On the Etymology of the Suffix {-(y)IsAr}

Year 2025, Issue: 79, 63 - 82, 20.06.2025

Kubilay Fener

https://doi.org/10.32925/tday.2025.128

Abstract

The Old Anatolian Turkish, which constitutes the first phase of Western Turkish and refers to the period between the 13th and 15th centuries, is one of the most remarkable historical phases of the Turkish language with its characteristic features. The mentioned phase also has a special importance in terms of analyzing various grammatical structures and revealing their formation in the historical process. On the other hand, the suffix {-(y)IsAr}, which is one of the suffixes specific to Old Anatolian Turkish and marks the future tense in the relevant period, has attracted the attention of many researchers due to reasons such as its disyllabic form, its lack of witnesses in modern Turkic languages, its various modality functions and the fact that its use in written language has ceased over time. There are different opinions on the etymology of the mentioned suffix. The reason for this is that it is formed by the fusion of more than one suffix in terms of structure and that it entered the Old Anatolian Turkish texts after completing its formation. In this study, based on the relevant situation, firstly the views of the researchers who put forward ideas on the issue will be subjected to a critical evaluation, and then our views and thoughts on the origin of the relevant suffix will be expressed based on the diachronic approach.

Keywords

Old Anatolian Turkish , suffix {-(y)IsAr} , future tense , etymology

{-(y)IsAr} Ekinin Kökeni Üzerine

Abstract

Batı Türkçesinin ilk evresini oluşturan ve XIII ile XV. yüzyıllar arasındaki dönemi ifade eden Eski Anadolu Türkçesi, karakteristik özellikleriyle Türk dilinin en dikkat çekici tarihî evrelerinden birisidir. Belirtilen evre, Türk dilinin tarihî gelişimi açısından kritik bir öneme sahip olmasının yanı sıra dil bilimsel araştırmalarda da önemli bir çalışma alanı sunmaktadır. Bununla birlikte çeşitli dil bilgisi yapılarının çözümlenmesi ve tarihsel süreçteki oluşumunu ortaya koyması bakımından da ayrı bir öneme sahiptir. Öte yandan Eski Anadolu Türkçesine has eklerden biri olan ve ilgili dönemde gelecek zaman işaretleyen {-(y)IsAr} eki; iki heceli oluşu, modern Türk dillerinde tanıklanmayışı, çeşitli kiplik işlevleri ve yazı dilinde kullanımının zamanla sona ermesi gibi nedenlerle pek çok araştırmacının dikkatini çekmiştir. Bahsi geçen ekin kökeni üzerine farklı görüşler bulunmaktadır. Bunun sebebi, yapı bakımından birden fazla ekin kaynaşmasından oluşması ve Eski Anadolu Türkçesi metinlerine oluşumunu tamamlayarak girmiş olmasından kaynaklanmaktadır. İlgili duruma istinaden bu çalışmada, öncelikle konuya ilişkin fikir öne süren araştırmacıların görüşleri eleştirel bir değerlendirmeye tabi tutulacak, ardından art zamanlı yaklaşım esas alınarak ilgili ekin kökenine yönelik görüş ve düşüncelerimiz ifade edilecektir.

Keywords

Eski Anadolu Türkçesi , {-(y)IsAr} eki , gelecek zaman , etimoloji , Eski Türkçe

References

• Adamović, M. (1985). Konjugationsgeschichte der Türkische sprache. E. J. Brill.
• Akar, A. (2018). Oğuzların dili Eski Anadolu Türkçesine giriş. Ötüken Neşriyat.
• Baskakov, N. A. (2014). Türk lehçelerinde -sa/-se şart şeklinin kökeni sorununa dair (M. Musaoğlu ve C. Kınacı, Çev.), Dil Araştırmaları, 14, 201-232.
• Benzer, A. (2010). -sA ekinin işlevleri ve dilek-şart ayrımı. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 28, 131-140.
• Bodrogligeti, A. (1970). Finite forms in -Ïsar, -Isär in fourteenth century Turkish literary documents. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 22(2), 167-176.
• Bulak, Ş. (2012). Türkçede +sA- isimden fiil yapma eki. Turkish Studies, 7(3), 683-708.
• Deny, J. (1942). Türk dili grameri (Osmanlı lehçesi). Maarif Matbaası.
• Develi, H. (2008). Eski Türkiye Türkçesi ağızlarının sınıflandırılması. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 3(3), 212-230.
• Duman, M. (2012). Eski Anadolu Türkçesine ait bazı metinlerdeki dil uyumuna aykırı örnekler üzerine. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 32, 53-64.
• Eraslan, K. (1980). Eski Türkçede isim-fiiller. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Ercilasun, A. B. (1995). Kâşgarlı Mahmud’da -sā/-sē Eki. Türk Dili, 521, 449-455.
• Ercilasun, A. B. (2015). Başlangıçtan yirminci yüzyıla Türk dili tarihi. Akçağ.
• Erdal, M. (2004). A grammar of old Turkic. Brill.
• Erdem, M. D. (2006). Ağızlardan etkilenme derecelerine göre Osmanlı ve Eski Anadolu Türkçesi metinleri ve bu metinlerin diline kaynaklık eden ağızlar. İlmî Araştırmalar, 22, 83-110.
• Ersoylu, H. (2001). Lokmanî Dede: Menâkıb-ı Mevlâna. Türk Dil Kurumu.
• Fener, K. (2024). {-DI} ekinin kökeni üzerine düşünceler. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 1148-1166.
• Flemming, B. (2011). {Isar} gelecek zaman eki ve onun kiplik fonksiyonları üzerine notlar (M. Salan, Çev.). Dil Araştırmaları, 9, 141-155.
• Gülsevin, G. (2010). Eski Anadolu Türkçesi ağızları üzerine. Yaşayan ve tarihî Türkiye Türkçesi ağızları içinde (s. 193-205). Özel Kitaplar.
• Gültekin, M. (2006). Tarihî ve çağdaş Türk lehçelerinde gelecek zaman ekleri üzerine bir deneme. TÜBAR, 20, 33-59.
• Günşen, A. (2006). Anadolu ağızlarında farklı bir gelecek zaman eki ve çekimi: -ıcı / ici ; -ucu / -ücü. Turkish Studies, 1(2), 54-84.
• Güzelderen, B. (2021). Eski Anadolu Türkçesinde –IcI standartlaşmamış bir gelecek zaman eki olabilir mi? Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 10(1), 29-41.
• Hacıeminoğlu, N. (2019). Karahanlı Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu.
• Hünerli, B. (2012). Oğuz grubu Türk lehçelerinde zarf-fiiller (Tez No. 320999) [Doktora tezi, Trakya Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Karahan, L. (2006). Eski Anadolu Türkçesinin kuruluşunda yazı dili – ağız ilişkisi. Turkish Studies, 1(1), 1-12.
• Kerslake, C. (2022). Ottoman Turkish. Lars Johanson and Éva Á. Csató (Ed.), The Turkic languages içinde (s. 174-194). Routledge.
• Kılıçoğlu, V. (1954a). Şart kipi. Türk Dili Dil ve Edebiyatı Dergisi, 3(29), 245-258.
• Kılıçoğlu, V. (1954b). Gerendiumların özellikleri ve “-iser” eki. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 3(33), 510-518.
• Koç, M. (2012). Eski Anadolu Türkçesi /dUk/ ekli geçmiş zaman çekimi. Türkbilig, 23, 11-18.
• Korkmaz, Z. (1994). Yazılı devirlerdeki gelişmelere göre Eski Türkçenin yaşı. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten, 37(1989), 353-370.
• Korkmaz, Z. (2013). Türkiye Türkçesinin temeli Oğuz Türkçesinin gelişimi. Türk Dil Kurumu.
• Korkmaz, Z. (2017a). Türkçede -acak/-ecek gelecek zaman (futurum) ekinin yapısı üzerine. Türk Dili Üzerine Araştırmalar 1-2 içinde (s. 3-11), Türk Dil Kurumu.
• Korkmaz, Z. (2017b). Türkiye Türkçesi grameri: Şekil bilgisi. Türk Dil Kurumu.
• Korkmaz, Z. (2020). 26 Eylül’ün dil tarihimizdeki yeri üzerine kısa bir değerlendirme. VII. Uluslararası Türk Dili Kurultayı: 24-28 Eylül 2012 I-II içinde (s. 2397-2408). Türk Dil Kurumu.
• Kuznetsov, P. İ. (1997). Türkiye Türkçesinin morfoetimolojisine dair. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten, 43, 193-262.
• Mansuroğlu, M. (1951). Anadoluda Türk yazı dilinin başlaması ve gelişmesi. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 4(3), 215-229.
• Mansuroğlu, M. (1953). Türkçede “-ĠU” ekinin fonksiyonları. Türkiyat Mecmuası, 10, 341-348.
• Mansuroğlu, M. (1956). Türkçede -taçı ekinin fonksiyonları. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 7(1-2), 105-108.
• Melioranskiy, P. M. (1900). Arab filolog o turetskom yazıke. Tipografiya İmperatorskoy Akademii Nauk.
• Menges, K. H. (2020). Türk dilleri ve halkları Türklük araştırmalarına giriş (E. Taşbaş, Çev.). Türk Dil Kurumu.
• Özkan, M. (2009). Türk dilinin gelişme alanları ve Eski Anadolu Türkçesi. Filiz Kitabevi.
• Özmen, M. (2010). -IcI/-UcU ekinin gelecek zaman eki olarak kullanılması üzerine. Türk dili üzerine makaleler içinde (s. 477-488). Akçağ.
• Salan, E. (2017). {-IcAk} zarf-fiil eki ve varyantları üzerine. Gazi Türkiyat, 21, 45-73.
• Salan, E. (2020). Eski Anadolu Türkçesinde sınırlandırma yapıları. Türk Dil Kurumu.
• Tekin, T. (1954a). -ısar ekinin türeyişi. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 3(32), 453-455.
• Tekin, T. (1954b). -ısar eki hakkında. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 4(38), 89-96.
• Tekin, T. (2013). Makaleler: 2 tarihî Türk yazı dilleri (E. Yılmaz ve N. Demir, Haz.). Türk Dil Kurumu.
• Uyğur, S. (2007). -(y)IsAr gelecek zaman ekinin yapısı üzerine. Turkish Studies, 2(4), 1193-1196.
• von Gabain, A. (1953). Türkçede fiil birleşmeleri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten, 1, 16-28.
• Yıldız, H. (2013). Türkçede {-(y)IsAr} eki ve “istemek” anlamlı fiiller üzerine notlar. Türk Kültürü, 1, 29-46.