Çukurova Âyânları II: Hasanpaşazâdeler (Karslızâdeler) İle İlgili Arşiv Belgeleri II

Year 2013, Volume: 34 Issue: 38, 17 - 85, 01.03.2016

Yılmaz Kurt , Ertan Ünlü

Abstract

Çukurova’nın önemli ayan ailelerinden birisi olan Hasanpaşazâdeler 1760 yıllarına kadar Karslızâdeler olarak anılmaktaydılar. 1769-70 yıllarında Karslızâde Hacı Ali Ağa’nın oğlu Hasan Ağa Üzeyir sancakbeyi ve arkasından Adana beylerbeyi olunca aile artık Hasanpaşazâdeler diye anılmaya başladı. Hasanpaşazâdeler hakkında ilk bağımsız çalışma, XV. Türk Tarih Kongresi’nde yayınlanmıştı. Daha sonra Hasanpaşazâdeler hakkında toplamış olduğumuz arşiv belgelerinden bir kısmını Belgeler dergisinde yayınladık. Bu çalışmamızda ise Hasanpaşazâdelerin ortaya çıkış sürecine ışık tutacak olan aile ile ilgili ilk belgeleri yayınlamak istiyoruz. Bu belgelerin çoğu Hasan Paşa’nın Adana Beylerbeyiliği ve Özi Muhafızlığı, muhallefȃtı ve mȋrȋye olan borçlarının ödenmesi ile ilgilidir. Hasan Paşa’nın oğulları Abdullah Paşa ve kardeşi II. Hacı Ali Bey ile Abdullah Paşa’nın oğulları Ahmed Bey ve Mehmed Bey hakkında İstanbul Başbakanlık Arşivi (BOA) kataloglarında 50’ye yakın belge tespit ettik. Ailenin son beyi olan III. Hacı Ali Bey ise XIX. Yüzyılda Tarsus’tan İskenderun’a kadar bütün Çukurova’ya gücünü yaymış önemli bir kişilik olduğundan sadece Ali Bey ile ilgili 40- 50 önemli belge bulunmaktadır. Bu belgelerden bir kısmını Menemencioğulları ayan ailesi ile ilgili olduğundan daha önce yayınlamıştık. Hasanpaşazâdeler hakkında Adana Şer’iye sicillerinde de çok önemli belgeler yer almakta. Özellikle Hasanpaşazâdelerin (önceki isimleriyle Karslızâdelerin) Adana’da mukataalar satın alarak nüfuz kazanmaları ile ilgili bu belgelerden bir kısmına bu makalemizde yer verdik. Mühimme Defterleri’nin taranması sonucu buradan da önemli belgeler elde edilmesi mümkündür. Çukurova Tarihi’nde 1750- 1850 yılları arasında önemli bir yer işgal eden Hasanpaşazâdeler ile ilgili belge yayınımıza eğer kısmet olursa iki ayrı makale ile devam etmek istiyoruz.

Keywords

Çukurova , Hasanpaşazâdeler , Karslızâdeler , Ayanlar , Adana

Notables of Çukurova II: Archival Documents Concerning the Hasanpaşazâde (Karslızâde) Family II

Abstract

The Hasanpaşazâde family, one of the prominent notable (ayan) families of Çukurova, were known as the Karslızâdes until around the 1760s. In 1769–70, when Hasan Ağa, the son of Karslızâde Hacı Ali Ağa, became the sancakbey of Üzeyir and later the governor (beylerbeyi) of Adana, the family began to be referred to as the Hasanpaşazâdes.

The first independent study on the Hasanpaşazâde family was presented at the 15th Turkish Historical Congress. Later, we published a selection of archival documents concerning the family in the journal Belgeler. In this current study, we aim to publish the earliest documents related to the Hasanpaşazâdes—documents that shed light on the emergence of the family.

Most of these documents concern Hasan Pasha’s governorship of Adana, his post as guardian of Özi, as well as matters related to his estate (muhallefât) and the repayment of debts owed to the treasury (mîrî). In the Ottoman Prime Ministry Archives (BOA) catalogues, we have identified nearly fifty documents concerning Hasan Pasha’s sons Abdullah Pasha and his brother Hacı Ali Bey II, as well as Abdullah Pasha’s sons Ahmed Bey and Mehmed Bey.

The family’s last notable figure, Hacı Ali Bey III, was an influential personality who extended his power throughout Çukurova—from Tarsus to İskenderun—during the nineteenth century. There exist about forty to fifty important documents solely concerning him. Some of these had been published earlier, as they also relate to another notable family, the Menemencioğulları.

The Adana Şer’iye (Sharia) Court Records also contain highly significant documents about the Hasanpaşazâdes. In particular, we have included in this article several documents that describe how the Hasanpaşazâdes (formerly the Karslızâdes) gained influence in Adana through the purchase of tax farms (mukataa). It is also possible to obtain additional important documents by examining the Mühimme Registers.

The Hasanpaşazâde family, who occupied a significant place in the history of Çukurova between 1750 and 1850, will continue to be the subject of our forthcoming document publications, which we hope to present in two subsequent articles.

Keywords

Çukurova , Hasanpaşazâdeler , Karslızâdeler , Ayanlar , Adana

References

• Arşiv Kaynakları
• Adana Şer‘iyye Sicili (AŞS), 1, 3, 28, 31
• BOA, Cevdet Adliye (C.ADL), Belge no: 3553, Evȃ’il-i N 1118 / 08- 16 Aralık 1706 tarihli hüküm.
• Araştırma ve İnceleme
• Pakalın, Mehmet Zeki, “Şehir Kethüdȃsı”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c. III, 2. Bs. , İstanbul 1971, s. 317.
• Evliya Çelebi b Derviş Mehmed Zıllî, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, c. IX, Haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, Robert Dankoff, Yapı ve Kredi Yay., İstanbul 2005.
• Kasım Ener, Tarih Boyunca Adana Ovasına (Çukurova’ya) Bir Bakış, 7. Bs. , Kayı Yayıncılık, İstanbul 1986.
• Kurt, Yılmaz, “Çukurova’da A‘yânlık Mücâdelesi: Hasanpaşazâdeler”, Kongreye Sunulan Bildiriler, 4. Cilt- 1. Kısım, Osmanlı Tarihi-A, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 2010, s. 1259-1278.
• Kurt, Yılmaz, “Menemencioğulları İle İlgili Arşiv Belgeleri I”, Belgeler, XXI/ 25 (2000), Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 2001, s. 85-187.
• Kurt, Yılmaz, Çukurova Tarihinin Kaynakları III 1572 Tarihli Adana Sancağı Mufassal Tahrir Defteri, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 2005, s. 23-30.
• Kurt, Yılmaz, Ertan Ünlü, “Çukurova Ȃyȃnları I: Hasanpaşazadeler İle İlgili Arşiv Belgeleri I”, Belgeler, sayı: 37, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 2014, s. 57-116.