On the compound sentences with ki in Envârü’l Hikem

Year 2020, Issue: 69 (Haziran), 115 - 134, 01.06.2020

Kader Tüngüç Çelik

Abstract

The compound sentences with ki in the work “Envârü’l Hikem” registered at number 11876 in Uzbekistan Academy of Sciences Abu Reyhan Al-Biruni Orientalism Institute Manuscript Library are examined in this article. This prosaic work, which was written between 16th and 17th centuries with Eastern Turkish and belongs to the post-Classical period of Chagatai Turkish, consists of a total of 165 wisdoms. In the study, first of all, a brief introduction of the work, language features and expressions applied for the concretization of the narrative were included; then the compound sentences with ki were examined in detail. These sentences; classified according to the situation of the auxiliary sentence(s) in the main sentence and attention was drawn to the preferred modal suffixes in the examples where the auxiliary sentence(s) was a direct element of the main sentence. The structure with kerek ki as a result of the use of the expression of necessity in the description and explanation sentences is another issue which is examined.

Keywords

compound sentence with ki, kerek ki, syntax, Envârü’l- Hikem, didactic style

Envârü’l Hikem ve ki’li birleşik cümleler üzerine

Abstract

Bu makalede, Özbekistan İlimler Akademisi, Ebû Reyhan El-Birûnî Şarkşinaslık Enstitüsü Yazma Eserler Kütüphanesi, 11876 numarada kayıtlı olan “Envârü’l-Hikem” adlı eserde geçen ki’li birleşik cümleler incelenmiştir. Doğu Türkçesiyle 16-17. yüzyıllar arasında kaleme alındığı ve Çağatay Türkçesinin klasik sonrası dönemine ait olduğu tespit edilen bu mensur eser, toplam 165 hikmetten oluşmaktadır. Çalışmada öncelikle eserin kısa bir tanıtımına, dil özelliklerine ve anlatımın somutlaştırılması için başvurulan ifadelere yer verilmiş; daha sonra ayrıntılı bir şekilde ki’li birleşik cümleler incelenmiştir. Bu cümleler; yardımcı cümlenin/cümlelerin ana cümle içerisindeki durumuna göre sınıflandırılmış ve yardımcı cümlenin/cümlelerin ana cümlenin doğrudan bir ögesi olduğu örneklerde tercih edilen “kip ekleri”ne dikkat çekilmiştir. Tanım ve açıklama cümlelerinde gereklilik ifadesinin kullanımı neticesinde karşımıza çıkan kerek ki’li yapılar ise ele alınan bir diğer konudur.

Keywords

ki’li birleşik cümle, kerek ki, söz dizimi, Envârü’l- Hikem, didaktik üslup

References

• Arat, R. R. (2007). Yusuf Has Hacip Kutadgu Bilig I metin. Ankara: Türk Dil Kurumu. Eckmann, J. (1959). Çağataycada yardımcı cümleler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, C 7, 27-58. Ercilasun, A. B. (1984). Kutadgu Bilig grameri - fiil. Gazi Üniversitesi Yayınları, Ankara. Ergin, M. (2009). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları. Karahan, L. (2010). Türkçede söz dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları. Korkmaz, Z. (1994). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu. Nalbant, V. (2015). Karahanlı Türkçesinde farklı bir cümle türü: “Kim(se)siz Ol’lu cümleler”, Türk Bilig, 2015/29. Özmen, M. (2013). Türkçenin söz dizimi. Adana: Karahan Kitabevi. Tekin, Ş. (1992). Eski Türkçe. Türk dünyası el kitabı, C 2 (A-23), Ankara: TKAE. Tulum, M. (1978). Sinanpaşa – Ma’arifetnâme, metin ve kim/ki’li birleşik cümleler üzerine bir inceleme. Yayımlanmamış Doçentlik Tezi, İstanbul.