Bitlis Yöresi Yemeklerinde Kullanılan Akdarının (Panicum miliaceum L.) Besin Ögesi Değerlerinin Araştırılması

Year 2023, , 21 - 33, 15.12.2023

Şeyda Kaya

https://doi.org/10.53445/batd.1341443

Abstract

Gıda güvencesi, tüm insanların ihtiyaç duyduğu yeterli gıdaya ulaşabilme garantisidir. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’ne göre tüm insanlar gıda güvencesi hakkına sahiptir. Fakat günümüzde dünya nüfusunun büyük bir bölümü gıda güvencesizliği ile karşı karşıyadır. Küresel ısınma, iklim değişikliği ve kuraklık bu durumu daha da tehlikeli bir boyuta taşımaktadır. Bu bağlamda, insan beslenmesinin temel unsurlarından biri olan tahıllardan özellikle kuraklığa ve yüksek sıcaklığa adaptasyonu daha yüksek olanlar ön plana çıkmaktadır. Bitlis yöresinde uzun yıllardır yöresel yemeklerde kullanılan Akdarı çeşitli fizyolojik avantajlara sahip önemli bir besin kaynağıdır. Bu çalışmanın birincil amacı; Bitlis Yöresinde tüketilmekte olan bazı yöresel yemeklerin ana bileşeni olan ve avantajlı yönleri olduğu düşünülen Panicum miliaceum L.’in bu yıl ve geçen yıla ait mahsullerinin temel besin ögesi değerlerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesidir. İkincil amacı ise; Akdarı kullanılarak yapılan yöresel yemeklerin bölge halkı için öneminin, sosyal hayattaki yerinin, tüketim sıklığı ve özelliklerinin literatüre kazandırılmasıdır. Çalışma sonuçlarına göre Akdarı makro besin ögelerinden ortalama %10 protein, %70 sindirilebilir karbonhidrat, %1 yağ içermektedir. Diğer önemli tahıllar ile karşılaştırıldığında sağlıklı beslenme açısından ön plana çıktığı görülmektedir. Ayrıca obezite, kardiyovasküler hastalıklar, diyabet gibi metabolik bozuklukların önlenmesi ve tedavisi amacıyla tercih edilebilir. Çölyak hastalığı olan veya diğer nedenlerle glütensiz beslenen bireyler için iyi bir alternatiftir. Son olarak küresel gıda güvencesizliği sorununun çözümünde etkin rol oynayabileceği düşünülmektedir.

Keywords

Akdarı, Gıda güvencesi, Gebol

Thanks

Çalışmaya sunduğu teknik desteklerinden ötürü Çevre Yüksek Mühendisi Ensar Kaya’ya teşekkür ederim.

Investigation of the Nutritional Values of Millet (Panicum miliaceum L.) Used in Meals in Bitlis Region

Abstract

Food security is the guarantee that all people have access to enough food they need. According to the Universal Declaration of Human Rights, all people have the right to food security. But today, a large part of the world's population is faced with food insecurity. Global warming, climate change and drought make this situation even more dangerous In this context, cereals, which are one of the basic elements of human nutrition, especially those with higher adaptation to drought and high temperature come to the fore.Akdarı, which has been used in local dishes for many years in the Bitlis region, is an important food source with various physiological advantages. The primary purpose of this study is to comparatively examine the basic nutritional values of this year's and last year's crops of Panicum Miliaceum L., which is the main component of some local dishes consumed in the Bitlis Region and is thought to have advantageous aspects. The secondary purpose is to bring the importance of local dishes made with millet for the people of the region, their place in social life, the frequency of consumption and their characteristics to the literature.

Keywords

Proso Millet, Food security, Gebol

References

• Alemayehu, G.F., Forsido, S.F., Tola, Y.B., Teshager, M.A., Assegie, A.A., Amare, E. (2021). Proximate, Mineral and Anti-nutrient Compositions of Oat Grains (Avena sativa) Cultivated in eEhiopia: İmplications For Nutrition and Mineral Bioavailability, Heliyon, 7(8), 1-8. doi: 10.1016/j.heliyon.2021.e07722.
• AOAC (1990). Official Methods of Analysis AOAC İNTERNATIONAL. 15th Edition, Washington DC, USA.
• Barber, T.M., Kabisch, S., Pfeiffer, A.F.H., Weickert, M.O. (2020) The Health Benefits of Dietary Fibre, Nutrients, 12(10), 1-17. doi: 10.3390/nu12103209.
• Boz, H. (2014). Darı: Kimyasal Bileşimi ve İnsan Sağlığı Açısından Potansiyel Faydaları, Ziraat Fakültesi Dergisi, 9(1), 140-146.
• Dias-Martins, A.M., Pessanha, K.L.F., Pacheco, S., Rodrigues, J.A.S., Carvalho, C.W.P. (2018). Potential Use of Pearl Millet (Pennisetum glaucum (L.) r. br.) in Brazil: Food Security, Processing, Health Benefits and Nutritional Products, Food Research International, 109, 175-186. doi:10.1016/j.foodres.2018.04.023.
• Dizlek, H. (2012). Depolama Sırasında Tahıllarda Meydana Gelen Fiziksel ve Kimyasal Değişiklikler, Gıda ve Yem Bilimi Teknolojisi Dergisi, 12, 49-57.
• Doğan, M., Özaltın, E. (2022). Birleşmiş Milletler’in Küresel Beslenme ve Gıda Güvencesi Politikalarının Değerlendirilmesi, Tourism and Recreation, 4(2), 81-88.
• Ertaş, Y., Gezmen-Karadağ, M. (2013). Sağlıklı Beslenmede Türk Mutfak Kültürünün Yeri, Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2(1), 117-136.
• Güldemir, O., Haklı, G., Işık, N. (2018). Türk Mutfağı’nda Kahvaltıda Tüketilen Çorbalar ve İllere Göre Dağılımı, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 39, 56-66.
• Güler, S. (2010). Türk Mutfak Kültürü ve Yeme İçme Alışkanlıkları, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26(1), 24-30.
• Gültekin, İ. (2021). Kum Darının (Panicum miliaceum L.) Glütensiz Ekmek Yapımında Kullanımı, Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Gıda Mühendisliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Tekirdağ, Türkiye, 8s.
• Habiyaremye, C., Matanguihan, J.B., D’alpoim Guedes, J., Ganjyal, G.M., Whiteman, M.R., Kidwell, K.K., Murphy, K.M. (2017). Proso Millet (Panicum miliaceum l.) and Its Potential For Cultivation In The Pacific Northwest, As: A Review, Frontiers in Plant Science, 7, 1-17. doi: 10.3389/fpls.2016.01961.
• Hassan, Z.M., Sebola, N.A., Mabelebele, M. (2021) The Nutritional Use Of Millet Grain For Food and Feed: A Review, Agriculture and Food Security, 10(1),1-14, doi. 10.1186/s40066-020-00282-6.
• Haydaroğlu, M. (2018). Çocuk ve Gencin Beslenmesinde Tahıl, Yalancı-Tahıl ve Kuru Baklagillerin Protein Kaynağı Olarak Yeri, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, Türkiye, 36s.
• Hoseney, R.C., (1986). Principles of cereal science and technology. American Association of Cereal Chemists, Minnesota, 378 p.
• Işık, F., (2013). Salça Üretim Atıklarının Tarhana Üretiminde Kullanımı, Pamukkale Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Gıda Mühendisliği Anabilim Dalı Doktora Tezi, Denizli, Türkiye, 37s.
• Jones, D.B. (1931). Factors for converting percentages of nitrogen in foods and feeds into percentages of proteins. US Department of Agriculture.
• Maclean, W., Harnly, J., Chen, J., Chevassus-Agnes, S., Gilani, G., Livesey, G., Warwick, P. (2003). Food Energy–Methods Of Analysis and Conversion Factors. In: Food and Agriculture Organization Of The United Nations Technical WorkshopRreport, Volume 77, Agricultural Research Service, USA, pp. 8-9.
• Murshed, W.M.M. (2018). Farklı Seviyelerde Ak Darı (Panıcum miliaceum) İçeren Rasyonların Damızlık Bıldırcınlarda Performans, Yumurta ve Kabuk Kalitesi, Kuluçka Özellikleri ve Kemik Mineralizasyonuna Etkisi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Zootekni Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Konya, Türkiye, 4s.
• Okant, M. (2014). Kumdarı (Panicum miliaceum l.)'da Farklı Ekim Zamanlarının Ot Verimi ile Bazı Tarımsal Karakterlere Etkilerinin Araştırılması, Harran Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 18(4), 42-47.
• Özden, M. (2019). Türkçenin İlk Sözlüğünde Kullanılan Bitki Adlarının Günümüz Anadolu Ağızlarındaki İzdüşümleri, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 23(3), 602-619.
• Schakel, S.F., Buzzard, I.M., Gebhardt, S.E. (1997). Procedures For Estimating Nutrient Values For Food Composition Databases, Journal of Food Ccomposition and Analysis, 10(2), 102-114.
• Sertyeşilışık, E. (2022). Gıda Güvencesini Arttırmaya Yönelik Sürdürülebilir Tarım ve Çevre Politikaları, Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 13(36), 1394-1406.
• Thielecke, F., Lecerf, J., Nugent, A. (2021). Processing In The Food Chain: Do Cereals Have To Be Processed To Add Value To The Human Diet?, Nutrition Research Reviews, 34(2), 159-173. doi:10.1017/S0954422420000207.
• Tunç, Z.M.B., Demirbaş, N. (2022). Gıda Güvencesi Ekseninde Küresel Bir Sorun Olarak Tarımsal Kuraklık: Dünyada Ve Türkiye'de Yapılan Çalışmalar, 17. IBANESS İktisat, İşletme ve Yönetim Bilimleri Kongreler Serisi, 12-13 mart, Plovdiv/Bulgaristan, 354s.
• TÜBER (2015). Türkiyeye Özgü Besin ve Beslenme Rehberi, 12 Ocak 2023 tarihinde //dosyasb.saglik.gov.tr/Eklenti/10915,tuberturkiye-beslenme-rehberipdf.pdf?0 adresinden alındı.
• Türk Gıda Kodeksi Beslenme ve Sağlık Beyanları Yönetmeliği. (2017). Ek-1 Beslenme Beyanları ve Beyan Koşulları, 12 Ocak 2023 tarihinde https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/01/20170126M1-5.htm adresinden alındı.
• Ünlü, G. (2022). Olağanüstü Koşullarda Tahıl Yönetimi: Milli Korunma Kanunu Üzerinden Kısa Bir Değerlendirme, Memleket Siyaset Yönetim, 17(38), 401-420. doi: 10.56524/msydergi.1198528.
• Yankah, N., Intiful, F.D., Tette, E.M.A. (2020). Comparative Study Of The Nutritional Composition Of Local Brown Rice, Maize (Obaatanpa), and Millet - A Baseline Research For Varietal Complementary Feeding, Food Science and Nutrition, 8(6), 2692-2698. doi: 10.1002/fsn3.1556.