An Unknown Inter-Linear Translation Manuscrıpts of Khorezmian Turkish: Taŋsuḳnāme-i Ilḫanī

Year 2021, , 31 - 52, 02.06.2021

Fatih Kurtulmuş

https://doi.org/10.32925/tday.2021.52

Abstract

Inter-linear translations have an important place in the history of Turkish. Spreading on a wide geography throughout history, Turkish has been associated with many languages and cultures in various dimensions. Persian is the leading one of these languages. In this paper, the original Persian work named as Taŋsuḳnāme-i Ilḫanī will be introduced. Taŋsuḳnāme-i Ilḫanī is an interlinear translation of the Persian work to Khorezmian Turkic Language and it was written by Naser al-Din Tûsî and this work is about mines and some herbal remedies.
The work is found in the Oriental Languages Collection of Egypt alAzhar Sheikhdom Manuscript Library. Until now, this work, existence of which is unknown among Turkology researches, has been found as the result of our researches that we have done. We think that the work belongs to the Khorezmian Turkic period in terms of its language characteristics will be introduced to the world of science and thus takes its place in the history of Turkish language history. It is expected to make up one of the smaller pieces for language research in the future, which will take its place among the linguistic relics of the Khorezmian period, which is now limited in number.

Keywords

KhorezmianTurkish, inter-lineartranslation, Taŋsuḳnāme, Naser al-Din Tûsî, al-Azhar mosque library

Harezm Türkçesine Ait Bilinmeyen Bir Satır Arası Tercüme: Taŋsuḳnāme-i İlḫānî

Abstract

Satır arası tercümeler Türkçenin tarihi açısından oldukça önemli bir yere sahiptir. Tarih boyunca geniş coğrafyalara yayılan Türkçenin pek çok dille ve kültürle çeşitli boyutlarda ilişkisi olmuştur. Farsça bu dillerin önde gelenlerindendir. Bu makalede aslı Farsça olan, Harezm Türkçesine tercüme edilen Taŋsuḳnāme-i İlḫānî isimli eser tanıtılacaktır. Taŋsuḳnāme-i İlḫānî, Nasîrüddin Tûsî tarafından yazılmış olan madenlerle ve bazı bitkisel ilaçlarla ilgili Farsça eserdir.
Eser, Mısır el-Ezher Şeyhliğinin Yazma Eserler Kütüphanesinde Doğu Dilleri Koleksiyonu’nda bulunmaktadır. Şimdiye kadar Türkoloji araştırmalarında varlığı bilinmeyen bu eser, yapmış olduğumuz araştırmalar sonucunda bulunmuştur. Bu makalede, dil özellikleri bakımından Harezm Türkçesi Dönemi’ne ait olduğu düşünülen bu eser ilim dünyasına tanıtılacaktır. Böylece Türk dili tarihi araştırmalarındaki yerini almış olacaktır. Bugün elimizde sınırlı sayıda bulunan Harezm Dönemi’ne ait dil yadigârlarına dâhil edilecek olan eserin gelecekteki dil araştırmaları için küçük parçalardan birisini oluşturması beklenmektedir

Keywords

Harezm Türkçesi, satır arası tercüme, Taŋsuḳnāme, Nasîrüddin Tûsî, Ezher camisi kütüphanesi

References

• Ata, A. (2014). Çağatay Türkçesinin ilk devresi: Harezm - Altın Ordu Türkçesi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Aydüz, S. (2007). Rasathâne. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde Cilt 34, s. 456-458. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Caferoğlu, A. (1984). Türk dili tarihi I-II. İstanbul: Enderun.
• Eckmann, J. (1988). İslamî Orta Asya Türk edebi dilinin özellikleri, Türk Dünyası Araştırmaları, 2, 1-9.
• Eckmann, J. (1958). Çağatay dili hakkında notlar. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1958, 115-126.
• Ercilasun, A. B. (2006). Türk dili tarihi. Ankara: Akçağ.
• Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti›tTürk (giriş-metin-çeviri-notlar-dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ercilasun, A. B. (2019). Arap harfli Türkçe tarihî metinlerde zaman ve yer tespiti - metinler nasıl okunmalı?, Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, 12 (2), 1-9.
• Köprülü, M. F. (1945). Çağatay edebiyatı. İslam Ansiklopedisi içinde Cilt 3, s. 270-323. İstanbul: MEB.
• Kurtulmuş, F . (2019). Mısır el-Ezher Şeyhliği kütüphanesinde bulunan Türkçe yazma eserler. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, (44), 160-186 . DOI: 10.17498/kdeniz.644882.
• Menges, K. H. ve Benzing, J. (1998). Türk dillerinin sınıflandırılması (çev. R. Küçükboyacı), Tarihî Türk şiveleri içinde s. 1-14 (haz. Mehmet Akalın). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Nasr, S. H. (1996). The Islamic intellectual tradition in Persia. New York: Routledge.
• Razavî, M. (1348). Tensūḫ-nāme-i İlḫānî. İntişarat-i Bünyâd-i Ferhengi-i İran.
• Sağol, G. (2002). Harezm Türkçesi ve Harezm Türkçesi ile yazılan eserler. Türkler içinde Cilt 5, s. 804-813. Ankara: Yeni Türkiye.
• Spuler, B. (1957). İran Moğolları: siyaset, idare ve kültür, İlhanlılar devri, 1220-1350 (çev. Cemal Köprülü). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Valentine, P. M. (2012). A social history of books and libraries from cuneiform to bytes. Lanham: Scarecrow.
• Yuvalı, A (2000). İlhanlılar. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde Cilt 22, s. 102-108. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.