SON DÖNEM OSMANLI UYGULAMASINDA GASP FİİLİNİN TEZAHÜRLERİ

Yıl 2021, Sayı: 13, 99 - 109, 30.06.2021

Muhammed Emin Kızılay

https://doi.org/10.47098/bayburt-ilahiyat.935682

Öz

İnsanlar arasındaki çeşitli münasebetleri düzenleyen fıkıh ilminin amaçlarından biri, naslardan hareketle toplumun ihtiyaçlarına cevap verebilmektir. Tarihî süreçte ihtiyaçlara verilen cevaplar belli bir birikim oluşturmuş ve bu birikim fakihler tarafından işlenerek bir hukuk nazariyesi meydana getirilmiştir. Bu nazari birikim günümüze kadar ulaşmıştır. Bugün fıkıh alanında yapılan çalışmalarda ise sadece nazari birikim üzerinde durmamak, nazariyenin toplumdaki yansımalarını ve uygulamalarını da görmek gerekmektedir. Uygulama ve nazariye arasındaki ilişkiyi görebilmenin yolu ise bir konuyu belli bir dönem üzerinden ele almaktır. Çalışma bu ilişkiyi, son dönem Osmanlı hukukunda gasp fiilinin tezahürleri üzerinden görmeyi amaçlamaktadır. Hukuk alanında birçok değişimin yaşandığı bu dönemde gasp konusu Hanefî mezhebi çerçevesinde ele alınmıştır. Nazariyede tartışılan bu konunun uygulamada birkaç farklı şekilde tezahür ettiği, bir haksız fiil türü olan gasbın çoğu kez suç unsuruyla birlikte meydana geldiği görülmüştür. Bu sebeple gasp, borçlar hukukunun konusu olmasına rağmen, son dönem Osmanlı uygulamasında gasp ile ilgili verilere daha çok ceza mahkemelerine ait kayıtlarda rastlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Gasp, Haksız Fiil, Osmanlı Hukuku

Kaynakça

• Ali el-Hafîf. ed-Damân fi’l-Fıkhi’l-İslâmî. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 2000.
• Aydın, Mehmet Âkif. “Borç”. TDV İslam Ansiklopedisi. 6/285-291. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Aydın, Mehmet Âkif. “Haksız Fiil”. TDV İslam Ansiklopedisi. 15/210-211. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Aydın, Mehmet Âkif. İslâm ve Osmanlı Hukuku Araştırmaları. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• Bağdâdî, Ebu Muhammed b. Ğânim b. Muhammed el-. Mecmau’d-damânât. thk. Muhammed Ahmed Sirâc - Ali Cuma Muhammed. 2 Cilt. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1999.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Sadaret Mektubi Kalemi Umum Vilayat Evrakı [A.MKT.UM.]. No. 493/1, Gömlek No. 95. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• Damad Efendi, Abdurrahman b. Muhammed b. Süleyman. Mecmau’l-enhur fî şerhi Mülteka’l-ebhur. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turasi’l-Arabî, ts.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1992.
• İbn Nüceym, Zeynüddin. Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik (Tekmiletü Tûrî ve Minhatü’l-hâlik ile Birlikte). 8 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku. 3 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 9. Basım, 2014.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâiu’s-sanâiʿ fî tertîbi’ş-şerâi. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1986.
• Kenanoğlu, M. Macit. “Nizâmiye Mahkemeleri”. TDV İslam Ansiklopedisi. 33/185-188. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Kızılay, Muhammed Emin. Tanzimat Sonrası Osmanlı Uygulamasında Haksız Fiil Sorumluluğu. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Koyuncu, Derviş Tuğrul. Osmanlı İmparatorluğu’nda Alkollü İçeceklerin (Arak Ve Şarap) Üretimi, Ticareti Ve Tüketimi: 1792-1839 İstanbul Örneği. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Köse, Saffet. “Lukata”. TDV İslam Ansiklopedisi. 27/223-225. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Mecmûa-ı Mukarrerât-ı Temyîziyye Hukuk Kısmı, 6 Cilt. Dersaâdet: Selanik Matbaası, 1327.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd el-. el-İhtiyâr li-talîli’l-muhtâr. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Erkam, ts.
• Molla Hüsrev, Mehmed b. Ferâmuz. Dürerü’l-hükkâm şerhu gureri’l-ahkâm. 2 Cilt. Dâr-u İhyai’l-Kütübi’l-Arabî, ts.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1993.
• Sirâc, Muhammed Ahmed. Damânu’l-Udvân fi’l-Fıkhi’l-İslâmî. Beyrut: el-Müessesetü’l-Camiiyye li’d-Dirâsât ve’n-Neşr, 1. Basım, 1993.
• Topal, Şevket. İslam Hukukunda Zilyedlik. İstanbul: Nizamiye Akademi, 1. Basım, 2016.
• Tûrî, Muhammed b. Hüseyn b. Ali. Tekmiletü Bahri’r râik şerhi Kenzi’d-dekâik (Minhatü’l-hâlik ile Birliktte). 8 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, 2. Basım, ts.
• Vakâyi-i Zabtiyye Gazetesi, "Mehâkim-i Cinâyât" (15 Safer 1285 - 26 Şaban 1286/7 Haziran 1868 - 1 Aralık 1869) 1-50. sayılar.
• Yıldız, Kemal. İslam Sorumluluk Hukuku Akit Dışı Sorumluluk. İstanbul: İFAV, 2. Basım, 2013.
• Yiner, Abdulnasır. 443 Numaralı Siverek Şer’iyye Sicili (H. 1268-1269. M. 1851-1853). Şanlıurfa: Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996.
• Zuhaylî, Vehbe. Nazariyyetü’d-Damân. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 10. Basım, 2018.