Eski Uygurca iyi ve kötü prens öyküsünde edim sözel güç taşıyan fiiller üzerine

Year 2023, Issue: 75, 181 - 206, 01.06.2023

Muammer Şehitoğlu

https://doi.org/10.32925/tday.2023.100

Abstract

Türkçenin tarihî dönemlerdeki yazılı edebî metinleri, söz edimlerinin yapıları ve onların sözlük anlamı dışında da birden fazla anlam değerini taşıdığını gösteren edim sözel güç taşıyıcı fiillerin taranması ve araştırılması için kaynak oluşturmaktadır. Bu açıdan Türkçenin yazılı edebî metinleri edim bilimi için değerlidir. Çalışmada, Eski Uygur Türkçesi Dönemi’nde Budist çevreye ait İyi ve Kötü Prens Öyküsü’nde yer alan edim sözel güç taşıyıcı fiiller ve fiil deyimlerinin tespit edilmesi ve bu fiillerin metin bağlamı içinde yorumlanıp açıklanması amaçlanmıştır. Edim sözel güç taşıyıcı fiiller, metin bağlamında birden fazla anlam değerini karşıladığı için çalışmada, edim biliminde söz edimlerinin çalışma alanı içinde metinden taranarak yapılarının incelenmesi tercih edilmiştir. Bu bakımdan çalışmada nitel araştırma yöntemi olarak söylem analizi kullanılmıştır. Elde edilen bulgularda, öykü metninde edim sözel güç taşıyan filler, geçiş sıklıklarına göre yükleyici, yöneltici ve dışa vurucu amaçla kullanılan fiillerden oluşmaktadır. İlgili sınıflandırmada, fiillerin konuşmacılar tarafından birden fazla anlam değeriyle metin bağlamında zengin bir iletişimsel anlam değeri taşıdığı tespit edilmiştir. Çalışmada bazı fiillerin birden fazla edim söz amacıyla farklı bağlamlarda farklı kullanım özelliği gösterdiği de tespit edilmiş ve bu kullanımlar tablolarla dikkatlere sunulmuştur. Yöneltici ve yükleyici amaçla kullanılan edim sözel fiillerin ise, geçiş sıklığının birbirine yakın değerlerde olduğu görülmüştür. Ayrıca, dışa vurucu amaçla kullanılan fiiller, olumlu, olumsuz saygı bildirme anlam değerleri bakımından incelenmiştir. Çalışmanın, edim sözel güç taşıyan fiillerin niteliklerinin Türkçenin tarihî dönemlerindeki yazılı edebî metinlerinde, Türk kültürüne özgü fiillerin kullanım gücünün ve iletişimsel anlam değerlerinin zenginliğini ve derinliğini göstermesi bakımından alandaki çalışmalara katkı sunacağı düşünülmektedir.

Keywords

İyi ve Kötü Prens, Edim Bilimi, Eski Uygurca

On the verbs with practicing power in the old Uighur Story of the Good and the Bad Prince

Abstract

The written literary texts of Turkish in historical periods constitute a source for scanning and researching the structures of speech acts and the verbs that carry verbal power, showing that they have more than one meaning apart from the dictionary meaning. In this respect, written literary texts in Turkish are valuable for pragmatics. In this study, it is aimed to determine the verbs and verb phrases that carry verbal power in the Tale of the Good and the Bad Prince of the Buddhist environment in the Old Uighur Turkish Period and to interpret and explain these verbs in the context of the text. Since verbs that carry verbal power meet more than one meaning value in the context of the text, it was preferred to examine the structures of speech acts in pragmatics by scanning from the text within the study area. In this respect, discourse analysis was used as a qualitative research method in the study. According to the findings, the verbs that carry verbal power in the text of the story consist of verbs used for commissive, directive and expressive purposes according to their frequency of occurrence. In the related classification, it has been determined that the verbs have a rich communicative meaning value in the context of the text with more than one meaning value by the speakers. In the study, it has been determined that some verbs have different usage characteristics in different contexts for the purpose of more than one verb and these usages are presented to attention with tables. It has been observed that the frequency of the verbs used for directive and commissive purposes is close to each other. In addition, the verbs used for expressive purposes were examined in terms of their positive and negative meaning values. It is thought that the study will contribute to the studies in the field in terms of showing the richness and depth of the usage power and communicative meaning values of the verbs specific to Turkish culture in the written literary texts of the historical periods of Turkish.

Keywords

Good and Bad Prince, Pragmatics, Old Uighur

References

• Akar, D. ve Martı, L. (2015). Söylem çözümlemesi. F. N. Seggie ve Y. Bayyurt (Ed.), Nitel araştırma yöntem, teknik, analiz ve yaklaşımları içinde (s. 242-252). Anı.
• Alyılmaz, S. (1998). Prens Kalyanamkara ve Papamkara Hikâyesi’nin Uygurcasının söz dizimi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aysever, L. (1994). Anlam sorunu ve John Searle’nin çözümü. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bloomfield, L. (1995). Language. Motilal Banarsidass.
• Börekçi, M., & Taşgın, G. F. (2021). Orhun Yazıtları’nda söz edimleri. Ü. Hunutlu vd. (Ed.), Yunus Emre-Mehmet Akif armağanı Türk dili araştırmaları-II içinde (s. 281-315).
• Delbeque, N. (2006). Linguistique cognitive: comprendre comment fonctionne le langage (Second Ed.) (Haz.: N. Delbecque, J.-R. Lapaire). De Boeck Université.
• Günay, D. (2004). Dil ve iletişim. Multilingual.
• Hadot, P. (2011). Wittgenstein ve dilin sınırları (Çev.: M. Erşen) (2. Baskı). Doğu Batı.
• Hamilton, R. J. (2011). İyi ve Kötü Prens Öyküsü: Dunhuang Mağarası’nda bulunmuş Buddhacılığa ilişkin Uygurca el yazması (Çev.: V. Köken) (2. Baskı). Türk Dil Kurumu.
• Kasper, G. (1997). Can pragmatic competence be Taught? Seconde Language Teaching and Curriculum Center.
• Locke, J. (2004). İnsan anlığı üzerine bir deneme (Çev.: V. Hacıkadiroğlu). Kabalcı.
• Polat, Y. (2010). Yabancı dil öğretiminde söz edimleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ricoeur, P. (2000). Söz edimleri kuramı ve etik (Çev.: A. Altınörs). Asa Kitabevi.
• Searle, J. (2000). (Speech Acts) Söz edimleri: bir dil felsefesi denemesi (Çev.: L. R. Aysever) (1. Baskı). Ayraç.
• Searle, J. (2006). Zihin, dil ve toplum: gerçek dünyada felsefe (Çev.: A. Tural). Litera.
• Stubbs, M. (1983). Discourse analysis: The sosciolinguistics analysis of natural language. University of Chicago Press.
• Toklu, O. M. (2003). Dilbilime giriş. Akçağ.
• Üstünel Yaylagül, Ö. (2020). Edim bilimi bakış açısıyla Kutadgu Bilig. Türk Dil Kurumu.
• Yılmaz, E. (2020). Edim bilimine giriş. Kavram-kuram-uygulama. Pegem Akademi.
• Yule, G. (1996). Pragmatics. Oxford University Press.