik yapılar yazı dilinin yüzyıllar boyu maruz kaldığı bilim dili Arapça ve sanat dili Farsçadan mı etkilenmiştir? Yoksa bu gibi etkilerin nispeten uzağına düşen Balkan Türk ağızlarında da bu etkilerden bahsedilebilir mi?” gibi pek çok soru bu konularda yapılacak çalışmalarla aydınlığa kavuşturulacaktır.
Bu çalışmanın evreni Doğu Balkan Türk ağızlarından (Yunanistan Gümülcine, Güney Doğu Bulgaristan, Bulgaristan Silistre ve Edirne Süloğlu) daha önce yaptığımız yüksek lisans çalışmasında inceleme konularımızdan biri olan devrik cümlelerde yüklemden sonraya ötelenen öge olarak “dolaylı tümleç”i kapsar. Çalışma ile Doğu Balkan Türk ağızlarının Anadolu ağızları ile ortaklık ve farklılıkları ortaya konulurken aynı zamanda onun Türk yazı dilinden de farklı ya da ortak olan noktaları tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Cümle, Ağız, Devrik Cümle, Doğu Balkan Türk Ağızları, Dolaylı Tümleç

THE SITUATION OF INDIRECT OBJECT IN INVERTED SENTENCES IN EASTERN BALKAN TURKISH DIALECTS

Öz

Unprepared speeches give more instant, up-to-date information about the change and development of a language than written texts. Since the written texts are prepared, it is possible to eliminate the mistakes made. For this reason, going out of the standard sentence structure, that is, the use of inverted sentence is mostly in the spoken language in Turkish. Although some of our linguists do not fully agree with it, inverted sentences have existed in Turkish since the oldest written sources of Turkish. Although it has been seen that the studies on this subject have gained momentum recently, there is still a lot of work to be done.
“Is inverted structure a matter of preference in Turkish? Does the fact that it is more common than writing actually is the rejection of an organic language preference in writing? Do the inverted structures seen in Turkish sentence structure influenced by Arabic, the language of science, or Persian, the language of art, to which the written language has been exposed for centuries? Can these effects be mentioned also in the Balkan Turkish dialects, which are relatively far away from such effects?” Many such questions will be clarified by studies on these issues.
The universe of this study is to discuss the "indirect object" as an item shifted after the predicate in inverted sentences, which is one of the subjects of our study in our previous Master's study from Eastern Balkan Turkish dialects (Greece Komotini, South East Bulgaria, Bulgaria Silistra and Edirne Süloğlu). With the results, the partnership and differences of the Eastern Balkan Turkish dialects with the Anatolian dialects will be revealed, while at the same time, different or common points will be tried to be determined from the Turkish written language.

Anahtar Kelimeler

Sentence, Dialect, Inverted Sentence, Eastern Balkan Turkish Dialect, Indirect Integer

Kaynakça

• BANGUOĞLU, Tahsin (2011), Türkçenin Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
• BAYRAKTAR, Fatma Sibel, BEHRUR, Emine, HATİPOĞLU, Esra, ÖZDEMİR, Nazlı (2013), “Türkiye Türkçesi Ağızlarındaki Devrik Yapı”, VI. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı, C. I, Uludağ Üniversitesi, 681-690.
• BAYRAKTAR, Fatma Sibel (2015), “Anadolu Ağızlarındaki Devrik Yapıda Dolaylı Tümlecin Durumu”, VII. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu 16-18 Ekim 2014, C. 2, 203-214.
• ÇEBİ, İhsan Sabri (1986), Güney-Doğu Bulgaristan Türk Ağızları, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• DELİCE, H. İbrahim (2019), Türkçe Sözdizimi, İstanbul: Asitan Yayınları.
• DİZDAROĞLU, Hikmet (1976), Tümcebilgisi, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• EKER, Süer (2019), Çağdaş Türk Dili, Ankara: Grafiker Yayınları.
• ERGİN, Muharrem (2012), Edebiyat ve Eğitim Fakültelerinin Türk Dili ve Edebiyatı Bölümleri İçin Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım.
• KARAAĞAÇ, Günay (2017), Türkçenin Söz Dizimi, İstanbul: Kesit Yayınları.
• KARAHAN, Leylâ (2018), Türkçede Söz Dizimi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KARAŞİNİK, Bahtışen (2011), Silistre (Silistra) İli ve Yöresi Ağızları, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne.
• KÖSE, Büşra (2021), Balkan Ağızlarında Devrik Cümle Yapıları, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Balkan Çalışmaları Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne.
• NÉMETH, Gyula (1983), “Bulgaristan Türk Ağızlarının Sınıflandırılması Üzerine”, TDAY Belleten 1980-1981, TDK Yayınları, 113-167.
• ÖZDEN, Muharrem (2016), Batı Trakya – Gümülcine Ağız İncelemesi (Ses ve Şekil Bilgisi–Metinler–Söz Varlığı), Edirne: Trakya Üniversitesi Matbaası.
• ŞEN GÜR, Demet (2020), Edirne İli Süloğlu İlçesi Ağzı (İnceleme–Metinler–Sözlük), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne.