Osmanlı Devleti Nâfı’a Nezareti'nin İlk Nizâmnâmesi

Year 2012, Issue: 37, 117 - 129, 01.08.2014

N. Yücel Mutlu

Abstract

Osmanlı Devleti’nin idarî teşkilatında köklü değişikliklerin gerçekleştiği dönem, II. Mahmud devridir. 1826’da Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasının ardından, Divân-ı Hümâyûn yeniden düzenlenmiş ve klasik dönemin merkezi yönetim yapısı yerini modern nezaret sistemine bırakmıştır. Bu dönüşümün ilk adımı 1836’da atılmış; Sadâret Kethüdâlığı “Umûr-ı Mülkiye Nezâreti”ne, Reisülküttâblık ise “Umûr-ı Hâriciye Nezâreti”ne dönüştürülmüştür. Bunu takiben 1838’de “Umûr-ı Mâliye Nezâreti”nin, 1839’da “Ticaret Nezâreti”nin ve 1848’de “Nâfı’a Nezâreti”nin kurulmasıyla modern Osmanlı bürokrasisinin temelleri atılmıştır.

Çalışmanın ana konusunu oluşturan 13 Şubat 1849 tarihli Nâfı’a Nezâreti Nizâmnâmesi, bu nezaretin ilk görev ve teşkilat kanunu niteliğindedir. Nizâmnâme, Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde İrâde/Meclis-i Vâlâ 3770 numarada kayıtlı olup, on bir fıkradan meydana gelir. Metin; ziraat, ticaret, madencilik, orman ve eğitim gibi konuları da kapsayacak şekilde “nâfı’a” kavramının geniş içeriğini ortaya koyar. Bu yönüyle, yalnızca bayındırlık faaliyetlerini değil, ülkenin ekonomik ve toplumsal kalkınmasına dair geniş bir perspektifi yansıtır.

Makale, söz konusu Nizâmnâme’yi orijinal haliyle ilk kez bilim dünyasına sunmaktadır. Ayrıca, Osmanlı idaresinde kamu hizmetlerinin merkezileşmesi sürecinde Nâfı’a Nezâreti’nin kurumsal gelişimini ve Tanzimat sonrası modernleşme sürecindeki yerini belge temelli olarak ortaya koymaktadır.

Keywords

Nâfı’a Nezâreti , Tanzimat , Osmanlı İdare Teşkilatı , Nizâmnâme , II. Mahmud

The First Regulation (Nizâmnâme) of the Ottoman Ministry of Public Works

Abstract

The period of profound administrative transformation in the Ottoman Empire coincided with the reign of Mahmud II. Following the abolition of the Janissary Corps in 1826, the Imperial Council (Divân-ı Hümâyûn) was reorganized, marking a shift from the classical centralized system to a modern ministerial structure. The first step of this reform occurred in 1836, when the Sadâret Kethüdalığı was transformed into the Ministry of Civil Affairs (Umûr-ı Mülkiye Nezâreti), and the Reisülküttâb became the Ministry of Foreign Affairs (Umûr-ı Hâriciye Nezâreti). This process continued with the establishment of the Ministry of Finance (1838), the Ministry of Commerce (1839), and finally, the Ministry of Public Works (Nâfı’a Nezâreti) in 1848, laying the foundations of modern Ottoman bureaucracy.

The central focus of this study is the Regulation (Nizâmnâme) of the Ministry of Public Works, dated 13 February 1849, which constitutes the ministry’s first organizational and functional statute. Preserved in the Ottoman Prime Ministry Archives (BOA), catalogued as İrâde/Meclis-i Vâlâ No. 3770, the regulation consists of eleven clauses. It reflects the broad semantic scope of “nâfı’a,” encompassing not only public infrastructure but also agriculture, trade, mining, forestry, and education. Thus, it represents an early conceptualization of comprehensive socio-economic development.

This article presents the Nizâmnâme in its original form for the first time, providing a document-based analysis of the institutional evolution of the Ministry of Public Works and its crucial role in the centralization of public services and the modernization of the Ottoman administrative system during the Tanzimat era.

Keywords

Nâfı’a Nezâreti , Tanzimat Era , Ottoman Administrative Organization , Regulation (Nizâmnâme) , Mahmud II

References

• Araştırma ve İnceleme Eserler
• Düstûr, 1. Tertip, 4. Cilt.
• Akyıldız, Ali, Tanzîmat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform (1836-1856), Eren Yayıncılık, İstanbul 1993.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Târihi, VI. Cilt, TTK Yayını, Ankara 1988.
• İbnü’l-Emîn Mahmud Kemal İnal, Son Sadrâzamlar, MEB Yayını, İstanbul 1940.