İbnü'l-Kalânisî'nin Zeylü Tarih-i Dımaşk Adlı Eserinde Selçuklularla İlgili Bilgiler I. (H. 436 - 500 = 1044/45 - 1106/07)

Year 2008, Issue: 33, 1 - 42, 27.12.2008

Ali Sevim

Abstract

İbnü’l- Kalânisî Ebû Ya’lâ Hamza b. Esed b. Ali b. Muhammed Arab Temim kabilesine mensup ünlü bir ailenin çocuğu olarak 1073 yılında Dımaşk'ta dünyaya gelmiş olup ailesinin başlık, takke ve külâh anlamına gelen kalansüve imalatı yapması nedeniyle İbnü’l-Kalânisî lâkabını almış ve bu lâkapla tanınmıştır. İbnü’l- Kalânisî’nin, çeşitli müellifler ve araştırıcılar tarafından Zeylü Tarihi Dımaşk adlı eseri, Tarih, Zeylü Kitab-i Tarih-i Hilâl es-Sâbi’, Müzeyyelü’t-Tarihi’d-Dımaşkî, ez-Zeyl fi Tarihi Dımaşk, el-Müzeyyel bihi alâ Tarih-i Dımaşk ve Zeylü Tarih-i Medînet-i Dımaşk, nihayet Tarihu Dımaşk ve Zeylü’t-Tarihi’d- Dımaşk adlarıyla kaydedilmiştir. Esasında İbnü’l - Kalânisî, Hilâl b. el - Muhaşşin es-Sâbi’in 1056/57 yılında sona eren Tarihine zeyl olarak kaleme aldığı eserinin ilk bölümü 971-1049 yılları arasında cereyan eden olayları kapsamaktadır; eserin Hilâl es-Sâb i’nin eserine zeyl olan ikinci bölümü isel056/57 yıh olaylarının yıl esasına göre anlatımından başlayıp 1160 yılına kadar gelir. Bu eserden Azimî, İbnü’l-Esîr, İbnü’l-Adîm, Ebû Şâme, İbn Asâkiı, İbn Hallikan, Zehebî ,Sıbt İbnü’l-Cevzî, İbn Şeddâd ve Safedî gibi müellifler eserlerine nakiller yapmışlardır. Eser, ilk olarak H.F. Ahmedroz tarafından (Beyrut 1908) Zeylü Tarih-i Dımaşk adıyla, daha sonra da Süheyl Zekkâr tarafından Tarihu Dımaşk adıyla (Dımaşk 1983) yayımlanmıştır. Eser, Selçuklular ve Böriler döneminde Dımaşk, Suriye, I. Haçlı Seferinde Müslüman-Haçlı mücadelesi için birinci elden bir kaynak niteliği taşımaktadır; esasında İbnü’l-Kalânisî, görevli bulunduğu Divanur-Resâil'e gelen belgelerden yararlanmış, hattâ bunların bir bölümünü de eserine kaydetmiştir. Biz, bu araştırmamızda eserde kaydedilen Selçuklularla ilgili bir kısım bilgilerin öteki ilgili kaynak ve araştırmalarda yer alan aynı konudaki bilgilerle karşılaştırıp değerlendirmelerini yapacağız. Eserdeki H. 500 (1106/07) yılından sonraki olaylar, daha sonra tarafımızdan yayımlanacaktır.

Keywords

İbnü’l-Kâlânisî , Zeylü Tarih-i Dımaşk , Selçuklular

Information on the Seljuks in Ibn al-Qalānīsī’s Zayl Tārīkh Dimashq I (A.H. 436–500 = A.D. 1044/45–1106/07)

Abstract

Ibn al-Qalānīsī Abū Yaʿlā Ḥamza b. Asad b. ʿAlī b. Muḥammad was born in Damascus in 1073 into a well-known family belonging to the Arab tribe of Tamīm. His family was engaged in the manufacture of qalansuwa (headgear such as caps and turbans), from which he derived his nickname “Ibn al-Qalānīsī,” by which he became widely known. Ibn al-Qalānīsī’s work, titled Zayl Tārīkh Dimashq, has been referred to by various authors and researchers under different names, including Tārīkh, Zayl Kitāb Tārīkh Hilāl al-Ṣābiʾ, Muzayyalu’l-Tārīkh al-Dimashqī, al-Zayl fī Tārīkh Dimashq, al-Muzayyal bihi ʿalā Tārīkh Dimashq, Zayl Tārīkh Madīnat Dimashq, and finally Tārīkh Dimashq wa Zaylu’l-Tārīkh al-Dimashq. Essentially, Ibn al-Qalānīsī composed his work as a continuation (zayl) to the Tārīkh of Hilāl b. al-Muḥashshin al-Ṣābiʾ, which ends in 1056/57. The first part of Ibn al-Qalānīsī’s chronicle covers the events between 971 and 1049, while the second part, which forms the continuation of al-Ṣābiʾ’s work, narrates events chronologically from the year 1056/57 up to 1160. Later historians such as al-ʿAẓīmī, Ibn al-Athīr, Ibn al-ʿAdīm, Abū Shāma, Ibn ʿAsākir, Ibn Khallikān, al-Dhahabī, Sibṭ Ibn al-Jawzī, Ibn Shaddād, and al-Ṣafadī made extensive use of this work and cited passages from it in their own writings. The Zayl was first published by H. F. Amedroz under the title Zayl Tārīkh Dimashq (Beirut, 1908), and later by Suhayl Zakkār under the title Tārīkh Dimashq (Damascus, 1983). This chronicle constitutes a primary source for the history of Damascus and Syria during the Seljuk and Būrid periods, as well as for the Muslim–Crusader conflicts during the First Crusade. In fact, Ibn al-Qalānīsī benefited from the documents reaching the Dīwān al-Rasāʾil, where he held an official position, and even incorporated some of these documents into his work. In this study, we will compare and evaluate the information recorded in the chronicle concerning the Seljuks with corresponding data found in other relevant sources and research. The events occurring after A.H. 500 (A.D. 1106/07) will be published separately in a subsequent study.

Keywords

Ibn al-Qalānīsī , Zayl Tārīkh Dimashq , Seljuks

References

• Demirkent, Işın, Haçlı Seferleri, İstanbul 1997.
• Hatîb Bağdadî, Ebû Beki Ahmed, Tarihu Bağdad, yay. M. Emin el-Hancı, (Kahire 1931) IX, s. 399-404.
• Kafesoğlu, İbrahim, Sultan Melikşah Devrinde Büyük Selçuklu İmparatorluğu, İstanbul 1953.
• Kitapçı, Zekeriya, Abbasî Hilâfetinde Selçuklu Hatunları ve Türk Sultanları, Konya 1994.
• Köymen, Μehmet Altay, Tuğrul Bey ve Zamanı, İstanbul 1976.
• Sevim Ali - Erdoğan Merçil, Selçuklu Devletleri Tarihi, Siyaset, Teşkilât ve Kültür, Ankara 1995.
• Sevim, Ali “İbnü’l-Cevzî’nin el-Muntazam Adlı Eserindeki Selçuklularla İlgili Bilgileri”, Belgeler, Türk Tarih Belgeleri Dergisi, XXVI/22, 2005.
• Sevim, Ali, “İlginç Yönleriyle Sultan Alp Arslan”, Prof. Dr. Ali Sevim, Makaleler. Yayına hazırlayanlar: E. Semih Yalçın, Süleyman Özbek, Ankara 2005.
• Sevim, Ali, “Sıbt İbnü’I-Cevzî’nin Mir’âlü’z -Zaman Fî Tarihi l-Ayan Adlı Eserindeki Selçuklularla İlgili Bilgiler, II. Sultan Alp Arslan Dönemi", Belgeler, Türk Tarih Belgeleri Dergisi, XIX/23.
• Sevim, Ali, “Sıbt İbnü’l-Cevzî’nin Mir’âtü’z-zaman Fî Tarihi’l-âyan Adlı Eserindeki Selçuklularla İlgili Bilgiler, I. Sultan Tuğrul Bey Dönemi”, Belgeler, Türk Tarihi Belgeleri Dergisi, XVIII/22, 1998.
• Sevim, Ali, Biyografilerle Selçuklular Tarihi, İbnü’l-Adîm, Bugyelut-taleb fi tarih i Haleb, TTK yay, Ankara 1989.
• Sevim, Ali, Suriye ve Filistin Selçukluları Tarihi, TTK yay, Ankara 2000.
• Sümer Faruk – Sevim Ali, İslâm Kaynaklarına Göre Malazgirt Savaşı (Metinler ve çevirileri), TTK Yay, Ankara 1971.
• Turan, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk - İslâm Medeniyeti, Ankara 1965.
• Turan, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk İslâm Medeniyet, Ankara 1965.
• Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Siyasî Tarih, Alp Arslan'dan Osman Gaziye (1071/1318), İstanbul 1971.
• Yakut Hamevî, Yakut b. Abdullah, Mu’cemü’l-Büldan (Yay. Ecrid Abdülaziz el- Cündî, Beyrut baskısı), III., s, 479/80.