Bir Doğu Türkçesi Halk Metni: Isnâd-ı Nâdi Alî

Year 2024, Issue: 77, 75 - 108, 01.06.2024

Serkan Çakmak

https://doi.org/10.32925/tday.2024.112

Abstract

Bu makalenin temel amacı on dokuzuncu yüzyıl sonları ila yirminci yüzyıl başlarında, doğuda Kaşgar ve Yarkend ağızlarının gittikçe artan etkisi altında Çağataycadan gelişen ve Batı literatüründe Eastern Turki (Doğu Türkçesi) adıyla anılan yazı dili hakkındaki araştırmalara katkı sağlamaktır. Söz konusu yazı dili özellikle halktan kimselerce kaleme alınmış el yazması metinlerde kullanılmıştır. Didaktik karakterli ve dini içerikli halk metinlerinin birçok nüshası bulunmaktadır. Bu nedenle makalede, daha önce herhangi bir çalışmada ele alınmayan İsnâd-ı Nâdi Alî başlıklı dua faziletleri türünde bir el yazması metin betimleyici bir yöntemle incelenmiştir. Makalenin temel materyali olan bu el yazması metin, Oxford Üniversitesi Bodleian Kütüphanesinde MS. Ind. Inst. Pers. 122 arşiv numarasıyla kayıtlı bulunan bir mecmuanın 66a-71b varakları arasında yer alır. Makale bir giriş ve beş bölümden oluşmaktadır. Girişte Doğu Türkçesi ve bu yazı dili ile kaleme alınmış halk metinleri hakkında genel bilgiler verilmiştir. Birinci bölümde yazma nüshanın tavsifi yapılmıştır. İkinci bölümde ses özellikleri (ünlü uyumları, ünlü ve ünsüzlerde görülen ses olayları) ve üçüncü bölümde ise şekil özellikleri (yapım ve çekim ekleri ile diğer biçim birimleri) detaylı olarak incelenmiştir. Dördüncü bölüm tüm metnin çeviri yazı işaretleri kullanılarak hazırlanmış yazı çevrimini içerir. Makalenin beşinci bölümünde ise metnin söz varlığı, gramatikal dizin yöntemiyle metinde tanıklandıkları yerlere işaret edilerek sıralanmıştır.

Keywords

Doğu Türkçesi, halk metni, Bodleian Kütüphanesi, yazma

A popular text in eastern Turki: Isnad-i Nadi Ali

Abstract

The main purpose of this paper is to contribute to the studies on Eastern Turki, as it is called in Western literature, which grew upon Chagatay under the improving influences of Kashgar and Yarkend dialects in the east at the end of the nineteenth century and at the beginning of the twentieth century. This written language (Eastern Turki) has been used particularly in manuscripts created by common people. Thus, a manuscript with the title Isnad-i Nadi Ali in the genre of attribution of supplications that has not been discussed in any other papers has been analyzed descriptively in this article. The mentioned manuscript, which is the essential material of this article, is between folios 66a and 71b of the miscellaneous manuscript held in the Bodleian Library under the number MS. Ind. Inst. Pers. This article consists of an introduction and five sections. The introduction provides general information about Eastern Turki and the popular texts in this literary language. The depiction of the manuscript, phonetic (vowel harmonies and phonetic changes), and morphologic (derivational and inflectional suffixes and other morphemes) aspects have been scrutinized in the initial three sections. The fourth section comprises the transcription of the manuscript. This paper's fifth section contains the grammatical index of the vocabulary of the text.

Keywords

Eastern Turki, popular text, Bodleian Library, manuscript

References

• Bodrogligeti, A. J. (2001). A grammar of Chaghatay. Lincom Europa.
• Boeschoten, H. (2022). Chaghatay. In L. Johanson, & É. A. Csató (Eds.), Turkic languages (pp. 160-173). Routledge Taylor & Francis Group.
• Clauson, G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth century Turkish. Clarendon Press.
• Eckmann, J. (1966). Chagatay manual. Indiana University.
• Erdal, M. (1991). Old Turkic word formation a functional approach to the lexicon (Vol. I). Otto Harrassowitz.
• Erdal, M. (2004). A grammar of old Turkic. Brill.
• Johanson, L. (1998). Code-copying in Irano-Turkic. Language Sciences, 20(3), 325-337.
• Johanson, L. (2022). Turkic. Cambridge University Press.
• Kut, G. (2003). Supplementary catalogue of Turkish manuscripts in the Bodleian library.Oxford University Press.
• Raquette, G. (1927). English-Turki dictionary based on the dialects of Kashgar and Yarkand. Hakan Ohlsson.
• Schluessel, E. (2018). An introduction to Chaghatay: A graded textbook for reading Central Asian sources. Michigan Publishing.
• Yakup, A. (2022). Uyghur. In L. Johanson, & E. A. Csato (Eds.), The Turkic languages (pp. 409-423). Routledge Taylor & Francis Group.