İdarenin Faaliyetleri Nedeniyle Çevreye Verdiği Zararın “Kaza (Beklenmeyen Hal)” Üzerinden Değerlendirilmesi

Year 2025, Volume: 2 Issue: 1, 22 - 44, 30.06.2025

Zeynep Çelik Gülseven

Abstract

Çevreye zarar veren ve insan eliyle önlenemeyen deprem, sel, volkan, çığ, fırtına gibi şiddetli tabiat olaylarına, doğal afet denilmektedir. Doğal afetlerin meydana gelişinin çoğu zaman, tüm teknolojik ve bilimsel gelişmelere rağmen öngörülemez, önceden bilinemez ve tahmin edilemez oldukları söylenebilir. Buna karşın bilinse de önlenebilir, insan eliyle meydana gelip çevreye zarar veren faaliyetler de oldukça fazladır. Bu olaylarda, İdarenin kusuru olmaması halinde “kaza” kavramı karşımıza çıkmaktadır.
Kaza, farklı isimlendirmelerle kullanılmakta olup, sıklıkla beklenmeyen durum, tesadüfi durum, beklenmeyen hal olarak anılmaktadır. İçerik olarak ise kaza, İdarenin faaliyetlerinden kaynaklanan, önceden bilinemeyen, bilinse önlenebilir ama bilinmediği için önlenemeyen olağan dışı olaylardır. Bu olağandışılık doğal afetteki gibi tabiatla alakalı olmayıp İdarenin gerek görev gerekse faaliyetleri açısından, içerisinde olduğu olaylardan kaynaklanmaktadır.
Öte yandan İdarenin çevreyi koruma ve verilen zararları giderme yükümlülüğü mevcuttur. Nitekim Anayasa madde 56 ile, sağlıklı ve dengeli bir çevrede kişilerin yaşama hakkına sahip olduğu hususu vurgulanarak bu hakkın yaşatılması için İdareye çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevrenin kirlenmesini önlemek görevi yüklenmiştir. İdare bu görevini yerine getirirken kendi faaliyet ve eylemlerinden doğan zararları da dikkate almalı, kusurunun olmaması hallerinde dahi sorumlu olmalıdır.
İdare için bir olayın kaza olması, İdare bünyesinde kalmasına veya İdare ile ilişkili olmasına bağlıdır. Ayrıca kaza kabul edilen olayın öngörülemez ve önlenemez olması gerekir. Bu kapsamda İdarenin faaliyet, eylem ve işlemleri ile çevreye verdiği zararda kusur bulunmaması gerekmektedir. Kusursuzluğa rağmen kaza konusu olayların tazmini hususunda ise İdarenin kusursuz sorumluluğu değerlendirilmelidir. Bu değerlendirme, kazaya konu olayların günümüz koşullarında “daralabileceği” ihtimali dikkate alınarak yapılmalıdır.

Keywords

İdarenin Faaliyetleri , Kaza , Çevresel Zarar , İdarenin Kusursuz Sorumluluğu

Evaluation of Environmental Damage Caused by Administrative Activities Through “Accidents (Cas Fortuit)”

Abstract

Natural disasters are severe natural events such as earthquakes, floods, volcanic eruptions, avalanches, and storms that harm the environment and cannot be prevented by human intervention. It can be said that the occurrence of natural disasters is often unpredictable, unforeseen, and cannot be anticipated despite all technological and scientific advancements. On the other hand, there are also many human activities that, even if known, are preventable and cause harm to the environment. In these events, if there is no fault on the section of the administration, the concept of 'accident' comes into play.
An accident is referred to by different names and is often called an unexpected situation, a coincidental situation, or an unforeseen circumstance. In terms of content, an accident is an extraordinary event arising from the administration's activities, which is unforeseen, could be prevented if known, but cannot be prevented because it is not known. This extraordinariness is not related to nature as in natural disasters but stems from the events in which the administration is involved, either in terms of its duties or activities.
After all, the Administration has an obligation to protect the environment and remedy any damage caused. Indeed, Article 56 emphasizes that everyone has the right to live in a healthy and balanced environment. To uphold this right, the Administration has been entrusted with the duty to get better the environment, protect environmental health, and prevent environmental pollution. In carrying out this duty, the Administration must also consider the damage arising from its own activities and actions, and it should be held responsible even in cases where there is no fault on its piece.
For an incident to be considered an accident for the Administration, it must be within the Administration or related to the Administration. In addition, the accident considered an accident must be unforeseeable and unavoidable. Within this scope, there must be no fault in the administration's activities, actions, and operations regarding the damage caused to the environment. Despite the absence of fault, the administration's strict liability regarding the compensation of the incident should be evaluated. This evaluation should be made by taking into account the possibility that the accident in question may "narrow" under the current conditions.

Keywords

The Administration's Activities , accident/coincidence , Environmental Damage , the strict of the administration

References

• Akyılmaz B, Sezginer M ve Kaya C, Türk İdari Yargılama Hukuku (17 bs, Seçkin Yayıncılık 2024)
• Arsebük E, Borçlar Hukuku (3 bs, C 1-2, Güney Matbaacılık 1950)
• Atay EE, İdare Hukuku (10 bs, Turhan Kitabevi 2024)
• Ayaydın C, İdare Hukuku’na Giriş (II) Ders Notları (Yenilik Basımevi 2008)
• Berkin NM, ‘Senedle İspata İmkân Bırakmayan Mücbir Sebep ve Fevkalade Haller’ (1970) 35 (1-4) İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 211
• Bucak V, İdare Hukukunda Enpreviziyon Nazariyesi (Ulusal Matbaa 1940)
• Candan T, Açıklamalı İdari Yargılama Usulü Kanunu (10 bs, Yetkin Yayınları 2023)
• Çağlayan R, İdare Hukuku Dersleri (11 bs, Adalet Yayınevi 2023)
• Çağlayan R, Tarihsel, Teorik ve Pratik Yönleriyle İdarenin Kusursuz Sorumluluğu (Adil Yayınevi 2007)
• Çakmak G, Üniversite Öğrencileri İçin Hukuk Sözlüğü (Umut Kitabevi 2015)
• Çelikkol H, ‘İdarenin Objektif Sorumluluğu’ (1985) 4 (2) İzmir Barosu Dergisi 14
• Derbil S, İdare Hukuku (5 bs, Yeni Desen Matbaası 1959)
• Deschenaux H ve Tercier P, Sorumluluk Hukuku (Salim Özdemir çev, Kadıoğlu Matbaası 1983)
• Duran L, İdare Hukuku Meseleleri (Fakülteler Matbaası 1964)
• Duran L, Türkiye İdaresinin Sorumluluğu: Sorumluluğun Temeli ve Sebepleri Sorumluluğa Yol Açan Olgular (Sevinç Matbaası 1974)
• Eren F, Sorumluluk Hukuku Açısından Uygun İlliyet Bağı Teorisi (Sevinç Matbaası 1975)
• Eren F, Borçlar Hukuku: Genel Hükümler (25 bs, Yetkin Yayınevi 2020)
• Erişgin N, Çevre Kirletenin Hukuksal Sorumluluğunda İlliyet Bağı (İmaj Yayınevi 2005)
• Esin Y, Danıştay’da Açılacak Tazminat Davaları İkinci Kitap: Esas: İdarenin Hukuki Sorumluluğu (Güven Matbaası 1976)
• Feyzioğlu FN, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (C 1, 2 bs, Fakülteler Matbaası 1977)
• Göktürk HA, ‘Türk Hususî Hukukunda Müçpir Kuvvet ve Fevkalâde Haller’ (1936) (17) Adliye Ceridesi 1162 Gözler K, İdare Hukuku (C 2, 3 bs, Ekin Yayınevi 2019)
• Gözübüyük AP, Hukuki Mesuliyet Bakımından Mücbir Sebepler ve Beklenmeyen Haller (3 bs, Kazancı Yayınları 1977)
• Gözübüyük Ş ve Tan T, İdare Hukuku: C I: Genel Esaslar (14 bs, Turhan Kitabevi 2021)
• Gülan A, ‘İdare Hukuku Açısından Depremin Hukuksal Sonuçları’ iç Deprem ve Hukuk (İstanbul Barosu Yayınları 2000)
• Güneş A, Çevre Hukuku (4 bs, Adalet Yayınevi 2021)
• Gürseler İG, ‘İnsan Hakları, Çevre, Anayasa’ (2008) 75 Türkiye Barolar Birliği Dergisi 199
• Hatemi H ve Gökyayla E, Borçlar Hukuku Genel Bölüm (4 bs, Vedat Kitapçılık 2017)
• İmre Z, Doktrinde ve Türk Hukukunda Kusursuz Mesuliyet Halleri (İsmail Akgün Matbaası 1949)
• İnal T, Borca Aykırılık ve Sonuçları (2 bs, Papatya Yayıncılık Eğitim 2009)
• İnal T, ‘Mücbir Sebeplerin Oluşum Unsurları’ (1997) 4 (2) İş Hukuku ve İktisat Dergisi (Kamu-İş) 13
• İstanbul Üniversitesi Mukayeseli Hukuk Enstitüsü, Sorumluluk Hukukunda Yeni Gelişmeler III. Sempozyumu (Fakülteler Matbaası 1978)
• İyimaya A, ‘Kaçınılmazlığın Sorumluluk Davasındaki İşlevi’ (1989) 46 (6) Ankara Barosu Dergisi 1009
• Kahraman Z, Beklenmedik Haller ve Hukuk Sonuçları (Vedat Kitapçılık 2023)
• Kalabalık H, İdare Hukuku Dersleri Cilt II (4 bs, Seçkin Yayınevi 2019)
• Karahanoğulları O, İdare Hukuku (Turhan Kitabevi 2022)
• Kocayusufpaşaoğlu N vd, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (C 3, 7 bs, Filiz Kitabevi 2016)
• Kozanoğlu G, Türk İdare Hukukunda Doğal Afetler Nedeniyle İdarenin Sorumluluğu (Adalet Yayınevi 2020)
• Nomer HM, Haksız Fiil Sorumluluğunda Maddi Tazminatın Belirlenmesi (Beta Yayıncılık 1996)
• Ocak K, Çevrenin Korunmasına Yönelik Kolluk Faaliyetlerinden Dolayı İdarenin Sorumluluğu (Seçkin Yayıncılık 2019)
• Oğuzman K ve Öz T, Borçlar Hukuku: Genel Hükümler (C 1, 19 bs, Vedat Kitabevi 2021)
• Onar SS, İdare Hukukunun Umumî Esasları (C 3, Hak Kitabevi 1966)
• Oytan M, Hizmet Kusuru Nedeniyle İdarenin Sorumluluğu ve Mücbir Sebep Anlayışındaki Gelişmeler (Adalet Bakanlığı Bilgi Serisi 1999)
• Özgüldür S, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Kararları Işığında Tam Yargı Davaları (Açıklama Yorum Yargı Kararları) (Yetkin Yayınları 1996)
• Özgüldür S, ‘İdarenin Hukuki Sorumluluğu ve Tam Yargı Davaları’ iç İl Han Özay (ed) Günışığında Yönetim (2 bs, Filiz Kitabevi 2004)
• Özkan O, ‘İdari Yargı Uygulamasında Doğal Afetler’ iç Deprem ve Hukuk, (İstanbul Barosu Yayınları 2000) 123
• Sancakdar O vd, İdare Hukuku: Teorik Çalışma Kitabı (8 bs, Seçkin Yayınevi 2019)
• Saymen F ve Elbir HK, Türk Borçlar Hukuku 1: Umumi Hükümler (Hak Kitabevi 1958)
• Seliçi Ö, ‘Özel Hukukta Mücbir Sebep Kavramı ve Uygulanış Tarzı’ iç Sorumluluk Hukukunda Yeni Gelişmeler III. Sempozyumu (Fakülteler Matbaası 1980) 61
• Sungurbey İ, Medeni Hukuk Terimleri Sözlüğü: Osmanlıcadan Türkçeye-Türkçeden Osmanlıcaya (Türk Dil Kurumu Yayınları, 1966)
• Tan T ve Bayazıt B, İdare Hukuku (11 bs, Turhan Yayınevi 2023)
• Tandoğan H, Türk Mes’uliyet Hukuku: Akit Dışı ve Akdi Mes’uliyet (Vedat Yayınevi 2010)
• Türk Hukuk Kurumu, Türk Hukuku Lugatı (C 1, Yetkin Yayınları 2021)
• Tüzüner Ö ve Öz K, ‘Aşırı İfa Güçlüğüne İlişkin İçtihad İncelemesi’ (2015) 3 Ankara Barosu Dergisi 422
• Ulusoy AD, Türk İdare Hukuku (7 bs, Yetkin Yayınları 2024)
• Üçışık G ve Üçışık F, Çevre Hukuku, (Ötüken Yayınları 2013)
• Üskül Engin ZÖ, Ekolojik Kriz Etik ve Hukuk (Filiz Kitabevi 2017)
• Von Tuhr A, Borçlar Hukukunun Umumi Kısmı (Cevat Edege çev, C 1-2, Olgaç Matbaası 1983)
• Yarmalı ES ve Alp S, Hukuk Terimleri Sözlüğü (Türkmen Kitabevi 2011)
• Yayla A, İdarenin Kusursuz Sorumluluğu (On İki Levha Yayınları 2015)
• Yayla Y, ‘İdarenin Sorumluluğu ve Mücbir Sebep’ iç Sorumluluk Hukukunda Yeni Gelişmeler III. Sempozyumu (Fakülteler Matbaası 1980) 45
• Yayla Y, İdare Hukuku (Beta Yayıncılık 2010)
• Yıldırım T vd, İdare Hukuku (9 bs, On İki Levha Yayınları 2024)
• www.danistay.gov.tr www.hudoc.echr.coe.int www.kazanci.com.tr www.legalbank.net www.hukukturk.com