On the sentence coordination/subordination function of adverbial suffixes and its

Year 2020, Issue: 69 (Haziran), 135 - 146, 01.06.2020

Selma Gülsevin

Abstract

A sentence, main element of which is predicate, is a word or a set of words that conveys a statement, question, exclamation, or command. The predicate can be a conjugated verb or a noun used with a copulative verb. The meaning of the predicate is supported by the other elements in the sentence. The number of words or phrases may change in terms of need. Texts are made by putting these syntactic units successively. While making texts, sentences are either stopped by punctuation marks that express ending or they are connected to each other by several morphemes or punctuation marks depending on the relations between them. In syntax studies, conjunctions are the most common units that are given to connect sentences. However, the gerund suffixes -(y)Ip, -(y)ArAK and –ken have the function of connecting sentences as well as making gerunds. This function of these suffixes are not, or partially, mentioned in the syntactic research. In the sentence “Otel için rezervasyon yaptırırken bazı konulara dikkat etmeliyiz.”, the
clause “Otel için rezervasyon yaptırırken” is the adverb of the predicate “dikkat etmeliyiz”. On the other hand, in the sentence “Kız çocukları sürekli diyet yaparken erkek çocukları her istediğini yiyor.” , the clause “Kız çocukları sürekli diyet yaparken” is not the adverb of the predicate “yiyor”. This is, indeed, the compound form of two sentences with –ken “ Kız çocukları sürekli diyet yapıyor ama erkek çocukları her istediğini yiyor.” The adverbial suffixes-(y)Ip, -(y)ArAK can also be used as sentence connectors. The aim of this article is to draw attention to these functions of the suffixes in question and to that their functions should be evaluated in terms of syntax.

Keywords

gerund, syntax, adverb

Zarf-fiil eklerinin cümle sıralama işlevi ve bunun söz dizimindeki yeri üzerine

Abstract

Cümle; bir düşünceyi, duyguyu, durumu, olayı yargı bildirerek anlatan ve ana unsuru yargıyı taşıyan yüklem olan kelime veya kelime dizisidir. Yüklem çekimli bir fiil veya ek-fiille çekimlenmiş bir isim unsuru olabilir. Yüklemin anlamı diğer ögelerle desteklenir. Bir cümledeki kelime ve öge sayısı ihtiyaca göre değişebilir. Bu vasıftaki söz dizilerinin art arda sıralanmasıyla metinler oluşturulur. Metin oluşturulurken ya cümleler bitme bildiren noktalama işaretleriyle sonlandırılıp
ardından yeni bir cümle başlar ya da cümlelerin arasındaki ilişkilere uygun olarak cümleler birbirine çeşitli morfemlerle veya noktalama işaretleriyle bağlanır. Söz dizimi üzerine yapılan çalışmalarda genellikle cümle bağlayıcı morfemler olarak bağlaçlar / bağlama edatları
gösterilir. Oysa -(y)Ip, -(y)ArAK ve –ken zarf-fiil ekleri zarf oluşturmalarının yanı sıra cümleleri sıralayarak bağlama işlevine de sahiptirler. Söz konusu eklerin bu işlevlerine söz dizimi çalışmalarında ya hiç değinilmemiş ya da bu konuda kısmen değerlendirmeler yapılmıştır.
“Otel için rezervasyon yaptırırken bazı konulara dikkat etmeliyiz.” cümlesinde “otel için rezervasyon yaptırırken” ifadesi “dikkat etmeliyiz” yükleminin zarfıdır. Ancak “Kız çocukları sürekli diyet yaparken erkek çocukları her istediğini yiyor.” cümlesinde “kız çocukları sürekli diyet yaparken” “yiyor” yükleminin zarfı değildir. Bu aslında “Kız çocukları sürekli diyet yapıyor ama erkek çocukları her istediğini yiyor.” şeklindeki iki cümlenin –ken zarf-fiil ekiyle birleştirilmiş şeklidir. -(y) Ip, -(y)ArAK zarf-fiil ekleri de benzer şekilde zarf oluşturmadan cümle bağlayıcısı olarak kullanılabilmektedir. Bu makalenin yazılma amacı söz konusu eklerin bu işlevlerini ve bu işlevlerin söz dizimi açısından değerlendirilmesi gerektiğini dikkatlere sunmaktır.

Keywords

zarf, zarf-fiil, söz dizimi

References

• Banguoğlu, T. (2011). Türkçenin grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Baskakov, A. N. (2017). Predlojeniye v Sovremennom Turetskom yazıke. Çev. Oktay Selim Karaca (2017). Çağdaş Türkçede cümle. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Çelik, A., Kaya, N., Demirbilek, S., Çifçi, S. (2006). Cümle ve metin bilgisi. İstanbul: Lisans Yayınevi. Delice, H. İ. (2007). Türkçe sözdizimi. İstanbul: Kitabevi Yayınevi. Ediskun, H.(1992). Türk dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi. Gülsevin, G. (1990). Türkçede şart gerundiumu üzerine. Türk Dili, 467 (2), 266-279. Karahan, L. (1994). Türkçede birleşik cümle problemi. Türk Dili, 505, 19-23. Karahan, L. (2015). Türkçede söz dizimi. Ankara: Akçağ Yayınevi. Korkmaz, Z. (2014). Türkiye Türkçesi grameri, şekil bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Özkan, M. ve Sevinçli, V. (2008). Türkiye Türkçesi söz dizimi. İstanbul: 3F Yayınevi. Özkan, A., Toker, M. ve Aşçı, U. D. (2016). Türkiye Türkçesi söz dizimi. Konya: Palet Yayınevi.