Son Mısır Hidivi II. Abbas Hilmi Paşa’nın (1874-1944), Evelyn Cromer’ın İddiaları ve İngiltere’nin Mısır Politikaları Karşısında Yazdığı Eseri Üzerine Bir İnceleme

Year 2025, Issue: 45, 93 - 185, 20.06.2025

Süleyman Kızıltoprak

https://doi.org/10.37879/belgeler.2025.93

Abstract

Bu çalışma, Mısır’da Britanya başkonsolosu olarak 1883’te Londra Hükûmeti tarafından görevlendirilen ve bu pozisyonunu 1907 yılına kadar kesintisiz sürdüren Evelyn Baring Cromer tarafından 1908’de yayınlanan “Modern Egypt” adlı eserden sonra Mısır’ın Hıdivi II. Abbas hakkında yazılan ve 1915’te basılan “Abbas II” adlı kitaptaki iddialara karşı II. Abbas Hilmi Paşa’nın 1929 yılında yayınladığı “A few words on the Anglo-Egyptian Settlement” başlıklı kitabın tercümesi ve değerlendirmesi ile ilgilidir. Lord Cromer’ın yazdığı kitaplarla politikaları ve icraatlarını öne çıkaran tutumu yanında Hidivlik makamını, Mısırlı bürokratları ve Mısır halkını yer yer kritik eden ve İngilizler dışında Mısır Hükûmeti’nde çalışanları ölçüsüz bir şekilde yeren yaklaşımı karşısında II. Abbas Hilmi Paşa da kendi zaviyesinden bir eser yazarak adeta savunmasını yapmıştır. Aynı zamanda II. Abbas Hilmi Paşa, Londra’nın Mısır’da yeni bir politika uygulayacağına dair uluslararası alanda yeni sinyaller verdiği bir sırada kaleme aldığı bu eseriyle dikkatleri üzerine çekmek istemiştir. Yazar bu şekildeki girişimiyle bir yandan kendi devrinin bir savunmasını yaparken bir yandan da Mısır’ın yeni sürecinde rol alma umutlarını ortaya koymuş oldu. Abbas Hilmi Paşa’nın söz konusu eseri kaleme almasının temel amaçlarından birisi de Mısır’ın yönetiminde hak sahibi olduğunu ifade etmeye çalışmasıdır. Mısır’ın kaderini tayin etme anlaşmaları gündemde iken yazdığı “A few words on the Anglo-Egyptian Settlement” eseri tarafımızdan “İngiliz-Mısır Antlaşması Üzerine Birkaç Söz” başlığı ile tercüme edilmiştir. Abbas Hilmi bu eseriyle hem Londra’ya hem de Kahire’ye dolaylı mesajlar vermeye çalışmıştır. Bu anlayışla, Osmanlı devri unvanı olan Paşa sıfatını kullanmadan yazan müellif eserdeki unvanını “Mısır’ın 23 Yıllık Hidivi Abbas Hilmi II” olarak kaydetmiştir.

Keywords

Mısır , İngiltere , Osmanlı Devleti , Evelyng Baring Cromer , Abbas Hilmi Paşa

A Study on the Work of the Last Egyptian Khedive Abbas Hilmi Pasha II (1874-1944) Against Evelyn Cromer’s Claims and Britain’s Egyptian Policies

Abstract

This study is about the translation and evaluation of the book titled “A few words on the Anglo-Egyptian Settlement” published in 1929 by Abbas Hilmi Pasha II. At the same time this study related on the book “Modern Egypt” published in 1908 by Evelyng Baring Cromer or Lord Cromer, who was appointed as the British consul general and British representative in Egypt in 1883 and continued this duty uninterruptedly until 1907. He also published a book titled “Abbas II” in 1915. This article is about the translation and evaluation of the book titled “A few words on the Anglo-Egyptian settlement”, published by Abbas Hilmi Pasha in 1929, against the allegations in the book “Abbas II”, written by Cromer about Abbas Hilmi.
In the face of Lord Cromer’s attitude that emphasized his policies and actions with his books, as well as his approach that criticized the office of the Khedive, Egyptian bureaucrats and the Egyptian people and disparaged those working in the Egyptian government other than the British, Abbas Hilmi Pasha II wrote a work from his own perspective and almost defended himself. At the same time, Abbas Hilmi Pasha II wanted to draw attention to himself with this work, which he wrote at a time when London was giving new signals in the international arena that she would implement a new policy in Egypt. With this attempt, the author, on the one hand, made a defense of his own era, and on the other hand, he revealed his hopes of playing a role in Egypt’s new process.
One of the main purposes of Abbas Hilmi Pasha’s writing this work was to express that he had rights in the administration of Egypt. His work “A few words on the Anglo-Egyptian Settlement”, which he wrote when Egypt’s self-determination agreements were on the agenda, was translated into Turkish by us under the title “İngiliz-Mısır Antlaşması Üzerine Birkaç Söz”. With this work, Abbas Hilmi tried to send indirect messages to both London and Cairo. With this understanding, the author, who wrote without using the Ottoman era title of Pasha, recorded his title in the work as “Abbas Hilmi II, the 23- year Khedive of Egypt”.

Keywords

Egypt , England , Ottoman State , Evelyng Baring Cromer , Abbas Hilmi Pasha

References

• Arşiv Kaynakları
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA),
• İrade Eyalet-i Mümtaze Mısır (İ.MTZ.(05): 1435; 1619.
• Sadaret Eyalet-i Mümtaze Mısır Evrakı (A.MTZ (05): 1/4-53 (1-C/4-2, iç no. 53).
• Yıldız Esas Evrakı (Y.EE.): 120/9; 120/12; 129/15.
• Yıldız Perakende Evrakı Arzuhal Jurnal (Y.PRK.AZJ.): 24/74; 39/55.
• Yıldız Perakende Evrakı Tahrirat-ı Ecnebiye ve Mabeyn Mütercimliği (Y.PRK.TKM.): 24/20; 30/27; 30/42; 30/45.
• Durham University Library, Archives and Special Collections,
• Abbas Hilmi II Papers, File 61/1-313.
• Araştırma ve İnceleme Eserler
• Balkanlı, Remzi, Abbas Hilmi Paşa II, Ankara 1949.
• Activities of Bolo Pasha as German Agent, Current History (1916-1940), C 7, S. 2, Part I, November 1917, s. 282-284.
• Caroline, Williams, Islamic Monuments in Cairo: The Practical Guide, The American University in Cairo Press, Kahire 2002.
• Cromer, The Earl of, (Lord E. Baring), Abbas II, Londra 1915.
• Cromer, The Earl of, (Lord E. Baring), Modern Egypt, Londra 1908.
• Djavidan Hanum, Harem Life, New York 1931.
• Gençoğlu, Mustafa, İngiliz Hâkimiyetinde Mısır (1882-1914), Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1997.
• Gülersoy, Çelik, Hidivler ve Çubuklu Kasrı, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayını, İstanbul 1985.
• Goldscmith, Arthur Jr., Modern Egypt; The Formation of a Nation State, Boulder-Colorado; Westview Press, Hutchinson, Londra 1988.
• Hirszowicz, L., “The Sultan and the Khedive, 1892-1908”, Middle Eastern Studies, Vol. 8, No. 3, October 1972, s. 287-311.
• Kızıltoprak, Süleyman, Mısır’da Osmanlı’nın Son Yüzyılı Mehmet Ali Paşa’dan II. Abbas Hilmi Paşa’ya, TBBD, İstanbul 2010.
• Kızıltoprak, Süleyman, Mısır’da İngiliz İşgali, Osmanlı’nın Diplomasi Savaşı 1882-1887, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2010.
• Süleyman Kızıltoprak, “Sömürgeci Rekabet ve Basın: ‘Bosphore Égyptien’ Olayı”, İslam Öncesinden Çağdaş Türk Dünyasına: Prof. Dr. Gülçin Çandarlıoğlu’na Armağan, ed. Hayrunnisa Alan, Abdulvahap Kara, Osman Yorulmaz, Doğu Kütüphanesi, İstanbul 2008.
• Kızıltoprak, Süleyman, “Lord Evelyn Baring Cromer’ın Abbas II Adlı Eserinin Değerlendirmesi ve Tercümesi”, Belgeler, S. 44, 2024, s. 33-118.
• Kurşun, Zekeriya, “Hüseyin Kâmil”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C XVIII, İstanbul 1998, s. 553-554.
• Mercan, Mustafa, Jön-Türkler’in Mısır’daki Faaliyetleri ve Kanun-i Esasî (1896-1899), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2003.
• Özçelik, Fatih-Öztürk, Mustafa, “İngiltere’nin Mısır’ı İşgali ve “Taçsız Hükümdar” Lord Cromer’ın Mısır İdaresi (Eylül 1883-Mart 1907)”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi/The Journal of International Social Sciences, C 31, S. 1, Ocak 2021, s. 477-494.
• al-Sayyid, Afaf Lutfi, Egypt and Cromer a Study in Anglo-Egyptian Relations, Londra, 1968.
• The Last Khedive Of Egypt, Memoirs of Abbas Hilmi II, translated and edited by Amira Sonbol, London 1998.
• Tansu, Samih Nafiz, İki Devrin Perde Arkası (Anlatan Hüsamettin Ertürk), Ararat Yayınevi, İstanbul 1969.
• Tollefson, Harold H. Jr., “The 1894 British Takeover of the Egyptian Ministry of Interior” Middle Eastern Studies,Vol. 26, No. 4, Ekim, 1990, s. 548-551.
• Uçarol, Rıfat, Gazi Ahmed Muhtar Paşa (1839-1919) Askeri ve Siyasi Hayatı, Filiz Kitabevi, İstanbul 1989.