BALKAN DİL BİRLİĞİ’NDE TÜRKÇENİN ROLÜ

Year 2024, Volume: 6 Issue: 2, 1 - 26, 31.12.2024

Aycan Zhdanovich

https://doi.org/10.53711/balkanistik.1497533

Abstract

Bu çalışma, Balkan Dil Birliği’nde Türkçenin ve Balkan dilleri (Arnavutça, Arumence (Ulahça), Bulgarca, Rumence ve Yunanca) arasındaki dil birliğinin tarihî yönlerini incelerken Türkçenin bu dillere katkısını göstermeyi hedeflemektedir. Balkanlarda Osmanlı İmparatorluğu dönemi ve öncesindeki Türk varlığının Balkan dilleri üzerindeki etkileri, dilbilimsel tipoloji ve etkileşimleri bağlamında ele alınmaktadır. Türkçenin, Balkan dilleri arasında yapısal bir etkiye sahip olup olmadığı ve bu dillerin sesbilgisi ve biçimbilim özellikleri üzerindeki potansiyel etkileri tartışılmaktadır. Vurgusuz geniş ünlülerin dar ünlülere dönüşmesi Türkçede olduğu gibi Balkan dillerinde de yaygın bir ses olayıdır. Aynı şekilde ön ses türemesi de Balkan Dil Birliği’ne üye dillerde görülmektedir. “ı” sesinin de Balkanlarda ortaya çıkışı, ünsüz olan “c”, “ç,” ve “ş” gibi ön damaksıl seslerin bulunması Türk dilleriyle olan tarihsel etkileşimin bir yansıması olarak değerlendirilebilir.
“mı” ekinin görevlerine bakıldığında cümlenin anlamını vurgulamak ve pekiştirmek için kullanılmaya başlanmıştır. Bu ek, sebep, koşul ve zaman anlamlarına da bürünebilir ve bazı durumlarda anlam kayması ile zaman zarfı işlevi kazanmaktadır.
Balkan dillerinde fiil sistemlerinin düzeni konusunda Türkçenin etkisi dikkate değerdir. Balkan dilleri ve Türkçe arasındaki etkileşimler, dilbilimsel açıdan zengin bir alan sunmakta ve dil bilimcilere önemli bir çalışma alanı vadederken Balkan dillerinin karşılıklı etkileşimini ve bu etkileşimin Türkçe üzerindeki yansımalarını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu makalenin yöntemi, incelenen konunun tarihsel ve dilbilimsel yönlerini ele alarak yürütülmüştür.

Keywords

Balkan Dil Birliği, Türkçe, Bulgarca, Sesbilgisi, Biçimbilim

THE ROLE OF TURKISH IN THE BALKAN LANGUAGE UNION

Abstract

This research seeks to highlight the influence of Turkish on the languages of the Balkans (Albanian, Aromanian, Bulgarian, Romanian, and Greek) within the framework of the Balkan Linguistic Union, while exploring the historical dimensions of the linguistic cohesion between Turkish and these languages. The effects of the Turkish presence in the Balkans during and before the Ottoman Empire period on the Balkan languages are addressed in the context of linguistic typology and interactions. The potential structural impact of Turkish on the Balkan languages and its influence on their phonological and morphological features are discussed. The transformation of unstressed wide vowels into narrow vowels is a common phonetic phenomenon in Turkish as well as in the Balkan languages. Similarly, the emergence of prothetic vowels is also observed in the languages of the Balkan Linguistic Union. The appearance of the sound “ı” in the Balkans, as well as the presence of palatal consonants such as “c,” “ç,” and “ş,” can be considered a reflection of the historical interaction with the Turkic languages.
When examining the functions of the suffix “mı,” it has begun to be used to emphasize and reinforce the meaning of a sentence. This suffix can also take on causal, conditional, and temporal meanings and, in some cases, undergo semantic shift to function as a temporal adverb.
The influence of Turkish on the organization of verb systems in the Balkan languages is noteworthy. The interactions between Balkan languages and Turkish offer a linguistically rich field and present an important area of study for linguists, aiming to reveal the mutual influences among Balkan languages and the reflections of these interactions on the Turkish language. The methodology of this article is conducted by addressing the historical and linguistic aspects of the subject under investigation.

Keywords

Balkan Language Union, Turkish, Bulgarian, Phonology, Morphology

References

• Ahmetbeyoğlu, A. (2021). 718-803 yılları arasında Tuna Bulgar Devleti. ETÜT Dergisi, 2(3), 25-38. https://doi.org/10.52003/etut.2021.14
• Asenova, P. (2002). Balkansko ezikoznanie - osnovni problemi na balkanskiya ezikov sayuz. Faber Yayınları.
• Boyacıoğlu, A. (2019). Balkan Dil Birliği ve Türkçe [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Trakya Üniversitesi.
• Çelikel, S. (2016). Cumhuriyet dönemi Türkiye Türkçesinde öncelik fiilleri ve işlevleri [Doktora tezi]. Trakya Üniversitesi.
• Ercan, Y. (1990). Balkan Türkleri ve Bulgarlar. Belleten, 54, 297-308. https://doi.org/10.37879/belleten.1990.297
• Friedman, V. A. (2003). Turkish in Macedonia and beyond: Studies in contact, typology and other phenomena in the Balkans and the Caucasus. Turkologica 52. Harrassowitz Verlag Yayınları.
• Haarmann, H. (1976). Aspekte der arealtypologie. Narr Yayınları.
• Hüseynov, G. (2022). Bizans ve Rus topraklarında bir Türk boyu: Peçenekler. International Social Mentality and Researcher Thinkers Journal, 8(63), 1678-1686. https://doi.org/10.29228/smryj.64401
• Jakobson, R. (1962). Selected writings. MIT Yayınları.
• Johanson, L. (2007). Türkçe dil ilişkilerinde yapısal etkenler. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kadzal, A. (2022). Tuna Bulgar Kağanı Simeon ve dönemi (862-927) [Yayımlanmış Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Kalay, E. (1998). Edirne ili ağızları, inceleme-metin. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karaağaç, G. (2010). Türkçenin ses bilgisi. Kesit Yayınları.
• Kopitar, J. (1829). Albanische, walachische und bulgarische sprache. Jahrbrücher der literatur, 46, 59-106.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi grameri – şekil bilgisi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Lehiste, I. (1988). Lectures on language contact. MIT Yayınları.
• Mircheva, I. D. ve Haralampiev, I. (1999). Istoriya na balgarski ezik. Faber Yayınları.
• Özezen, M. (2021). Dilbilimsel tipoloji ve Türkçe. Türklük Bilimi Araştırmaları, 49, 117-133. https://doi.org/10.17133/tubar.696950
• Pokrovskaya, L. A. (1995). Gagavuzca ve tarihi gelişimi (N. Vasilyev, çev.). Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Dergisi. 1, 37-42.
• Poprujenko, M.G. (1928). Balgarski Starini. Kniga VIII: Sinodik carya Borila. Dırjavna Peçatnitsa Yayınları.
• Renwick, M. (2012). What does %V actually measure? Cornell Working Papers in Phonetics and Phonology, 1-20.
• Saldzhiev, H. (2009). The Karamanli text of Teodosiy of Sinai's A book for learning of three languages, Language and cultural problems, Zeitschrift für Balkanologie, 45(1). 77-98.
• Saldzhiev, H., Boyacıoğlu, A. ve Aydemir, G. (2015). The Turkic languages and the Balkan sprachbund – Phonological and morphological similarities. problems and hypotheses. Eurasian and Balkan models of language interaction. Balkansko ezikoznaniye / Linguistique balkanique, 54(1), 23-38.
• Sandfeld, K. (1930). Linguistique balkanique. Problèmes et rèsultats. Collection linguistique publiée par la Société Linguistique de Paris, 31.
• Schaller, H. W. (1975). Die Balkansprachen. Eine Einführung in die Balkanphilologie. Carl Winter Universitätsverlag Yayınları.
• Sobolev, A. N. (2008). Substantsialno-funktsionalnaya teoriya balkanskovo yazykovo soyuza i slavyanskiye yazıki. Nauka Yayınları.
• Stachowski, M. (2019). Balkan dillerindeki vurgusuz ünlü (schwa), Gagavuzcanın ünlü sistemi ve Bulgarcanın etkisi sorunu (B. Bekar, çev.). Dil Araştırmaları Dergisi, 24, 161-168.
• Stoykov, S. (2002). Balgarska dialektologiya. Prof. Marin Drinov Yayınları.
• Sümer, F. (1972). Oğuzlar (Türkmenler) tarihleri – boy teşkilatı – destanları (2. Baskı). Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Tekin, T. (1995). Türk dillerinde birincil uzun ünlüler. T.C. Kültür Bakanlığı; Dağıtım Simurg.
• Vasary, I. (2007). Kumanlar ve Tatarlar / Osmanlı öncesi Balkanlarda doğulu askerler (1185-1365) (A. C. Akkoyunlu, çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Vatansever, E. (2019). Bulgar milliyetçiliğinin doğuşu ve Bulgaristan’ın bağımsızlığı (1841-1908) [Doktora Tezi]. Trakya Üniversitesi.
• Wagner, A. (2010). Was ist ein 'linguistisches Areal'? Methodologisch-theoretische Problemstellungen bei der Entwicklung einer linguistischenm Konzeptualisierung, [Diplomarbeit Karl-Franzens-Universität]. Graz.
• Weigand, G. (1928). Texte zur vergleichenden Syntax der Balkansprachen. Balkan Archiv IV, 53-70. Weinreich, Uriel.
• Yalvar, C. (2018). Karadeniz’in kuzeyinde iki kardeş kavim: Peçenekler ve Kuman-Kıpçakların münasebetleri üzerine. Atlas Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 7-19.
• Yücel, M. (2021). Balkanlardaki Peçenek-Kuman/Kıpçak mücadelesi ve bu mücadelenin Lebunion Savaşına etkisi. Uluslararası Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 3(1), 97-124.