Newly Found Runic Inscriptions in Mongolia in 2018-2021

Year 2024, , 25 - 42, 01.06.2024

Azzaya Badam

https://doi.org/10.32925/tday.2024.110

Abstract

Since the last part of the 19th century, runic inscriptions have been continuously discovered on Mongolian territory. This proves that there are countless undiscovered old Turkish monuments in Mongolia. The introduction of the recently discovered runic monuments is essential for all Turkologists, including linguists, folklorists, and historians. By expanding the lexicon of ancient Turkish, whose words and characters of the just newly discovered runic inscription, this enhances studies in all fields. As of 2022, a total of 101 locations in Mongolia had yielded the discovery of 182 runic inscriptions. In 2018, we provided an overview of 21 runic inscriptions found between 2010 and 2017 as well as specific information on 13 small-monuments, or rock inscriptions. As a continuation of this, this article will outline the research and status of 15 new monuments that were found in Mongolia between 2018 and 2021. Preliminary assessments indicate that as of 2022, roughly four runic inscriptions have been found. Since new inscriptions can still be found and registered until the end of 2022, they are not included in our analysis because the initial research and explanations have not yet been published. When examining the newly discovered monuments in the last four years, five monuments were found in 2018, four in 2020, and three each in 2019 and 2021. These monuments are all examples of rock inscriptions. Sharing information and compiling a list of words for the inscriptions stated above are the two main objectives of this article.

Keywords

Ancient Turkish, Runic inscription, Mongolia, newly found inscription

Project Number

P2022-4373

Moğolistan’da 2018–2021 yılları arasında bulunan runik yazıtlar

Abstract

Moğolistan coğrafyasında XIX. yüzyılın son çeyreğinde başlayan runik harfli yazıt keşifleri günümüze kadar kesintisiz devam etmektedir. Bu da Moğolistan'da hâlâ keşfedilmemiş birçok yazıt olduğunu kanıtlamaktadır. Yeni keşfedilen runik yazıtların tanıtılması dilbilimciler, halk bilimciler ve tarihçiler vb. bütün Türkologlar için son derece önemlidir. Yeni keşfedilen yazıtların tek bir kelimesi, tek bir karakteri dahi runik yazı ile işaretlenmiş eski Türk dilinin söz varlığı için yeni şeyler söylemeyi mümkün kılabilmektedir. Ayrıca keşfedilen bu yazıtlar eski Türk dili araştırmalarının yanında, tarihî ve kültürel araştırmalar için de değerli katkılar sağlamaktadır. 2022 yılı itibariyle, Moğolistan’da toplam 101 farklı alanda 182 runik yazıt keşfedilmiştir. 2018 yılında, 2010-2017 yıllarında keşfedilen 21 adet runik yazıtın genel bir tanıtımı ile 13 adet küçük yazıtın (kaya yazıtı) ayrıntılı bilgileri tarafımızca araştırmacıların istifadesine sunulmuştu. Bu çalışmada 2018-2021 yılları arasında Moğolistan'da keşfedilen 15 yeni yazıtın tanıtımı yapılacak; bu yazıtlarla ilgili çalışmalarla yazıtların mevcut durumları hakkında bilgiler verilecektir. 2022 yılında 4 civarında runik yazıtın keşfedildiğine dair ön bilgiler elde edilmiştir. Ancak bunlardan Dukhyn Buuts II ve İlteriş Kutlug Kağan yazıtı haricinde, bu yazıtlarla ilgili ilk araştırma ve anlamlandırmalar henüz yayımlanmamıştır. Ayrıca 2022 yılının sonuna kadar yeni yazıtların keşfedilmesi ve tescil edilmesi mümkün olduğundan bu çalışmaya 2022 yılı keşifleri dâhil edilmemiştir. Moğolistan coğrafyasında 2018 yılında beş, 2020 yılında dört, 2019 ve 2021 yıllarında ise üçer adet yazıt keşfedilmiştir. Bu yazıtların tümü kaya yazıtları kategorisine dâhildir. Yazıtlarla ilgili bilgileri paylaşmak ve yukarıda belirtilen yazıtlar için bir söz varlığı listesi oluşturmak bu çalışmanın iki ana hedefidir.

Keywords

Göktürkçe, runik yazıtlar, Moğolistan, yeni yazıtlar

Supporting Institution

Bu araştırma, Moğolistan Devlet Üniversitesi tarafından P2022-4373 numaralı proje anlaşması kapsamında desteklenmiştir.

Project Number

P2022-4373

References

• Badam, A., Namsrai, G. ve Batjav, B. (2021). Govi-Altay aymağındaki runik yazıtlar ve tamgalar. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten, 72, 7-32. https://doi.org/10.32925/tday.2021.60
• Badam, A., Namsrai, G. ve Batjav, B. (2022). Runic inscriptions and tamgas in Govi-Altai province, Mongolia. Asian Studies in Mongolia, I, 11-27.
• Bukhat, B. (1968). Khangidain khadny türeg bichees. Shinjlekh Ukhaany Akadyemiin Medee, 4, 96-97.
• Byamba, R. (1968). Les dessigns pictographiques et les inscriptions sur les rochers et sur les steles en Mongolie (C 1). Instituti Linguae et Litterarum Academiae Sciemtiarum, Reipublicae Populi Mongolici.
• Doğan, Ş. (2021). Batı Moğolistan’daki Ulaan Tsokhiotın övöljöö yazıtı ile Uvs ve Khovd illeri sınırlarındaki bazı kaya resimleri ve tamgalar üzerine. Journal of Turkish Studies, Special Edition Vol. 1, 97-112.
• Doğan, Ş. ve Yundenbat, B. (2023). Dukhyn Buuts yazıtı üzerine. L. Karahan ve H. Yıldız (Ed.), Doğumunun 80. yılında Ahmet Bican Ercilasun armağanı içinde (s. 379-387).
• Enkhmaa, A., Battulga, N.-E., Zorigtbaatar, M., Batsaikhan, S., Erdembileg, S., Battulga, K., Pürevsüren, S., Törbat, B. ve Dashdondov, E. (2021). Heeriin dadlaga, sudalgaany ajliin tailan. Moğolistan Devlet Üniversitesi, Türkoloji ABD.
• Gonchig, B., Tsend, B., Batsuuri, A. ve Sosorbaram, K. (2022). Dövöngiin uygur, runi bicheest khöshöö. Turkic & Uighur Studies, III(2), 44-46.
• Grigoroviç, K. S. (1978). Naskalnıye runiçeskiye nadpisi Mongolii I. Tes, Gurvaljin-ula, Khangyta-khat, Khentey. Tyurkologiçeskii sbornik 1975 içinde (s. 151-158).
• Grigoroviç, K. S. (2006). Pamyatniki dryevnyetyurkskoy pisimennostti i etnokuliturnaya istoriya tsyentralinoy Azii.
• Luvsandorj, B. (1990). Bnmau-yn nutag dakhi khadny bichees.
• Natsag, B., Tsend, A. ve Pürev, A. (2020). “Govi-Altai aimgiin arhyeologiin dursgaluud” kheeriin sudalgaany ajlyn tailan. Institute of Archaeology, Mongolian Academy of Sciences. Ochir, N. (1966). Arvan ödriin shinjilgeenii ayalal. Shinjlekh Ukhaan Amidral, 5, 38-41.
• Rinchinkhorol, M. (2020). A Newly-Found Uighur Period Runic Inscription. The 6th International Conference on Asian Studies (ICAS2020) Vol. VI içinde (s. 366-372).
• Rinchinkhorol, M. (2022). Doğu Moğolistan’da yeni bulunan Uygur dönemi bir “Yol Yazıtı”. Uluslararası geçmişten geleceğe ipekyolu sempozyumu içinde (s. 583-589).
• Rinchinkhorol, M., Dashzeveg, A. ve Ganbold, B. (2022). Tavan Tolgoin bichees. Nüüdelchdiin Öv Sudlal, XXIII(3), 35-53.
• Tsend, B. (2006). Khangidain khadny bicheesiig dahin nyagtlakh ni. Acta Historica, VII(2), s. 10-15.
• Tsend, B. (2016). Taishiryn Davirtyn Buutsny bichees. Acta Historica, XVII(1), 5-10.
• Tsend, B. (2017). Runi bichgiin shine survalj: Khirgisi'n ovoony gerelt höshöönii bicheesiin sudalgaa içinde (s. 91-121).
• Tsend, B. (2020a). Ediz (Ädiz)-d kholbogdoh runi bichgiin khoyor dursgal. Altaica, XVI, 63-69.
• Tsend, B. (2020b). The small monuments of Mongolian runic inscription. Institute of Archaeology, Mongolian Academy of Sciences.
• Tsend, B. (2021). Mongol nutgaas 2020 ond shineer ilrüülsen runi bichgiin khoyor dursgal. The 7th International Conference on Asian Studies (ICAS2021) Vol. VII içinde (s. 32-37).
• Tsend, B. (2022a). Mongolyn runi bichgiin dursgalyn shine sudalgaa: Mongolyn baruun büs nutag dakhi runi bichgiin dursgal içinde (C I).
• Tsend, B. (2022b). Mongolyn runi bichgiin dursgalyn shine sudalgaa: Mongolyn töv, umard büs nutag dakhi runi bichgiin dursgal içinde (C II).
• Tsend, B., Batsuuri, A., Cao, J., Gonchig, B., Song, G., Tsend, A., Cao, P., Tsedendorj, B., Cai, X. ve Li, C. (2019). Tsagaan Turuut golyn sav nutag dakhi ertnii bichgiin dursgaluud (Uridchilsan sudalgaa). The 5th International Conference on Asian Studies Vol. V içinde s. 586-591.
• Tsend, B., Natsag, B., Tsend, A. ve Pürev, A. (2020). Khöshööt Tolgoin bichees. Journal of the Archaeology, History and Ethnography, 16(15), 96-103.
• Tsend, B. ve Valentinoviç, K. İ. (2009). O pominalinoy nadpisi na skalye v Khangidaye (Tsyentralinaya Mongoliya). Tyurkologichyeskiy Sbornik 2007-2008 içinde (s. 5-13).
• Tsend, B., Yadmaa, Ts. ve Sarantuya, D. (2021). Dukhyn Buutsyn Bicheesiyn Sudalgaa.
• Tsend, B., Zagd, B. ve Damchaabadgar, S. (2019). Shineer ilrüülsen runi bichgiyn khoyor dursgal. Mongolyn Arhyeologi-2019 içinde (s. 400-404).
• Tsend, B., Zagd, B. ve Damchaabadgar, S. (2020). Zaany Angalyn bichees. Nüüdelchdiyn Öv Sudlal, XXI-II(9), 95-97.
• Yadmaa, T. ve Sarantuya, D. (2019). ‘Nen ertnii hünii ul möriig Altai Tavan Bogdoos khaikh tsogts sudalgaa’ suuri sudalgaany tösliin 2019 ony khaiguul sudalgaanı uridchilsan ür dün. Mongolyn Arhyeologi-2019 içinde (s. 251-256).
• Yadmaa, T. ve Sarantuya, D. (2021). Hangai goviin zaagaas shineer ilrüülsen dursgaluud: Duhyn Buuts, Bürden Tsokhiogiin hadny zurag, tamga temdeg, bichees. Mongolyn Arhyeologi-2021 içinde (s. 138-143).