ÖGÜRCIK ALP’IN KAHRAMANLIK ‘TARTIM’INDAKİ SORUNLU SÖZCÜKLERE YENİ YAKLAŞIMLAR

Year 2018, Volume: 66 Issue: 2, 363 - 375, 15.12.2018

Zühal Ölmez

Abstract

 1659-60 yıllarında Ebulgazi Bahadır Han tarafından yazılan Şecere-i Terākime’ye

Türkmen boyları arasında söylenen rivayetler ile hocaların, beylerin ellerinde

bulunan şecereler kaynaklık etmiştir. Ayrıca tarihî eserlerden Reşideddin’in Camiü’ttevârih’indeki

Oğuznâme’den yararlanılmıştır. Şecere-i Terākime, Oğuznâme’nin

Türkmen rivayetidir.

Ebulgazi Bahadır Han tarafından 17. yüzyılda Çağatay Türkçesiyle yazılmış

olan eserde Ögürcık Alp’in vasıfları anlatıldıktan sonra kendisinin Ebulhan dağına

gittiğinde söylediği şiire (tartıma) yer verilir. Bu şiir, Çağatay Türkçesinin yanı sıra

Oğuzca dil özellikleri ve sözcükleri de içermektedir. Şiirdeki kimi sözcükler, gerek

nüshalardaki farklı yazımlar, gerekse anlamlandırmadaki belirsizlikler nedeniyle

farklı biçimlerde yorumlara imkan vermektedir. Makalede bu tür sözcüklerden ara,

öŋdün, turacım, yezek, pürkürt- sözcükleri üzerinde durulacaktır.

Keywords

Şecere-i Terākime, Ögürcık Alp, tartım

References

• Baskakov, N. A. ve İnkijekova-Grekul, A. İ. (1953). Hakassko-russkiy slovar’, Moskva.
• Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford.
• Muhammad Mahdī Xān. (1960). Sanglax. A Persian guide to the Turkish language. Faksimile text with an introduction and indices.(S. G. Clauson, hazırlayan). London.
• Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• Erdal, M. (1991). Old Turkic word formation: A functional approach to the lexicon (I-II). Wiesbaden. (Şecere-i terakime) Türklerin soy kütüğü. (t.y.). (M. Ergin, hazırlayan). (y.y).
• Gurbanov, G., Nepesov, T. (1991). Abulgazi Bahadır Han, Türkmenlerin nesil daragtı, şecere- i Terakeme. Metbugat.
• Hamzayev, M. A. (1962). Türkmen diliniŋ sözlügi. Aşgabat.
• Jarring, G. (1964). An eastern Turki-English dialect dictionary. Lund.
• Niyāzi. (2011). Nevâyî’nin sözleri ve Çağatayca tanıklar, el-luġātu‘n-Nevā’iyye ve‘l-istişhādātu‘ l-Caġātā’iyye. (M. S. Kaçalin, hazırlayan). Ankara: TDK Yayınları.
• Kargı, Z. (1991). Şecere-i Terākime’deki manzum parçalar üzerine. Türk Dilleri Araştırmaları 1991, (1), s. 180-97.
• Kargı Ölmez, Z. (1996). Ebulgazi Bahadır Han şecere-i Terākime (Türkmenlerin soykütüğü). Ankara.
• Kononov, A. N. (1958). Rodoslovnaya Turkmen. Moskva-Leningrad.
• Necip, E. N. (2008). Yeni Uygur Türkçesi sözlüğü. (İ. Kurban, çeviren). Ankara: TDK Yayınları.
• XIII. yüzyıldan beri Türkiye Türkçesiyle yazılmış kitaplardan toplanan tanıklariyle tarama sözlüğü I. (1963). Ankara.
• XIII. yüzyıldan beri Türkiye Türkçesiyle yazılmış kitaplardan toplanan tanıklariyle tarama sözlüğü V. (1971). Ankara.
• Dede Korkut -Dresden nüshası- giriş, notlar, I. cilt; metin, dizin, II. Cilt. (2016). (S. Özçelik, hazırlayan). Ankara: TDK Yayınları.
• Radloff, W. (1960). Versuch eines Wörterbuches der Türk-Dialecte., I-IV. Leiden.
• Räsänen, M. (1969). Versuch eines Etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen. Helsinki.
• Röhrborn, K. (1981). Uigurisches Wörterbuch: Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, Lieferung 3. anta-asanke. Wiesbaden.
• Ryumina-Sırkaşeva, L. T. ve Kuçigaşeva, N. A. (2000). Teleüt ağzı sözlüğü. (Ş. H. Akalın ve C. Turgunbayev, çevirenler). Ankara: TDK Yayınları.
• Şeyh Süleyman Efendi. (H. 1298). Lûgat-ı Çağatay ve Türkî-i Osmanî, İstanbul.
• Tekin, T. ( 2016). Orhon Türkçesi grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• Yudahin, K. K. (1945, 1948; I-II, 19882). Kırgız sözlüğü I, II. (A. Taymas, çeviren). Ankara: TDK Yayınları.
• Zahidoğlu, V. A. (2014). Şecere-i Terâkime’nin metni üzerine bazı notlar. VIII. Milletlerarası Türkoloji Kongresi 30 Eylül-04 Ekim 2013, Bildiri Kitabı II. s. 699-720.