Arap Dili ve Edebiyatıyla İlgili Emâlîler

Yıl 2019, Sayı: 9, 117 - 138, 30.06.2019

Üzeyir Tuna

Öz

Bu
çalışma, genel olarak geçmişten günümüze kadar “Arap dili ve edebiyatıyla
ilgili Emâlîleri” toplu halde incelemeyi hedeflemektedir.

Bu
çalışma yapılırken, emâlî ile ilgili kaynak ve
araştırmalar, emâlî başlığıyla yazılmış makaleler, emâlî başlığıyla yazılmış ansiklopedi maddeleri, emâlî başlığıyla yapılmış olan ulaşabildiğimiz yüksek
lisans tezleri, emâlî başlığıyla yapılmış olan
ulaşabildiğimiz doktora tezleri, emâlî başlığıyla
yapılmış olan doçentlik tezleri tek
tek ve titiz bir şekilde taranmış ve Arap dili ve edebiyatıyla ilgili otuz bir
tane emâlî tespit edilmiştir.

Emâlîler yazılırken önce eser, sonra
yazarı, daha sonra varsa râvisi, hangi konuda, ne zaman ve nerede yazıldığı,
eser yazma hâlinde ise kaç nüsha olduğu ve hangi kütüphanelerde bulunduğu,
varsa müstensihi ve istinsâh tarihi, yazı üslûbu verilmeye çalışılmıştır. Bunun
yanında eser matbu‘ ise kim tarafından tahkîk edildiği, nerede, ne zaman ve kaç
kere basıldığı bulunabildiği ölçüde belirtilmeye gayret edilmiştir. Ayrıca kronolojik
sıra ta‘kîb edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arapça, dil, lügat, sarf, nahiv, belâğat, edebiyât, imlâ

Kaynakça

• ‘Abdu’l-Cevâd Sâbir İsmâ‘îl, “el-Emâli”, el-Mevsû‘atu’l-İslâmiyyetü’l-‘Âmme, Kâhire 2003.‘Abdulmün‘im Seyyid Abdul‘âl, Cumû‘u’t-Teksîr ve’t-Tashîh, Mektebetü’l-Hâncî, Mısır 1977.Âmidî, Ebu’l-Kâsım, el-Hasan b. Bişr (ö. 370/980), el-Mu’telef ve’l-Muhtelef fî Esmâi’ş-Şu‘arâi ve Künâhüm ve Elkâbühüm ve Ensâbühüm ve Ba‘du Şi‘irihim, tahkîk: F. Kronko [ف. كرنكو], Dâru’l-Cîl, I. Baskı, Beyrut 1411/1991.Aydınlı, Abdullah, İmla Mad., TDV. İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2000.Butrus b. Pôlis b. ‘Abdillâh el-Bustânî (ö. 1300/1883), Muhîtu’l-Muhît, Dâiretü’l-Ma‘ârifi’l-‘Arabiyye, el-Matba‘atu’l-Katôlîkiyye, Beyrût 1958.Câbir İbrâhîm Rûmiyye, en-Nahvu fi’l-Emâlî İbn Hâcib ve medâ Teessürihî bi’bni’ş-Şecerî, (Danışman: Prof. Dr. Münâ İlyâs, Dımeşk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arap dili bölümü doktora tezi, Şâm/Dımeşk 1422/2001).Cevherî, Ebû Nasr İsmâ‘îl b. Hammâd (ö. 393/1003), es-Sıhâh Tâcu’l-Lüğa ve Sıhâhu’l-‘Arabiyye, I-VI, tahkîk: Ahmed ‘Abdu’l-Ğafûr ‘Attâr, Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, IV. Baskı, Beyrut 1407/1987.Demirayak, Kenan ve Çöğenli, M. Sadi, Arap Edebiyatında Kaynaklar, III. Baskı, Erzurum 2000.Elmalı, Hüseyin, el-Emâlî, Ebû Ali el-Kâlî'nin (ö. 356/967) dil ve edebiyata dair eseri, TDVİA, İstanbul 1995.Elmalı, Hüseyin, el-Emâlî, İbnü'ş-Şecerî'nin (ö. 542/1148), daha çok Arap dili ve edebiyatının çeşitli meselelerini ele aldığı eseri, TDVİA, İstanbul 1995.Enbârî, ‘Abdurrahmân b. Muhammed b. ‘Ubeydillâh el-Ensârî, Ebu’l-Berekât Kemâlüddîn (ö. 577/1181), Nüzhetü’l-Elibbâ’ fî Tabakâti’l-Üdebâ’, tahkîk: İbrâhîm es-Sâmerrâî, Mektebetü’l-Menâr, III. Baskı, Zerkâ’/Ürdün 1405/1985.Fahr Sâlih Süleymân Kaddâre, Tahkîku Kitâbi’l-Emâlî li’bni’l-Hâcib (ö. 646/1248), (Doktora tezi), (Yöneten: İbrâhîm ‘Abdurrezzâk el-Besyûnî), Ezher Üniversitesi, Arap Dili Fakültesi, Lüğaviyyat bölümü, Kâhire 1403/1982, Mukaddime kısmı: s. أ، ب، ج.Ferrâ’, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. ‘Abdillâh b. Manzûr ed-Deylemî (ö. 207/822), Ma‘âni’l-Kur’ân, tahkîk: Ahmed Yûsuf en-Necâtî ve diğerleri, Dâru’l-Mısriyye li’t-Te’lîf ve’t-Terceme, I. Baskı, Mısır trs.Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Ebû Tâhir Muhammed b. Ya‘kûb (ö. 817/1414), el-Bülğa fî Terâcümi Eimmeti’n-Nahvi ve’l-Lüğa, Dâru Sa‘diddîn li’t-Tıbâ‘e ve’n-Neşri ve’t-Tevzî‘, I. Baskı, 1421/2000.Halîl b. Ahmed el-Ferâhîdî (ö. 170/786), Kitâbu’l-‘Ayn, I-VIII, tahkîk: Mehdî el-Mahzûmî ve İbrâhîm es-Sâmerrâî, Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, Bağdâd 1405/1985.Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr, Ahmed b. ‘Ali b. Sâbit b. Ahmed b. Mehdî (ö. 463/1072), Târîhu Bağdâd, I-XIV, tahkîk: Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, I. Baskı, Beyrut 1422/2002.İbn Hâcib, Radıyyuddîn Muhammed b. el-Hasan el-Esterâbâdî, Şerhu Şâfiyeti İbn Hâcib, thk: Muhammed Nûr el-Hasan ve diğerleri, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut 1402.İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem (ö. 711/1311), Lisânu’l-‘Arab, I-XV, Dâru Sâdır, Beyrut 1414/1993.İbn Nedîm, Ebu’l-Ferec Muhammed b. İshâk b. Muhammed el-Verrâk el-Bağdâdî el-Mu‘tezilî eş-Şî‘î (ö. 438/1047), el-Fihrist, tahkîk: İbrâhîm Ramazân, Dâru’l-Ma‘rife, I. Baskı, Beyrut 1417/1997.İbnü’l-‘Adîm, ‘Ömer b. Ahmed b. Hibetillâh b. Ebî Cerâde el-‘Ukaylî, Kemâlüddîn (ö. 660/1262), Büğyetü’t-Taleb fî Târîhi Haleb, tahkîk: Süheyl Zekkâr [زكار], I-XII, Dâru’l-Fikr, byy., trs.Kâtib Çelebî, Mustafa b. ‘Abdillâh el-Konstantînî el-Meşhûr bi’s-mi Hacı Halîfe (ö. 1067/1656), Keşfu’z-Zunûn ‘an Esâmi’l-Kütübi ve’l-Fünûn, I-VI, (1-2 Keşfü’z-Zünûn, 3-4 Îzâhu’l-Meknûn, 5-6 Hediyyetü’l-Ârifîn) Mektebetü’l-Müsennâ, Bağdâd 1941.Kâtib Çelebî, Mustafa b. ‘Abdillâh el-Kostantînî el-Meşhûr bi Hacı Halîfe (ö. 1067/1656), Keşfü’z-Zünûn ‘an Esâmi’l-Kütübi ve’l-Fünûn, el-Matba‘atu’l-İslâmiyye, III. Baskı, Tahrân 1387/1967.Kettânî, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Ebi’l-Feyz, (ö. 1345/1927), er-Risâletü’l-Müstadrefe li Beyâni Meşhûri Kütübi’s-Sünneti’l-Müşerrefe, tahkîk: Muhammed el-Muntasır b. Muhammed ez-Zemzemî, Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, VI. Baskı, 1421/2000.Kıftî, Cemâlüddîn Ebu’l-Hasan ‘Alî b. Yûsuf el-Kıftî (ö. 646/1248), İnbâhu’r-Ruvvât ‘alâ Enbâi’n-Nuhât, I-IV, el-Mektebetü’l-‘Unsuriyye, I. Baskı, Beyrut 1424/2003.Levîs Ma‘lûf, el-Müncid Fi’l-Luğa, Beyrut 1961.Mecmû‘atun mine’l-‘Ulemâi’l-Ecillâ, Mevsû‘atu Şübehi’r-Râfıza ve’r-Reddu ‘aleyha, 171/187.Muhammed b. ‘Abdillâh Âl-i ‘Âmir eş-Şehrî, Emâlî Ebi’l-Kâsım Abdurrahmân ‘Ubeydullâh b. ‘Abdillâh İbn Muhammed el-Bağdâdî el-Hurfî (ö. 423/1031), (Tahkîk ve dirâse), (Yüksek Lisans tezi), (Danışman: Bâsim b. Faysal el-Cevâbire), Ürdün Üniversitesi, Yüksek Öğrenim Fakültesi, Hadîs Bölümü, ‘Ammân 1424/2004.Murâdî, Muhammed Halîl b. ‘Ali b. Muhammed b. Muhammed Murâd el-Hüseynî, Ebu’l-Fadl (ö. 1206/1791), Silkü’d-Dürer fî A‘yâni’l-Karni’s-Sânî ‘Aşer, Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Dâru İbn Hazm, I-IV, III. Baskı, byy., 1408/1988.Râzî, Zeynüddîn Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Ebî Bekr b. ‘Abdilkâdir el-Hanefî er-Râzî (ö. 666/1267), Muhtâru’s-Sıhâh, tahkîk: Yûsuf eş-Şeyh Muhammed, el-Mektebetü’l-asriyye, ed-Dâru’n-Nemûzeciyye, Beyrut 1420/1999.Râzî, Zeynüddîn Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Ebî Bekr b. ‘Abdilkâdir el-Hanefî er-Râzî (ö. 666/1267), Tefsîru Ğarîbi’l-Kur’âni’l-‘Azîm.Sa‘leb, Ebu’l-‘Abbâs, Ahmed b. Yahyâ (ö. 291/903), el-Emâlî fî Ma‘âni’l-Kur’ân, yrs., trs,.Sehâvî, Şemsüddîn Ebu’l-Hayr Muhammed b. ‘Abdirrahmân b. Muhammed b. Ebî Bekr b. ‘Osmân b. Muhammed es-Sehâvî el-‘Irâkî (ö. 902/1497), Fethu’l-Muğîs bi Şerhi Elfiyeti’l-Hadîs, I-IV, tahkîk: ‘Alî Hüseyin ‘Alî, Mektebetü’s-Sünne, I. Baskı, Mısır 1424/2003.Sem‘ânî, Ebû Sa‘d, ‘Abdulkerîm b. Muhammed b. Mansûr et-Temîmî es-Sem‘ânî el-Mervezî (ö. 562/1166), el-Müntehab min Mu‘cemi Şüyûhi’s-Sem‘ânî, dirâse ve tahkîk: Muvaffak b. ‘Abdillâh b. ‘Abdilkadir, Dâru Âlemi’l-Kütüb, I. Baskı, Riyâd 1417/1996.Sîbeveyh, Ebu’l-Beşer ‘Amr b. ‘Osmân b. Kanber (ö. 180/796), el-Kitâb, I-IV, tahkîk: ‘Abdusselâm Muhammed Hârûn, Dâru’l-Cîl, yrs. trs.Süyûtî, Celâlüddîn ‘Abdurrahmân b. Ebî Bekr es-Süyûtî (ö. 911/1505), el-Müzhir fî ‘Ulûmi’l-Lüğa, tahkîk: Muhammed Ahmed Câdu’l-Mevlâ ve diğerleri, Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Mısriyye, trs.Uğur, Mücteba, Hadîs İlimleri Edebiyatı, TDV yayınları, I. Baskı, Ankara 1996.Ünal, Yavuz, Cumhuriyet Türkiyesi Hadîs Çalışmaları (1920-1997), (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) O.M.Ü: S.B.E., Samsun 1993.Yâfi‘î, ‘Abdullâh b. Sa‘d b. ‘Alî (ö. 768/1366), Mir’âtu’l-Cenân ve ‘İbretü’l-Yekzân fî Ma‘rifeti mâ Yu‘teberu min Havâdisi’z-Zemân, Müessesetü’l-E‘lemî, II. Baskı, Beyrut 1390/1969.Yâkût El-Hamavî, Şihâbuddîn Ebû ‘Abdillâh er-Rûmî (ö. 262/1229), Mu‘cemu’l-Üdebâ’ (İrşâdu’l-Erîb ilâ Ma‘rifeti’l-Edîb), I-VII, tahkîk: İhsân ‘Abbâs, Dâru’l-Ğarbi’l- İslâmî, I. Baskı, Beyrut 1414/1993.Zebîdî, Ebu’l-Feyz, Muhammed b. Muhammed b. ‘Abdirrezzâk el-Hüseynî (ö. 1205/1790), Tâcu’l-‘Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, Tahkîk: Komisyon, Dâru’l-Hidâye, yrs., trs.Zehebî, Şemsüddîn, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. ‘Osmân b. Kaymâz (ö. 748/1347), Siyerü A‘lâmi’n-Nübelâ’, tahkîk: Şu‘ayb el-Arnavud başkanlığındaki ilmi bir komisyon, Müessetü’r-Risâle, III. Baskı, I-XXV (İki cildi fihrist), byy., 1405/1985.Ziriklî, Hayruddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. ‘Alî b. Fâris ez-Ziriklî ed-Dımeşkî (ö. 1396/1976), el-A‘lam, Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, XV. Baskı, yrs. 1422/2002.