KUR’AN’DA S-D-K KÖKÜNÜN SEMANTİK DÜNYASI*

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 6, 61 - 88, 30.12.2017

Burhan Sümertaş

Öz

“Sıdk” Kur’an‐ı Kerim’in önemli terimlerinden biri olup farklı türevleriyle birlikte

Kur’an’ın yüz elliden fazla yerinde kullanılmaktadır. Ondört farklı kullanımla birlikte

çeşitli anlamları ifade eden sıdk kavramın sunduğu mesajların tam olarak ortaya

konulabilmesi müstakil olarak incelenmesine bağlıdır. Bu çalışmada “s‐d‐k” kök ve

türevlerinin Kur’an’daki kullanılış ve anlamları ortaya konmaya çalışılmıştır. Bunu gerçekleştirmek

için semantik yöntemden yararlanılmıştır. Öncelikle sıdk kavramı etimolojik

yönden incelenerek klasik sözlüklerdeki anlamları ortaya konulmuş, terimsel anlama değinilmiş,

ardından İslam öncesi şiirlerdeki kullanılışı tespit edilmiştir. Kur’an’daki kullanılışı

incelenerek sıdk lafzının vahiy öncesi ve vahiy dönemindeki anlamlarını karşılaştırma

imkânı aranmıştır. Sıdk kavramının öne çıkan anlamları arasında doğruluk, samimiyet,

bağlılık, mükemmellik vb. anlamlarını saymak mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Sıdk, Doğruluk, Bağlılık

Kaynakça

• Abdülbâkî, M. Fuâd, el-Mu‘cemü’l-müfehres li-elfâzi’l-Kur’ani, Dâru’lhadîs, Kahire, 1996. Akyürek, Süleyman, Din Öğretiminde Kavram Öğretimi/Doğruluk Örneği, Dem Yayınları, İstanbul, 2004. Amr b. Külsûm, Dîvân, thk. Ömer Faruk et‐Tabbâ’, Dâru’l‐kalem, Beyrut, trs. Antere, Şerhu Dîvâni Antere b. Şeddâd, thk. Ömer Faruk et‐Tabbâ‘, Dâru’l‐ kalem, Beyrut, trs. A‘şâ Meymûn b. Kays, Şerhu Dîvâni’l-A‘şâ, thk. Ömer Faruk et‐Tabbâ‘, Dâru’l‐ kalem, Beyrut, trs. Atay, Hüseyin, “İslâm’da Olgun İnsan (İnsan‐ı Kâmil)”, AÜİFD, XV (1968), s. 167‐169. Atıyyetullah, Ahmed, el-Kâmûsü’l-İslâmî, Mektebetü’n‐nahdati’l‐Mısriyye, Kahire, 1383‐99/1963‐79. KUR’AN’DA S‐D‐K/ KÖKÜNÜN SEMANTİK DÜNYASI ! ! ! 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 ! 􀀃 􀀃 ! 􀀃 􀀃 ! 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀈁􀁾􀇳􀁾􀇹 ! 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 ! ! 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 !! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 0!! 􀀃 􀀃 􀀃 ! 􀀃 􀀃 􀀃 ! 􀀃 􀀃 􀀃 ! ! ! 􀀃 􀀃 ! 􀀃 􀀃 􀀃 ! 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 ! 􀀃 ! 􀀃 􀀃 􀀃 ! ! ! 86 Doç. Dr. Burhan SÜMERTAŞ Ayverdi, İlhan‐Ahmet Topaloğlu, Kubbealtı Lugatı: Misalli Büyük Türkçe Sözlük, I‐III, İstanbul, Kubbealtı Neşriyat, 2006. Bayam, Abdülkadir, Arap Dilinde İştikak, (Yüksek Lisans Tezi), DEÜSBE, İzmir, 2002. Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Anka Yayınları, İstanbul, 2004. Cevherî (ö. 393/1002), es-Sıhâh: Tâcül-luga, thk. Ahmed Abdulğafûr Attâr, Beyrut, 1979. Cürcânî (ö. 201/816), Seyyid Şerîf, et-Ta‘rîfât, Arif Efendi Matbaası, İstanbul, 1318/1900. Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Aydın Kitabevi, Ankara, 2001. Ebû Hayyân el‐Endelûsî (ö. 745/1344), el-Bahru’l-muhît, I‐VIII, en‐Nasru’l‐ hadîse, Riyad, 1329/1911. Elmalı, Hüseyin, “Hassân b. Sâbit”, DİA, 1997, XVI, 399‐402. Ezherî (ö. 370/980), et-Tehzîbü’l-Lüga, thk. Abdulazîm Mahmud, Dâru’l‐ Mısrıyye, Kahire, 1964. Fahruddîn er‐Râzî (ö. 606/1209), et-Tefsîru’l-kebîr:Mefâtîhu’l-gayb, IXXX, Dâru’l‐kütübi’l‐ilmiyye, Tahran. Fayda, Mustafa, “Câhiliye”, DİA, 1993, VII, 17‐19. Fîrûzâbâdî (ö. 817/1414), el-Kâmûsü’l-muhît, el‐Müessesetü’l‐Arabiyye, Beyrut, 1952. Gazzâlî (ö. 505/1111), Ahlâk Ölçüleri, çev. A. Faruk Meyân, Bedir Yayınevi, İstanbul, 1981. Gündüzöz, Soner, Arapça’da Kelime Türetimi/Kavramlar-Kuramlar-Kurumlar, Din ve Bilim Kitapları, Samsun, 2005. Halîl b. Ahmed (ö. 175/791), Kitâbü’l-Ayn, thk. Mehdî el‐Mahzûmî‐İbrâhîm es‐Sâmerrâî, Menşûrât, Beyrut, 1988. Hassân b. Sâbit, Dîvân, Ömer Faruk et‐Tabbâ‘, Dârü’l‐kalem, Beyrut, trs. Hâtim et‐Tâî, Dîvân, Ömer Faruk et‐Tabbâ‘, Dârü’l‐kalem, Beyrut, trs. ——————Şerhu Dîvâni Ebî Hâtim et-Tâî, İbrâhim el‐Cezzînî, Dâru’lkalem, Beyrut, trs. İbn Âşûr (ö.1973), Muhammed Tâhir, Tefsîru’t-tahrîr ve’t-tenvîr, I‐XXX, Dârü sahnûn, Tunus, 1997. 87 İbn Düreyd (ö. 321/933), Cemheretü’l-luga, I‐IV, Mektebetü’l‐müsennâ, Bağdat, 1345/1926. İbn Ebû Hâtim (ö. 327/938), Tefsîru’l-Kur’ani’l-azîm, I‐X, thk. Esad Muhammed et‐Tayyib), el‐Mektebetü’l‐asriyye, Beyrut, 1999. İbn Hişâm (ö. 218/833), es-Sîretü’n-nebeviyye, I‐IV, thk. Mustafa es‐Sekâ v.dğr., Mustafâ el‐Bâbî el‐Halebî, Beyrut, 1936. İbn Fâris (ö. 395/1004), Mu‘cemü mekâyisi’l-luga, I‐VI, thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn, Dâru’l‐Cîl, Beyrut, 1991. İbn Manzûr (ö. 711/1311), Lisânü’l-Arab, I‐XV, Dâru sâdır‐Dâru Beyrut, Beyrut, 1955. İmruülkays b. Hucr (ö. 540 ?) Dîvân, thk. Muhammed Ebû’l‐Fadl İbrâhîm, Dâru’l‐maârif, Kahire, 1964. Izutsu, Toshihiko (ö. 1993), Kur’an’da Allah ve İnsan, çev. Süleyman Ateş, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul, trs. Izutsu, Toshihiko (ö. 1993), Kur’an’da Dinî ve Ahlâkî Kavramlar, çev. Selahattin Ayaz, Pınar Yayınları, İstanbul, 1997. Kanar, Mehmet, Örnekli Etimolojik Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Derin Yayınları, İstanbul, 2003. Karaman, Hayreddin v. dğr., , Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir, I‐IV, DİB Yayınları, Ankara, 2006. Kâşânî, Abdürrezzâk (ö. 730/1329), Tasavvuf Sözlüğü, çev. Ekrem Demirli, İz Yayıncılık, İstanbul, 2004. Kâzım Kadri, Hüseyin, Türk Lugati, I‐IV, Maarif Vekâleti, TDK, 1927‐45, Ankara, 1943. Kuşeyrî (ö. 456/1072), AbdülKerim b. Hevâzin, Kuşeyrî Risâlesi, çev. Süleyman Uludağ, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1978. Küçükkalay, Hüseyin, Kur’an Dili Arapça, Manevî Değerleri Koruma ve İlim Yayma Cemiyeti Neşriyatı, Konya, 1969. Mâverdî (ö. 450/1058), en-Nüket ve’l-uyûn, I‐VI, thk. es‐Seyyid Abdulmaksûd b. Abdirrahîm, Dârü’l‐kütübi’l‐ilmiyye, Beyrut, 1412/1992. ——————‐ Edebü’d-dünyâ ve’d-dîn, Matbaa‐i Osmânî, İstanbul, 1304/1886. Meşkînî, Ali Ayetullah, el-Hâdî ilâ mevdû‘âti Nehci’l-belâğa,Müessesetü Nehci’l‐belâğa, Tahran, 1363/1943. KUR’AN’DA S‐D‐K/ KÖKÜNÜN SEMANTİK DÜNYASI ! ! ! 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 ! 􀀃 􀀃 ! 􀀃 􀀃 ! 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀈁􀁾􀇳􀁾􀇹 ! 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 ! ! 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 !! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! 0!! 􀀃 􀀃 􀀃 ! 􀀃 􀀃 􀀃 ! 􀀃 􀀃 􀀃 ! ! ! 􀀃 􀀃 ! 􀀃 􀀃 􀀃 ! 􀀃 􀀃 􀀃 􀀃 ! 􀀃 ! 􀀃 􀀃 􀀃 ! ! ! 88 Doç. Dr. Burhan SÜMERTAŞ Mütercim Âsım Efendi (ö. 1236/1820), Kāmûs Tercemesi: Okyanûsu’lbasît fî tercemeti’l-kâmûsi’l-muhît, I‐III, Matbaa‐i Bahriyye, İstanbul, 1304/1886. Okumuş, Ejder, Kur’an’da Kur’an, Ark Yayınları, İstanbul, 2006. Öztürk, Mustafa, “Sadaka Kavramının Kur’an’daki Anlam Çerçevesi”, OMÜİFD, XII‐XIII (2001), s. 457‐464. Râğıb el‐İsfehânî (ö. 502/1108), el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’an, thk. Muhammed Seyyid Keylânî, Mustafa el‐Bâbî el‐Halebî, Mısır, 1961. Sühreverdî (ö. 622/1234), Şehâbeddin, Avârifu’l-Maârif:Gerçek Tasavvuf, çev. Dilaver Selvi, Semerkand, İstanbul, 2005. Şemseddin Sâmi (ö. 1905), Kâmûs-ı Türkî, Kapı Yayınları, İstanbul, 2004. Taberî (ö. 310/922), Muhammed b. Cerîr, Câmi‘u’l-beyân fî te’vîli’l- Kur’an, I‐XXX, thk. Hânî el‐Hâc v.dğr., el‐Mektebetü’t‐tevfîkıyye, Kahire, 2004. Tarafe b. Abd, Dîvân, Ömer Faruk et‐Tabbâ‘, Dârü’l‐kalem, Beyrut, trs. Tehânevî (ö. 1158/1745), Keşşâfü ıstı âhâti’l-fünûn, I‐II, Kahraman Yayınları, İstanbul, 1984. Tuğlacı, Pars, Okyanus 20. Yüzyıl Ansiklopedik Türkçe Sözlük, Pars Yayınevi, İstanbul, 1971. Tülücü, Süleyman, “A‘şâ, Meymûn b. Kays”, DİA, 1991, III, 544‐545. ——————‐ “Câhiliyye Kelimesinin Mânâ ve Menşe’i”, AÜİİFD, IV (1980), s. 279‐285. Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yay, İstanbul, 1977. Vâhidî, (ö. 468/1075), Esbâbün-nüzûl,Mustafâ el‐Bâbî el‐Halebî, Mısır, 1968. Yalar, Mehmet, “Câhiliyenin Kavramsal ve Tarihsel Mahiyeti Işığında Şiirinin Sosyal Arka Planı”, UÜİFD, XIV/2 (2005), s. 75‐95. Yazır (ö. 1942), Elmalılı M. Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, (Sadeleştirenler: İsmail Karaçam v.dğr.), I‐X, Azim Dağıtım, İstanbul, trs. Zemahşerî (ö. 505/1143), el-Keşşâf, I‐IV, Mustafa el‐Bâbî el‐Halebî, Mısır,