Doğu Türkistan ve Tibet Sorunları Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 2, 1 - 18, 27.12.2021

Birkan Anıl Yılmaz

Öz

Küresel ve bölgesel sistemde öne çıkan ve ABD’den sonraki en büyük ekonomik güç olarak hareket eden Çin, Doğu Türkistan ve Tibet ekseninde sorunlar yaşamaktadır. Çin merkezli olan bu sorunların ABD, Çin ve Hindistan ilişkilerine yansıdığı görülmektedir. Çalışma kapsamında, Doğu Türkistan ve Tibet vakalarının incelenmesi amaçlanmıştır. Bu bakımdan Doğu Türkistan ve Tibet sorunları üzerindeki tartışmalar ele alınmıştır. Bu tartışmalar ışığında bölgesel olan sorunların nasıl uluslararası bir hale geldiği sorusuna yanıt bulmaya çalışılmıştır. Bu kapsamda yapılan değerlendirmeler çerçevesinde Çin’in dünya pazarındaki etkisi ve küresel iktisadi sistemle bütünleşmesi bölgesel olan sorunların, uluslararası bir hale geçiş sürecini hızlandırmıştır. Aynı zamanda çatışma bölgelerindeki stratejilerin farklı bir boyuta evrildiği sonucuna varılmıştır. Dolayısıyla çatışma bölgelerindeki durumun uluslararasılaşma süreci çalışma boyunca sistematik olarak değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Doğu Türkistan, Tibet, Bölgesel Sorunlar, Uluslararası Sorunlar.

Kaynakça

• Andrew, D., ve Forbes, W. (1986). Warlords and Muslims in Chinese Central Asia: A Political History of Republican Sinkiang 1911–1949. Cambridge University Press.
• Bağ, M. (2020). ABD Hazine Bakanlığı'ndan Çinli Yetkililere Doğu Türkistan Yaptırımı. (13. 12. 2020) tarihinde Euronews: https://tr.euronews.com/2020/07/10/abd-hazine-bakanl-g-ndan-cinli-yetkililere-dogu-turkistan-yapt-r-m adresinden alındı
• Bovingdon, G. (2004). Autonomy in Xinjiang: Han Nationalist Imperatives and Uyghur Discontent. Washington: East-West Center Washington DC.
• Bovingdon, G. (2010). The Uyghurs – Strangers in Their Own Land. Columbia University Press.
• Cabezon, J. I. (1996). Buddhist Principles in the Tibetan Liberation Movement. S. Q. Christopher , & B. K. Sallie içinde, Engaged Buddhism: Buddhist Liberation Movements in Asia. New York: State University of New York Press, Albany.
• CFR. (2020). China’s Approach to Global Governance. (26. 12. 2020) tarihinde Council on Foreign Relations: https://www.cfr.org/china-global-governance/ adresinden alındı
• Clarke, M. (2010). China, Xinjiang and The İnternationalisation of The Uyghur İssue. Global Change Peace & Security Peace & Security(2), 213-229.
• Dağcı, K., & Keskin, M. (2013). Çin’in Doğu Türkistan Politikası ve Azınlık Hakları Bağlamında Hak İhlalleri. Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi, 1(2), 12-29.
• Demirağ, Y. (2014). 1755-1949 Yılları Arasında Doğu Türkistan. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 3(3), 229-245.
• Dünya Uygur Kurultayı. (2016). Çin'in Mao Dönemi ve Sonrasındaki Türkistan Siyaseti. (25. 12. 2020) tarihinde https://www.uyghurcongress.org/tr/cinin-mao-donemi-ve-sonrasindaki-turkistan-siyaseti/ adresinden alındı
• Friedman, G. (2008). Chinese Geopolitics and the Significance of Tibet. (15. 12. 2020) tarihinde Stratfor: https://worldview.stratfor.com/article/chinese-geopolitics-and-significance-tibet adresinden alındı
• Fuller, G. E., ve Starr, F. S. (2004). The Xinjiang Problem. Paul H. Nitze School of Advanced International Studies, Johns Hopkins University: Central Asia-Caucasus Institute.
• Goldman, R. (2020). India-China Border Dispute: A Conflict Explained.(18. 12.2020) tarihinde The New York Times: https://www.nytimes.com/2020/06/17/world/asia/india-china-border-clashes.html adresinden alındı
• Goldstein, M. C. (1991). A History of Modern Tibet . University of California Press.
• Goldstein, M. C. (1995). Tibet, China and the United States: Reflections on the Tibet Question. The Atlantic Council Of The United States' Occasional Paper: Center for Research on Tibet Case Western Reserve University.
• Holland, S., ve Psaledakis, D. (2020). U.S. İmposes Sanctions on Chinese Company Over Abuse of Uighurs. (22. 12. 2020) tarihinde Reuters: https://www.reuters.com/article/us-usa-china-trump-idUSKCN24W29O adresinden alındı
• Jafarynejad, I. (2010). Economic Incentives Preempt Independence Movements: A Case Study of the Xinjiang Uyghur Autonomous Region in China. Topical Research Digest: Human Rights in China- Human Rights-Human Welfare, 84-94.
• Karaca, R. K. (2007). Türkiye-Çin Halk Cumhuriyeti İlişkilerinde Doğu Türkistan Sorunu. Akademik Bakış Dergisi, 1(1), 219-245.
• Köksoy, F. (2019). Çin Halk Cumhuriyeti Merkezli Tayvan, Tibet ve Doğu Türkistan Sorununun Amerika Çin İlişkilerine Yansıması. Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi, 10(2), 83-103.
• Le, L. (2016). China’s Perception of External Threats and Its Current Tibet Policy. The China Journal(76), 103-123.
• Lum, T., & Weber, M. A. (2020). Uyghurs in China. New York: Congressional Research Service.
• Mermer, C. T. (2020). Çin-Hindistan Sınır Sorunu. Ankara: Tasam Stratejik Rapor No:76.
• Nautilus İnstitute. (2008). The Human Rights Olympics: Beijing 2008 and China’s Security Dilemma. (26. 12. 2020) tarihinde Nautilis İnstitute for Securiyt and Sustainability: https://nautilus.org/apsnet/the-human-rights-olympics-beijing-2008-and-chinas-security-dilemma/ adresinden alındı
• Omonkulov, O. (2020). Kuşak ve Yol Projesi Bağlamında Çin-Orta Asya İlişkileri. Bölgesel Araştırmalar Dergisi, 4(1), 45-115.
• Paker, M. (2017). Uluslararası Hukuk Bakımından Çin'in Uygur Özerk Bölgesindeki Politikasına Bir Bakış. Asya Araştırmaları Dergisi, 1(1), 93-109.
• Ramzy, A., ve Buckley, C. (2019). The Xinjiang Papers- Absolutely No Mercy’: Leaked Files Expose How China Organized Mass Detentions of Muslims. (12. 12. 2020) tarihinde New York Times: https://www.nytimes.com/interactive/2019/11/16/world/asia/china-xinjiang-documents.html adresinden alındı
• Samphel, T. (2012). The Tibet İssue: Tibetan View. (13. 12. 2020) tarihinde BBC: https://www.bbc.com/news/world-asia-pacific-16759913 adresinden alındı
• Sarıalioğlu, İ. (2007). Hindistan Çin İlişkilerinde Tibet Sorunu. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Şen, F. (2009). Çin'in Sincan-Doğu Türkistan Sorunu: Dünü, Bugünü, Geleceği. Ortadoğu Analiz, 1(8), 125-134.
• Tethong, W. (2018). The 2008 uprising and the Olympics. (12. 12. 2020) tarihinde: Tibetanreview: https://www.tibetanreview.net/the-2008-uprising-and-the-olympics/ adresinden alındı
• The Economist. (2020). Graphic Detail. (15. 12. 2020) tarihinde TheEconomist: https://www.economist.com/graphic-detail/ adresinden alındı
• The Guardian. (2020). US İmposes Sanctions on Chinese 'State-Within-a-State' Linked to Xinjiang Abuses. (12.12.2020) tarihinde TheGuardian: https://www.theguardian.com/world/2020/jul/31/us-sanctions-china-xinjiang-uighurs adresinden alındı
• Türkan, H., ve Türkölmez, F. (2016). Yirminci Yüzyılda BM Güvenlik Konseyi Daimi Temsilcisi 5 Devletin İşlediği Soykırım ve Katliamlar. İstanbul: UHİM Uluslararası Hak İhlalleri İzleme.
• Tworek, W., ve Susan, W. K. (2015). China's Economic Development Plan in Xinjiang and How It Affects Ethnic İnstability. California: Calhoun: The NPS Institutional Archive.
• Yenigün, C. (2009). Tiananmen Meydanı’ndan Urumçi’ye Demokrasi/Özgürlük Yolu. Mostar Dergisi(54), 20-35.