Muhtarlık Kurumuna İlişkin İki Belge

Year 2010, Volume: 31 Issue: 35, 49 - 62, 30.12.2010

Tülay Ercoşkun

Abstract

Muhtarlık teşkilatının idari bir birim olarak II. Mahmut döneminde (1833) kuruluşundan İmparatorluğun dağılışına kadar geçen sürede, işleyişiyle ilgili sorunlar ortaya çıkmış, yasal düzenlemelerle çözüm aranmışsa da istenilen sonuç alınamamıştı. 1876 yılında I. Meşrutiyet’in ilan edilmesinden sonra toplanan ilk Mebuslar Meclisinde, yeni bir vilayet nizamnamesi hazırlama çalışmalarına başlanmış, ancak 1877-1878 Osmanlı- Rus Savaşı’nın çıkması ve II. Abdülhamit’in Meclisi dağıtması üzerine yasayla ilgili görüşmeler sonuçlandırılamamıştı. Tahsîl-i Emvâl Nizamnamesi’nde (1880) muhtarların mali yükümlülüklerine yer verilerek vergi tahsil eden “kâbız-ı inal” olarak tavsif edilmişlerdi. Muhtar seçilebilecek kişilerde aranan özelliklerde okuryazar olmanın yanı sıra hesap tutmaya da muktedir olmaları istenmekteydi. Ayrıca topladıkları vergiyi zimmetlerine geçirmeyip zamanında hâzineye teslim etmeleri hükme bağlanıyordu. Buna karşın, mali yükümlülüklerini aksatan muhtarlar olursa azledilerek yerine başkasının seçileceği belirtilmişti. Bu düzenlemelere rağmen, muhtarların seçilmeleri, görevleri, yetkileri, sorumlulukları ve alacakları ücretler sorun olmaya devam etmişti. Bunun yanı sıra genel teftiş amacıyla görevlendirilenlere de talimat verilerek kurumun işleyişi ve karşılaşılan zorluklar hakkında bilgi, görüş ve düşüncelerini rapor halinde merkeze iletmeleri istenmişti. Ayrıca kimi vali ve yöneticiler de memleketin içinde bulunduğu durumu, bu arada muhtarlıkla ilgili düşüncelerini merkeze ulaştırmışlardı.
Yayınlamakta olduğumuz iki belge bu görüşler içerisinde önemli olan iki örneği temsil etmektedir. İlk belge Ankara Valisinin kaleme aldığı 07.10.1913 (06 Za 1331) tarihli Vilayet Tahrirat Kalemi aracılığıyla Dâhiliye Nezaretine ilettiği görüş ve düşünceleri kapsamaktadır. İkincisi ise Diyarbakır Vilayeti Teftiş Memuru Naci Bey’in 30.09.1914 (17 Eylül 1330) tarihli raporudur.

Keywords

Mahmud II , Osmanlı Kurumları , Muhtarlık

Two Documents Concerning the Institution of the Muhtarlık

Abstract

From the establishment of the muhtarlık organization as an administrative unit during the reign of Mahmud II (1833) until the dissolution of the Ottoman Empire, various problems arose regarding its functioning. Although efforts were made to resolve these issues through legal regulations, the desired results were not achieved.[1] After the proclamation of the First Constitutional Era (I. Meşrutiyet) in 1876, the first Ottoman Chamber of Deputies (Meclis-i Mebusan) began preparations for a new provincial regulation (vilayet nizamnamesi). However, due to the outbreak of the Russo-Ottoman War of 1877–1878 and the subsequent dissolution of the Chamber by Sultan Abdülhamid II, discussions on the law could not be completed. In the Tahsîl-i Emvâl Nizamnâmesi (Regulation on the Collection of Revenues, 1880), the financial obligations of muhtars were outlined, describing them as “kâbız-ı in‘al” — tax collectors. Candidates eligible for election as muhtar were required not only to be literate but also to possess the ability to keep accounts. Furthermore, they were obliged to deliver the taxes collected to the treasury in a timely manner without misappropriation. It was also stipulated that any muhtar who failed to fulfill his financial duties would be dismissed and replaced through a new election. Despite these regulations, issues concerning the election, duties, authorities, responsibilities, and remuneration of muhtars continued to persist. Additionally, officials appointed for general inspection were instructed to report their observations, assessments, and opinions regarding the operation of the institution and the difficulties encountered, submitting these in written reports to the central administration. Some governors and administrators likewise conveyed their views on the condition of the provinces and on the muhtarlık institution to the central authorities.
The two documents published here represent significant examples among such reports. The first document comprises the opinions and observations of the Governor of Ankara, conveyed to the Ministry of the Interior (Dâhiliye Nezâreti) through the Provincial Correspondence Office (Vilayet Tahrirat Kalemi) on October 7, 1913 (6 Dhu al-Qaʿdah 1331). The second is the report of Naci Bey, Inspector of the Province of Diyarbakır, dated September 30, 1914 (17 September 1330).

Keywords

Mahmud II , Ottoman Institutions , Muhtarlık (Village Headmanship)

References

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), DH. İD 120/9, Tarih: 11 C 1333 (26.04.1915); BOA, İ.DUİT, 8/36, Tarih: 07 B 1329 (04.07.1911); BOA, İ.DUİT, 8/42, Tarih: 11 L 1329 (05.10.1911); İ.MMS 167/1331-B-03, Tarih: 24 B 1331(29.06.1913); MV, 231/181, Tarih: 27 B 1331 (02.07.1913); BOA, DH. UMVM 92/23, Tarih: 1 Ş 1333 (14.06.1915); DH. ŞFR. 54A/135, Tarih: 16 N 1333 (28.07.1915); DH. ŞFR, 70/162, Tarih: 06 S 1335 (02.12.1916); DH. ŞFR., 83/157, 15 R 1336 (28.01.1918).
• “Tahsîl-i Emvâl Nizâmnâmesi”, Düstûr I. Tertip, 4. Cilt, İstanbul, 1299, s. 382-392.
• Akyıldız, Ali, “Türkiye’de Muhtarlık Teşkilâtının Kuruluşu ve Gelişimine Genel Bir Bakış”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 14, İstanbul, 2006, s. 11-30.
• Çadırcı, Musa, “Türkiye’de Muhtarlık Kurumunun Tarihi Gelişimi”, Çağdaş Yerel Yönetimler, 2. Cilt, 3. Sayı, Ankara, 1993 Mayıs s. 3-1.
• Çadırcı, Musa, “Türkiye’de Muhtarlık Teşkilâtının Kurulması Üzerine Bir İnceleme”, Belleten, Cilt XXXIV, S. 135, Ankara, 1970 s. 409-420.
• Çadırcı, Musa, Tanzimat Sürecinde Türkiye: Ülke Yönetimi, der. Tülay Ercoşkun, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara, 2007, s. 221.
• Çiçek, Kemal, “Kıbrıs’ta Muhtarlık Teşkilatı’nın Kuruluşu”, XII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, 3. Cilt, 12-16 Eylül 1994, Ankara, 1999, s. 1253-1259.
• Eken, Galip, “Sivas Eyaletinde Muhtarlığın Tesisi ve Muhtarların Kimliğine Dair”, Türk Yurdu, Aralık 1999-Ocak 2000, s. 518-525.
• Ercoşkun, Tülay, “Osmanlı Devleti'nde Muhtarlık Kurumunun İşleyişine İlişkin Düzenlemeler ve Gözlemler”, Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Ankara.
• Serçe, Erkan, “İzmir’de Muhtarlık Teşkilatının Kurulması ve İzmir Mahalleleri”, Kebikeç (7-8), Ankara, 1999, s. 155-170.