Research Article
BibTex RIS Cite

VI. Leo’nun Taktika İsimli Eserindeki Deniz Harbine Dair Bölümünün Tercümesi, Notlandırılması ve Değerlendirilmesi

Year 2025, Issue: 45, 1 - 64, 20.06.2025

Murat Öztürk

https://doi.org/10.37879/belgeler.2025.1

Abstract

Büyük olasılıkla muharebe meydanına hiç ayak basmamış olsa da Bizans İmparatoru VI. Leo (Bilge, ὁ Σοφός) (886-912) antik çağdan kalan ve savaşa dair pek çok teknik bilgi içeren ciltlerce ilmî eseri inceleyip hülâsa ederek subaylarına askerleri savaşa ne şekilde hazırlayacaklarını ve onları seferlerde ve harp meydanında nasıl konuşlandıracaklarını anlatan bir çalışma hazırlamıştı. Ortaya çıkan bu yapıt yaygın bilinen adıyla Taktika (τακτικά) idi. Bir mukaddimeyle başlayan ve hâtimeyle sonlanan 20 nizamnameden (bölümden) meydana gelen eser, Sarazenlere/Sarasinlere (Σαρακηνοί) ve deniz savaşına ayrılan bölüm haricinde daha önceki devirlerin ehemmiyet arz eden yazarlarına ait çalışmaların uyarlamaları ile farklı sözcükler kullanılmak suretiyle yapılan tefsirlerinden müteşekkildir. Bilge olarak da isimlendirilen mezkûr imparatorun hüküm sürdüğü yıllar Sarazenlerle yapılan mücadeleler bağlamında su coğrafyasında birçok hareketliliğin yaşandığı bir devir olmuştur. Taktika isimli eserin Deniz Savaşlarına Dair (περὶ ναυμαχίας) [Nizamname XIX] bölümü her ne kadar savaş taktiği üzerine yazılmışsa dahi basit bir şekilde, olması veyahut olmaması gerekenleri belirtmek yerine bir şey yapılırsa ya da yapılmazsa nasıl sonuçlanabileceğine değindiğinden hem bir rehber hem de bir siyasetname/nasihatname özelliği taşımaktadır. Bu çalışmada Taktika isimli eserin Deniz Savaşlarına Dair bölümünün Türkçeye tercümesi yapılarak ilgili kısmın izaha muhtaç hususları notlarla açıklanmış ve VI. Leo’nun sunduğu malumat Ortaçağ’daki diğer kaynak eserlerin sunduğu bilgilerle mukayese edilip modern dokümanlardan da istifade edilerek denizcilik tarihine ilgi duyanlar için değerlendirilmiştir.

Keywords

Taktika Deniz Gemiler Bizans İmparatorluğu Araplar Deniz Savaşları

References

  • Ana Kaynaklar
  • Aeneas Tacticus, İngilizce trc. Illionois Greek Club-Loeb Classical Library, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts 1928.
  • İbn Memmâtî, Kavânînü’d-devâvîn, nşr. Aziz S. Atiya, Mektebetu Medbûlî, Kahire 1943.
  • Kudâme b. Caʻfer, Kitâbü’l-Harâc, Türkçe trc. Ramazan Şeşen, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2018.
  • Maurice’s Strategikon: Handbook of Byzantine Military Strategy, İngilizce trc. George T. Dennis, University of Philadelphia, Philadelphia 1984.
  • Nüveyrî el-İskenderânî, Kîtabü’l-İlmâm bi’l-iʿlâm fîmâ ceret bihi’l-ahkâm ve’l-umûri’lmakdiyye fî vâkıʿati’l-İskenderiyye ve ʿavdühâ ilâ hâletihi’l-merzıyye, nşr. Etienne Combe ve Aziz Suryal Atiya, C 1-2, Osmania Oriental Publications, Hyderabad 1969.
  • Onasander, İngilizce trc. Illinois Greek Club-Loeb Classical Library, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts 1928.
  • Tactics of Aelian, İngilizce trc. V. Dillon, Cox and Bayles, London 1814.
  • The Chronicle of Amadi, İngilizce trc. Nicholas Coureas ve Peter Edbury, Cyprus Research Center, Nicosia 2015.
  • The Taktika of Leo VI, İngilizce trc. George Dennis, Dumbarton Oaks, Washington D.C. 2010.
  • The ‘Templar of Tyre’ Part III of the ‘Deeds of the Cypriots’, İngilizce trc. Paul Crawford, Ashgate, Abingdon 2003.
  • Araştırma ve İnceleme Eserler
  • Agius, D. A., Classic Ships of Islam from Mesopotamia to the Indian Ocean, Brill, Leiden- Boston 2008.
  • Arslan, B., Müslüman Girit Emîrliği (824/5-961), Gece, Ankara 2020.
  • Casson, L., Ships and Seamanship in the Ancient World, The Johns Hopkins University Press, Baltimore-London 1995.
  • Christides, V., “The Raids of the Moslems of Crete in the Aegean Sea: Piracy and Conquest”, Byzantion, 51, 1981, s. 76-111.
  • Christides, V., “Two Parallel Naval Guides of the Tenth Century: Qudāma’s Document and Leo VI’s Naumachica: A Study on Byzantine and Moslem Naval Preparedness”, Graeco- Arabica, I, 1982 s. 52-105.
  • Christides, V., “Naval Wafare in the Eastern Mediteranean (6th-14th Centuries) An Arabic Translation of Leo VI’s Naumachica”, Graeco-Arabica, III, 1984, s. 137-148.
  • Christides, V., “Ibn al-Manqalī (Manglī) and Leo VI: New Evidence on Arabo-Byzantine Ship Construction and Naval Warfare”, Byzantinoslavica, LVI, 1995, s. 83-96.
  • Cutler, A.-E. McGeer, “Dromon”, The Oxford Dictionary of Byzantium, C 1, Oxford University Press, New York-Oxford 1991, s. 662.
  • Çubukçu, A., “İbn Menglî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C 20, İstanbul 1999, s. 182-183.
  • Goitein, S. D., A Mediterranean Society, the Jewish Communities of the Arab World as Portrayed in the Documents of the Cairo Geniza, C 1, Economic Foundations, University of California Press, Berkeley-Los Angeles 1967.
  • Haldon, J., Warfare, State and Society in the Byzantine World (656-1204), Routledge, London 1999.
  • Haldon, J., A Critical Commentary of the Taktica of Leo VI, Dumbarton Oaks Studies, Washington 2014.
  • Haldon, J.-M. Byrne, “A Possible Solution to the Problem of Greek Fire”, Byzantinische Zeitschrift, 70.1, 1977, s. 91-99.
  • Καραγιαννόπουλος, I. Ε., Ιστορία βυζαντινού κράτους, C 2, Ιστορία Μέσης βυζαντινής Περίοδου (565-1081), Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1993.
  • Kazhdan, A. P., “Comes”, The Oxford Dictionary of Byzantium, C 1, Oxford University Press, New York-Oxford 1991, s. 484-485.
  • Kazhdan, A. P., “Demetrias”, The Oxford Dictionary of Byzantium, C 1, Oxford University Press, New York-Oxford 1991, s. 603-604.
  • Kazhdan, A. P., “Kentarchos”, The Oxford Dictionary of Byzantium, C 2, Oxford University Press, New York-Oxford 1991, s. 1120-1121.
  • Kazhdan, A. P., “Nomisma”, The Oxford Dictionary of Byzantium, C 3, Oxford University Press, New York-Oxford 1991, s. 1490.
  • Kazhdan, A. P., “Patrikios”, The Oxford Dictionary of Byzantium, C 3, Oxford University Press, New York-Oxford 1991, s. 1600.
  • Kazhdan, A. P., “Strategos”, The Oxford Dictionary of Byzantium, C 3, Oxford University Press, New York-Oxford 1991, s. 1964.
  • Kazhdan, A. P., “Theme”, The Oxford Dictionary of Byzantium, C 3, Oxford University Press, New York-Oxford 1991, s. 2034-2035.
  • Kazhdan, A. P., “Tourmarches”, The Oxford Dictionary of Byzantium, C 3, Oxford University Press, New York-Oxford 1991, s. 2100-2101.
  • Kolias, T. G., “The Taktika of Leo VI and the Arabs”, Graeco-Arabica-First International Congress on Grek and Arabic Studies III, Atina 1984, s. 129-135.
  • Laures, F. F., “The Warships of the Kings of Aragon and Their Fighting Tactics during the 13th and 14th Centuries A.D.”, The International Journal of National Archaeology and Underwater Exploration, 161, 1987, s. 19-29.
  • Luttwak, E. N., The Grand Strategy of the Byzantine Empire, Cambridge, The Belknap Press of Harvard University Press, Massachusetts, London 2009.
  • McCormick, M., “Crown”, The Oxford Dictionary of Byzantium, C 1, Oxford University Press, New York-Oxford 1991, s. 554-555.
  • McGeer, E., “Droungarios”, The Oxford Dictionary of Byzantium, C 1, Oxford University Press, New York-Oxford 1991, s. 663.
  • Norwich, J. J., Byzantium: The Apogee, Penguin Books, London 1999.
  • Nüheylî, D., es-Süfünü’l-İslâmiyye ‛alâ hurûfi’l-mu’cem, İskenderiye 1974.
  • Öztürk, M., “Ioannes Kaminiates’e Göre Müslüman Arapların Selânik Kuşatması ve Zaptı (904)”, İstanbul Üniversitesi Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 37, 2021, s. 17-44.
  • Öztürk, M., “Bizans İmparatorluğu ve İslâm Hilâfeti Arasında Paylaşılamayan Ada: Kıbrıs (28-353/648-965)”, Şarkiyat Mecmuası - Journal of Oriental Studies, 41, 2022, s. 267-304.
  • Partington, J. R., A History of Greek Fire and Gunpowder, The Johns Hopkins University Press, Baltimore-London 1960.
  • Piltz, E., Kamelaukion und Mitra Insignes byzantins impériaux et ecclésiastiques, Almquist & Wiksell International, Stockholm 1977.
  • Pitassi, M., The Roman Navy-Ships, Men & Warfare 350 BC-AD 475, Seaforth Publishing, Barnsley 2012.
  • Pryor, J. H.-E. M. Jeffreys, The Age of ΔPOMΩN, The Byzantine Navy ca 500-1204, Brill, Leiden-Boston 2006.
  • Pryor, J. H., “Transportation of Horses by Sea during the Era of the Crusades: Eighth Century to 1285 A. D. Part I: To 1225”, The Mariner’s Mirror, 68, 1982, s. 9-27.
  • Riedel, M. L., Leo VI and the Transformation of Byzantine Christian Identity, Cambridge University Press, Cambridge 2018.
  • Tolan, J. V., Saracens: Islam in the Medieval European Imagination, Columbia University Press, New York 2002.
  • Tougher, S., The Reign of Leo VI (886-912) Politics & People, Brill, Leiden-New York-Köln 1997.
  • Treadgold, W., A History of the Byzantine State and Society, Stanford University Press, Stanford, California 1997.
  • Viré, F., “Ibn Manglī”, EI2, C Suppl., Leiden 2004, s. 392-393.

Translation, Annotation and Evaluation of the Chapter About Naval Warfare in The Taktika of Leo VI

Year 2025, Issue: 45, 1 - 64, 20.06.2025

Murat Öztürk

https://doi.org/10.37879/belgeler.2025.1

Abstract

Although he had probably never set foot on the battlefield, the Byzantine Emperor Leon VI (the Wise,ὁ Σοφός) (886-912) analysed and summarised volumes of scholarly works from antiquity, which contained much technical information on warfare, and prepared a work that instructed his officers on how to prepare soldiers for battle and how to deploy them in campaigns and on the battlefield. This resulted in a work commonly referred to as Taktika (τακτικά). The work which consists of 20 regulations (chapters) starting with an introduction and ending with a conclusion, consists of adaptations and paraphrases of the works of previous periods, except for the chapter devoted to Saracens (Σαρακηνοί) and naval warfare. The years of the reign of the aforementioned emperor, who was also called the Wise, were a period in which many movements took place in the water geography in the context of the struggles with the Saracens. Even though the chapter About Naval Warfare (περὶ ναυμαχίας) [XIX] of the Taktika is about war tactics, it is actually both a guideline and a political/consultative treatise in that it does not simply state what should or should not be done, but rather what consequences there might be if something is done or not done. This study offers a Turkish translation of the chapter About Naval Warfare of the Taktika, annotates the relevant parts requiring further explanation, and evaluates the information provided by Leon VI for those interested in naval history, comparing it with the information provided by other Medieval sources and making use of modern documents.

Keywords

Taktika Sea Ships Byzantine Empire Arabs Naval Warfare

References

  • Ana Kaynaklar
  • Aeneas Tacticus, İngilizce trc. Illionois Greek Club-Loeb Classical Library, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts 1928.
  • İbn Memmâtî, Kavânînü’d-devâvîn, nşr. Aziz S. Atiya, Mektebetu Medbûlî, Kahire 1943.
  • Kudâme b. Caʻfer, Kitâbü’l-Harâc, Türkçe trc. Ramazan Şeşen, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2018.
  • Maurice’s Strategikon: Handbook of Byzantine Military Strategy, İngilizce trc. George T. Dennis, University of Philadelphia, Philadelphia 1984.
  • Nüveyrî el-İskenderânî, Kîtabü’l-İlmâm bi’l-iʿlâm fîmâ ceret bihi’l-ahkâm ve’l-umûri’lmakdiyye fî vâkıʿati’l-İskenderiyye ve ʿavdühâ ilâ hâletihi’l-merzıyye, nşr. Etienne Combe ve Aziz Suryal Atiya, C 1-2, Osmania Oriental Publications, Hyderabad 1969.
  • Onasander, İngilizce trc. Illinois Greek Club-Loeb Classical Library, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts 1928.
  • Tactics of Aelian, İngilizce trc. V. Dillon, Cox and Bayles, London 1814.
  • The Chronicle of Amadi, İngilizce trc. Nicholas Coureas ve Peter Edbury, Cyprus Research Center, Nicosia 2015.
  • The Taktika of Leo VI, İngilizce trc. George Dennis, Dumbarton Oaks, Washington D.C. 2010.
  • The ‘Templar of Tyre’ Part III of the ‘Deeds of the Cypriots’, İngilizce trc. Paul Crawford, Ashgate, Abingdon 2003.
  • Araştırma ve İnceleme Eserler
  • Agius, D. A., Classic Ships of Islam from Mesopotamia to the Indian Ocean, Brill, Leiden- Boston 2008.
  • Arslan, B., Müslüman Girit Emîrliği (824/5-961), Gece, Ankara 2020.
  • Casson, L., Ships and Seamanship in the Ancient World, The Johns Hopkins University Press, Baltimore-London 1995.
  • Christides, V., “The Raids of the Moslems of Crete in the Aegean Sea: Piracy and Conquest”, Byzantion, 51, 1981, s. 76-111.
  • Christides, V., “Two Parallel Naval Guides of the Tenth Century: Qudāma’s Document and Leo VI’s Naumachica: A Study on Byzantine and Moslem Naval Preparedness”, Graeco- Arabica, I, 1982 s. 52-105.
  • Christides, V., “Naval Wafare in the Eastern Mediteranean (6th-14th Centuries) An Arabic Translation of Leo VI’s Naumachica”, Graeco-Arabica, III, 1984, s. 137-148.
  • Christides, V., “Ibn al-Manqalī (Manglī) and Leo VI: New Evidence on Arabo-Byzantine Ship Construction and Naval Warfare”, Byzantinoslavica, LVI, 1995, s. 83-96.
  • Cutler, A.-E. McGeer, “Dromon”, The Oxford Dictionary of Byzantium, C 1, Oxford University Press, New York-Oxford 1991, s. 662.
  • Çubukçu, A., “İbn Menglî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C 20, İstanbul 1999, s. 182-183.
  • Goitein, S. D., A Mediterranean Society, the Jewish Communities of the Arab World as Portrayed in the Documents of the Cairo Geniza, C 1, Economic Foundations, University of California Press, Berkeley-Los Angeles 1967.
  • Haldon, J., Warfare, State and Society in the Byzantine World (656-1204), Routledge, London 1999.
  • Haldon, J., A Critical Commentary of the Taktica of Leo VI, Dumbarton Oaks Studies, Washington 2014.
  • Haldon, J.-M. Byrne, “A Possible Solution to the Problem of Greek Fire”, Byzantinische Zeitschrift, 70.1, 1977, s. 91-99.
  • Καραγιαννόπουλος, I. Ε., Ιστορία βυζαντινού κράτους, C 2, Ιστορία Μέσης βυζαντινής Περίοδου (565-1081), Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1993.
  • Kazhdan, A. P., “Comes”, The Oxford Dictionary of Byzantium, C 1, Oxford University Press, New York-Oxford 1991, s. 484-485.
  • Kazhdan, A. P., “Demetrias”, The Oxford Dictionary of Byzantium, C 1, Oxford University Press, New York-Oxford 1991, s. 603-604.
  • Kazhdan, A. P., “Kentarchos”, The Oxford Dictionary of Byzantium, C 2, Oxford University Press, New York-Oxford 1991, s. 1120-1121.
  • Kazhdan, A. P., “Nomisma”, The Oxford Dictionary of Byzantium, C 3, Oxford University Press, New York-Oxford 1991, s. 1490.
  • Kazhdan, A. P., “Patrikios”, The Oxford Dictionary of Byzantium, C 3, Oxford University Press, New York-Oxford 1991, s. 1600.
  • Kazhdan, A. P., “Strategos”, The Oxford Dictionary of Byzantium, C 3, Oxford University Press, New York-Oxford 1991, s. 1964.
  • Kazhdan, A. P., “Theme”, The Oxford Dictionary of Byzantium, C 3, Oxford University Press, New York-Oxford 1991, s. 2034-2035.
  • Kazhdan, A. P., “Tourmarches”, The Oxford Dictionary of Byzantium, C 3, Oxford University Press, New York-Oxford 1991, s. 2100-2101.
  • Kolias, T. G., “The Taktika of Leo VI and the Arabs”, Graeco-Arabica-First International Congress on Grek and Arabic Studies III, Atina 1984, s. 129-135.
  • Laures, F. F., “The Warships of the Kings of Aragon and Their Fighting Tactics during the 13th and 14th Centuries A.D.”, The International Journal of National Archaeology and Underwater Exploration, 161, 1987, s. 19-29.
  • Luttwak, E. N., The Grand Strategy of the Byzantine Empire, Cambridge, The Belknap Press of Harvard University Press, Massachusetts, London 2009.
  • McCormick, M., “Crown”, The Oxford Dictionary of Byzantium, C 1, Oxford University Press, New York-Oxford 1991, s. 554-555.
  • McGeer, E., “Droungarios”, The Oxford Dictionary of Byzantium, C 1, Oxford University Press, New York-Oxford 1991, s. 663.
  • Norwich, J. J., Byzantium: The Apogee, Penguin Books, London 1999.
  • Nüheylî, D., es-Süfünü’l-İslâmiyye ‛alâ hurûfi’l-mu’cem, İskenderiye 1974.
  • Öztürk, M., “Ioannes Kaminiates’e Göre Müslüman Arapların Selânik Kuşatması ve Zaptı (904)”, İstanbul Üniversitesi Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 37, 2021, s. 17-44.
  • Öztürk, M., “Bizans İmparatorluğu ve İslâm Hilâfeti Arasında Paylaşılamayan Ada: Kıbrıs (28-353/648-965)”, Şarkiyat Mecmuası - Journal of Oriental Studies, 41, 2022, s. 267-304.
  • Partington, J. R., A History of Greek Fire and Gunpowder, The Johns Hopkins University Press, Baltimore-London 1960.
  • Piltz, E., Kamelaukion und Mitra Insignes byzantins impériaux et ecclésiastiques, Almquist & Wiksell International, Stockholm 1977.
  • Pitassi, M., The Roman Navy-Ships, Men & Warfare 350 BC-AD 475, Seaforth Publishing, Barnsley 2012.
  • Pryor, J. H.-E. M. Jeffreys, The Age of ΔPOMΩN, The Byzantine Navy ca 500-1204, Brill, Leiden-Boston 2006.
  • Pryor, J. H., “Transportation of Horses by Sea during the Era of the Crusades: Eighth Century to 1285 A. D. Part I: To 1225”, The Mariner’s Mirror, 68, 1982, s. 9-27.
  • Riedel, M. L., Leo VI and the Transformation of Byzantine Christian Identity, Cambridge University Press, Cambridge 2018.
  • Tolan, J. V., Saracens: Islam in the Medieval European Imagination, Columbia University Press, New York 2002.
  • Tougher, S., The Reign of Leo VI (886-912) Politics & People, Brill, Leiden-New York-Köln 1997.
  • Treadgold, W., A History of the Byzantine State and Society, Stanford University Press, Stanford, California 1997.
  • Viré, F., “Ibn Manglī”, EI2, C Suppl., Leiden 2004, s. 392-393.
There are 53 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects General Turkish History (Other)
Journal Section Research Articles
Authors

Murat Öztürk 0000-0002-5633-9578

Publication Date June 20, 2025
Submission Date January 2, 2024
Acceptance Date February 7, 2025
Published in Issue Year 2025 Issue: 45

Cite

APA Öztürk, M. (2025). VI. Leo’nun Taktika İsimli Eserindeki Deniz Harbine Dair Bölümünün Tercümesi, Notlandırılması ve Değerlendirilmesi. Belgeler(45), 1-64. https://doi.org/10.37879/belgeler.2025.1
AMA Öztürk M. VI. Leo’nun Taktika İsimli Eserindeki Deniz Harbine Dair Bölümünün Tercümesi, Notlandırılması ve Değerlendirilmesi. Belgeler. June 2025;(45):1-64. doi:10.37879/belgeler.2025.1
Chicago Öztürk, Murat. “VI. Leo’nun Taktika İsimli Eserindeki Deniz Harbine Dair Bölümünün Tercümesi, Notlandırılması Ve Değerlendirilmesi”. Belgeler, no. 45 (June 2025): 1-64. https://doi.org/10.37879/belgeler.2025.1.
EndNote Öztürk M (June 1, 2025) VI. Leo’nun Taktika İsimli Eserindeki Deniz Harbine Dair Bölümünün Tercümesi, Notlandırılması ve Değerlendirilmesi. Belgeler 45 1–64.
IEEE M. Öztürk, “VI. Leo’nun Taktika İsimli Eserindeki Deniz Harbine Dair Bölümünün Tercümesi, Notlandırılması ve Değerlendirilmesi”, Belgeler, no. 45, pp. 1–64, June2025, doi: 10.37879/belgeler.2025.1.
ISNAD Öztürk, Murat. “VI. Leo’nun Taktika İsimli Eserindeki Deniz Harbine Dair Bölümünün Tercümesi, Notlandırılması Ve Değerlendirilmesi”. Belgeler 45 (June2025), 1-64. https://doi.org/10.37879/belgeler.2025.1.
JAMA Öztürk M. VI. Leo’nun Taktika İsimli Eserindeki Deniz Harbine Dair Bölümünün Tercümesi, Notlandırılması ve Değerlendirilmesi. Belgeler. 2025;:1–64.
MLA Öztürk, Murat. “VI. Leo’nun Taktika İsimli Eserindeki Deniz Harbine Dair Bölümünün Tercümesi, Notlandırılması Ve Değerlendirilmesi”. Belgeler, no. 45, 2025, pp. 1-64, doi:10.37879/belgeler.2025.1.
Vancouver Öztürk M. VI. Leo’nun Taktika İsimli Eserindeki Deniz Harbine Dair Bölümünün Tercümesi, Notlandırılması ve Değerlendirilmesi. Belgeler. 2025(45):1-64.
 Download Cover Image

Please click here to access the archive of past issues of our journal.

Article submissions to our journal are made through the Publication Tracking System.