Fa‘altu Falā Talum: Analysing of a Historical-Personal-Scientific Conflict in the Name of ‘Ilm al–Hay’a

Year 2024, Volume: 1 Issue: 1, 11 - 55, 31.12.2024

İhsan Fazlıoğlu

https://doi.org/10.5281/zenodo.14616812

Abstract

Throughout the history of Islamic civilization, ver¬tical and horizontal scientific relations between scholars have always been important. Especially the production, expression, teaching, transfer, sharing, protection, reception, criticism, defense of knowledge, in short, the circulation of knowledge and other related concepts have produced remarkable behavior patterns. It is waiting to be examined as a problem how the relations between the political and scientific center that produces the information and those outside the neighborhood will be within the framework of the circulation of information. More importantly, the questions of what kind of scientific relationship is established with different political–scientific basins such as Byzantium and China, apart from the geography of Islamic contemplation, and what is the moral basis of this relationship, also need to be answered. In this paper, first of all, the geographical space of Qutb al–Dīn al–Shīrāzī will be determined; followed by their political interlocutors. His teachers will be determined, his contemporaries will be mentioned, colleagues with whom he works will be pointed out and his important students will be examined. Sub¬sequently, the above–mentioned problem areas will be discussed around Qutb al–Dīn al–Shīrāzī’s Fa‘altu falā Talum, which he wrote mainly for pure ‘criticism’. The names mentioned in the work, the subjects and the criticized relations will be examined by considering the historical context. With this review, the example of a scholar who lived in the second half of the 13th century and in the first quarter of the 14th century, it is aimed to determine the sphere of circulation of people, books and knowledge with the philosophy–science network in the Islamic world.

Keywords

Qutb al–Dīn Shīrāzī , Fa‘altu Falā Talum , The Mathematical– Astronomical School of Tabrīz , Muhammad ibn Ali Himāzī , Tibyân Maqāsid al–Tazkira

Fe‘altu Felâ Telum: “İlm-i Hey’et Adına!” Bir Tarihî-Şahsî-İlmî Çatışmanın Çözümlenmesi

Abstract

İslam temeddünü tarihi boyunca âlimler arasındaki dikey ve yatay ilmî ilişkiler her zaman önemli olmuştur. Özellikle bilginin üretimi, ifadesi, öğretimi, aktarımı, paylaşılması, korunması, alımlanması, eleştirilmesi, savunulması, kısaca bilginin dolaşımı ve buna ilişkin diğer kavramlar dikkat çekici davranış biçimleri üretmiştir. Bahusus bilgiyi üreten siyasî ve ilmî merkez ile muhitin dışındakiler arasında bilginin dolaşımı çerçevesinde ilişkilerin nasıl olacağı bir sorun olarak incelenmeyi beklemektedir. Daha da önemlisi, İslam temeddünü coğrafyası dışındaki Bizans ve Çin gibi farklı siyasî–ilmî havzalar ile ilmî çerçevede nasıl bir ilişki kurulduğu ve bu ilişkinin moral zemininin ne olduğu soruları da yanıtlanmaya muhtaçtır. Bu bildiride öncelikle Kutbüddin Şîrâzî’nin coğrafî uzayı belirlenecek; akabinde siyasî muhatapları üzerinde durulacak; hocalarının kimler olduğu tespit edilecek; muhatap olduğu çağdaşlarına değinilecek; birlikte çalıştığı mesai arkadaşlarına işaret edilecek ve önemli öğrencilerine bakılacaktır. Akabinde yukarıda dile getirilen sorun alanları, Kutbüddin Şîrâzî’nin esas itibariyle saf bir ‘eleştiri’ amacıyla kaleme aldığı Fe‘altu felâ Telum adlı eserin etrafında tartışılacak; eserde zikredilen isimler, konular ile eleştirilen ilişkiler tarihî bağlam göz önünde bulundurularak incelenecektir. Bu inceleme ile XIII. yüzyılın ikinci yarısı ile XIV. yüzyılın ilk çeyreğinde yaşamış bir allâmenin örnekliğinde İslam dünyasındaki felsefe–bilim ağı (network) ile insanın, kitabın ve bilginin dolaşım küresini tespit etmek amaçlanmaktadır.

Keywords

: Kutbüddin Şîrâzî , Fealtu Felâ Telum , Tebriz Matematik Astronomi Okulu , Muhammed b. Ali Himâzî , Tibyân Mekâsıdı’t–Tezkire

References

• Aliyev, Elmin. “Fahreddîn el–Benâkitî ve er–Risâletü’l–Fahriyye fî Aksâmi’l–Ulûmi’l–Hi¬kemiyye Adlı Eseri”. İslami İlimler Dergisi 19/1 (2024), 206–228.
• Arıcı, Mustakim. “İlişki Ağları ve Eserleri”. İslâm İlim ve Düşünce Geleneğinde Kâdî Beyzâvî. ed. Mustakim Arıcı. 23–103. İstanbul: İSAM, 2017.
• Fazlıoğlu, İhsan. “Between Reality and Mentality –Fifteenth Century Mathematics and Natural Philosophy Reconsidered–”. Nazariyat Journal for the History of Islamic Philosophy and Sciences 1 (October 2014), 1–33.
• Fazlıoğlu, İhsan. “Bir Kitaba Ömür Vermek ya da Kutbüddin Şirazi’nin Ma–Cerası”. Arka Kapak 5 (Şubat 2016), 10–12.
• Fazlıoğlu, İhsan. “Bütün ve Parça: Kutbüddin Şîrâzî’yi Çağı İçinde Anlamak”. Âfâkta ve Enfüste – Kutbüddin Şîrâzî’de Dil, İslâmî İlimler ve Felsefe–Bilim. ed. Mustakim Arıcı, Asiye Aykıt. 15–26. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2023.
• Fazlıoğlu, İhsan. “Fealte, Fe–Lâ–Telum ya da Yaptın! Kıvırtma!”. Arka Kapak 6 (Mart 2016), 16–17.
• Fazlıoğlu, İhsan. “Hakikat ve İtibar: Dış–dünya’nın Bilgisinin Doğası Üzerine –XV. Yüzyıl Doğa Felsefesi ve Matematik Açısından Bir İnceleme”. Nazariyat: İslâm Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi 1 (Ekim 2014), 1–33.
• Fazlıoğlu, İhsan. “İbn el–Havvâm (öl. 724/1324), Eserleri ve el–Fevâid el–Bahâiyye fî el– Kavâid el–Hisâbiyye’deki Çözümsüz Problemler Bahsi”. Osmanlı Bilimi Araştırmaları Dergisi 1 (1995), 69–128, 364–367.
• Fazlıoğlu, İhsan. “İznik’te Ne Oldu? Osmanlı İlmîHayatının Teşekkülü ve Dâvûd Kay¬serî”. Nazariyat: İslam Felsefesi ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi 4/1 (Ekim 2017), 1–68.
• Fazlıoğlu, İhsan. “Seyyid Şerif’in Nefsü’l–emr Nazariyesi ve Matematik Bilimlere Uy¬gulanması: Şerhu’l Mevakıf Örneği”. İslam Düşüncesinde Süreklilik ve Değişim: Seyyid Şerif Cürcani Örneği. ed. M. Cüneyt Kaya. 163–197. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.
• Fazlıoğlu, İhsan. “Molla Hüsrev’in Astronomisi Üzerine Bazı Gözlemler: Risâle fi Muş¬kilât el–Meşhûre fi İlm el–Hey’e”. Kutadgubilig Felsefe–Bilim Araştırmaları Dergisi 22 (Ekim 2012), 9–32.
• İbn Heysem, eş–Şukûk alâ Batlamyus, çev. Fatma Zehra Pattanoğlu, vd. Ankara: TÜBA, 2022.
• İzgi, Cevat. “el–Kânûn el–Mesudî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24/337– 338. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Keleş, Mahmut Recep. Kutbüddin–i Şîrâzî: Selçuklu Dönemi Anadolu’da Bilimin Güneşi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2018.
• Meydan, Ahmet. Kutbüddin–i Şȋrâzȋ’nin “Miftâhu’l–miftâh” Adlı Eserinin Tahkik ve Tah¬lili (Baştan Müsnedün İleyh Bahsinin Sonuna Kadar). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Morrison, Robert. “Qutb al–Din al–Shirazi’s Hypotheses for Celestial Motions”. Journal for the History of Arabic Science 13 (2005), 21–40.
• Niazi, Kaveh Farzad. A Comparative Study of Qutb al–Dīn Shīrāzī’s Texts and Models on the Configuration of the Heaven. New York: Colombia University, Doktora Tezi, 2011.
• Pourjavady, Reza – Schmditke, Sabine. A Jewish Philosopher of Baghdad: Izz al–Dawla Ibn Kammuna (d. 683/1284) and His Writings. Leiden: Brill, 2006.
• Pourjavady, Reza – Schmidtke, Sabine. “Qutb al–Din al–Shirazi (634/1236–710/1311) as Teacher: an Analysis of his Ijâzât (Studies on Qutb al–Din al–Shirazi III)”. Journal Asiatique 297/1 (Paris: 2009), 15–55.
• Ragep, F. Jamil. Islamic Astronomy and Copernicus. Ankara: TÜBA, 2022.
• Ragep, F. Jamil. “New Light on Shams: The Islamic Side of Σὰμψ Πουχάρης”. Politics, Patronage and the Transmission of Knowledge in 13th – 15th Century Tabrīz. 231–247. ed. Judith Pfeiffer. Leiden: Brill, 2013.
• Saliba, George. A History of Arabic Astronomy –Planetary Theories during the Golden Age of Islam–. New York: New York University Press, 1994.
• Saliba, George. İslam Bilimi ve Avrupa Rönesansının Oluşumu. çev. Günseli Aksoy. İs¬tanbul: Mahya Yayınları, 2012.
• Saliba, George. Islamic Science and the Making of the European Science. The MIT Press, 2007.
• Saliba, George. “The original source of Qutb al–Dīn al–Shirāzī’s Planetary Model”. A History of Arabic Astronomy (New York: New York University Press, 1994), 119–134.
• Sellâmî, Tarîhu ulemâ Bağdâd: el–Muntehabu’l–Muhtâr, nşr. Abbâs Azzâvî. Beyrut: ed– Dâru’l–Arabiyyeti’l–Mevsûa, 2000.
• Savadi, Fateme. The Historical and Cosmographical Context of Hayʾat al–arḍ with a Fo¬cus on Qutb al–Dīn Shīrāzī’s Nihāyat al–Idrāk. Montreal: McGill University, Doktora Tezi, 2019.
• Savadi, Fateme – Campbell, Tony. “Qutb al–Dīn al–Shīrāzī’s Textual Map of the Medi¬terranean Sea (1282) and Its Evident Source in a Portolan Chart”. Imago Mundi: The International Journal for the History of Cartography 75/2 (2023), 199–231.
• Şîrâzî, Cüneyd–i. Şeddü’l–izâr fî hatti’l–evzâr ʿan züvvâri’l–mezâr, nşr. Muhammed Kazvînî – Abbas İkbâl–i Âştiyânî. Tahran: Çâphâne–i Meclis, 1328.
• Şîrâzî, Kutbüddin. Durretu’t–tâc li–ğurreti’t–dîbâc. nşr. Seyyid Muhammed. Tahran: İntişârât–i Hikmet, 1365/1986.
• Şîrâzî, Kutbüddin. Feʿaltu felâ Telum. Tahran: Kitâbhâne–i Meclis–i Şurâ–yi Millî, 1302.
• Şîrâzî, Kutbüddin. İhtiyârât–i Muẓafferî. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, III. Ahmet, 3311.
• Şîrâzî, Kutbüddin. Nihâyetu’l–idrâk fî dirâyeti’l–eflâk. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, III. Ahmet, 3305.
• Şîrâzî, Kutbüddin. Risâle muteʿallika bi–baʿzı ebhâsi nihâyeti’l–idrâk. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Fâtih, 5396.
• Şîrâzî, Kutbüddin. Şerhu’l–Kânûn: et–Tuhfetu’s–saʻdiyye. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Ayasofya, 3649.
• Şîrâzî, Kutbüddin. Şerhu’l–Kânûn: et–Tuhfetu’s–saʻdiyye. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Süleymaniye, 5306.
• Şîrâzî, Kutbüddin. et–Tuhfetu’ş–şâhiyye fî ʿilm el–hey’e. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, III. Ahmet, 3321.