"How to Study the History of Chemistry: 'Experimental Historiography of Chemistry' as a Methodological Approach"

Year 2025, Issue: 3, 39 - 58, 29.12.2025

Şule Taşkıran

Abstract

Chemistry is one of the indispensable, dynamic, and constantly evolving branches of science in understanding the universe. The human mind's ability to comprehend the atom and, moreover, to imagine breaking it down is a revolution in human thought. Furthermore, since all existence is composed of atoms, explaining all this diversity is again the task of chemists. The bonding of atoms in different arrangements and chemical bonds was also a result of chemists' different ways of thinking. It took chemists centuries to arrive at the attractive fundamental ideas of alchemy, with its extensive literature and rich symbolism, and to critically re-examine its theories and assumptions. When examining the history of such a science, what kind of research methods do we need to understand this different way of thinking? Is there a need for new methodologies in this field? In this study, our aim is to explore the possible contributions of an experimental approach to the history of chemistry, an experimental science, within the framework of this question. Reenactment old experiments gives the history of chemistry scholar the opportunity to “touch” the scientific thought of the past. This is part of a special approach we call “experimental history of science.” Because chemistry is a science that can only be understood through experimentation. For this reason, for historians of chemistry, the experiment is not a tool, but the very form of scientific thought. The history of the discipline reveals how experimental methods transformed the ways in which humans understood nature. In doing so, the article will discuss how the fundamental use of the experimental method is also one of the working methods of the historian of chemistry.

Keywords

history of chemistry , experimental history of science , new methodologies

Kimya Tarihi Nasıl Çalışılmalıdır? Bir Metodoloji Olarak “Deneysel Kimya Tarihçiliği”

Abstract

Evrenin anlaşılmasında vazgeçilmez bir yeri olan, etkin ve sürekli gelişen bilimlerden biridir kimya. İnsan aklının atomu düşünebilmesi ve dahası onu parçalayabileceğini düşlemesi, insan düşüncesinde bir devrimdir. Dahası tüm var oluş atomlardan meydana gelirken, tüm bu çeşitliliği açıklamak da yine kimyacılara düşmüştür. Atomların farklı düzenlerde bağlanması ve kimyasal bağlar da kimyacıların bu değişik düşünme biçimlerinin bir sonucuydu. Kapsamlı literatürü ve zengin simgeciliğiyle simyanın çekici temel düşüncelerine ulaşmak ve kuramlarını ve varsayımlarını eleştirel bir gözle yeniden ele almak kimyacıların yüzyıllarını almıştır. Böyle bir bilimin tarihini çalışırken, bu farklı düşünme biçimini anlamak için ne tür çalışma yöntemlerine ihtiyacımız var? Bu alanda yeni metodolojilere ihtiyaç var mıdır? Bu çalışmada da amacımız, bu soru çerçevesinde tecrübi bir bilim olan kimyanın tarihinin de tecrübi bir yaklaşımla ele alınmasının, kimya tarihi çalışmalarındaki olası katkılarını araştırmaktır. Eski deneyleri yeniden yapmak (reenactment), kimya tarihçisine geçmişin bilimsel düşüncesine “dokunma” fırsatı verir. Bu, “deneysel bilim tarihciliği” dediğimiz özel bir yaklaşımın parçasıdır. Çünkü kimya, ancak deneyle doğrulanarak anlaşılabilen bir bilimdir. Bu sebeple kimya tarihçileri için deney; bir araç değil, bilimsel düşüncenin varlık biçimidir. Disiplinin geçmişi, deneysel yöntemlerin insanın doğayı anlama biçimlerini nasıl dönüştürdüğünü ortaya koyar. Bunu yaparken deneysel yöntemin temel düzeyde kullanımının, kimya tarihçisinin de çalışma yöntemlerinden biri olması makalede tartışılacaktır.

Keywords

kimya tarihi , deneysel bilim tarihçiliği , yeni metodolojiler

References

• Atkins, Peter – Jones, Loretta Chemical Principles: The Quest for Insight. (7th ed.). New York: W. H. Freeman & Company, 2018.
• Bensaude, Bernadette – Vincent – Stengers, Isabella. A History of Chemistry. Massachusetts: Harvard University Press, 1996.
• Chalmers, Alan. Bilim Dedikleri. çev. H. Arslan, İstanbul: Paradigma Yayınları, 2016.
• Chang, Hasok. Is Water H₂O? Evidence, Realism and Pluralism in Chemistry. Hollanda: Springer Dordrecht, 2012.
• Clericuzio, Antonio. “From van Helmont to Boyle: A study of the Transmission of Helmontian Chemical and Medical Theories in Seventeenth–Century England”. British Journal for the History of Science 26, (1993), 303–34.
• Demir, Remzi – Kalaycıoğulları, İnan. “Bilim Tarihinde Araştırma ve Yazma Yöntemi”. Dört Öge 6/12 (2017), 2–6.
• Doğan, Özlem. Bilim Felsefesi Ders Notları. İstanbul: İnkılap Yayınevi, 2003.
• Grunberg, Teo – Grunberg, David. Bilim Felsefesi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını, 2011.
• Holmyard, Eric John. Alchemy. England: Penguin Books, 1957.
• Hoyningen, Paul. “Thomas Kuhn and the Chemical Revolution”. Foundations of Chemistry 10/2 (2008), 101–115.
• Jardine, Lisa – Silverthorne Michael. The New Organon. New York: Cambridge University Press, 2000.
• Justi, Rosaria – Gilbert, James. “Models and modelling in chemical education”. International Journal of Science Education 24/4 (2002), 369–387.
• Lavoisier, Antoine. Traité élémentaire de chimie. New York: Dover Publications, 1799.
• L. Jardine – M. Silverthorne, The New Organon. New York: Cambridge University Press, 2000.
• Nye, Mary Jo. From Chemical Philosophy to Theoretical Chemistry: Dynamics of Matter and Dynamics of Disciplines, 1800–1950. Berkeley: University of California Press, 1993.
• Panayotova, P. Inventing the language of Things: The emergence of scientific reporting in seventeenth–century England. Annals of Science, 2023, 81/4, 2023, 474–509. https://doi.org/10.1080/00033790.2023.2235364
• Principe, Lawrence. The Secrets of Alchemy. Chicago: University of Chicago Press, 2013.
• Shapin, Steven. “Pump and Circumstance: Robert Boyle’s Literary Technology”. Social Studies of Science 14/4 (Nov. 1984), 481–485.
• Shapin, Steven – Schaffer, Simon. Leviathan and the Air–Pump: Hobbes, Boyle, and the Experimental Life. New Jersey: Princeton University Press, 1985.
• Taşkıran, Şule. “Kimya Tarihinde Bir Kırılma Noktası: Robert Boyle ile Dönüşen «Deney» Kavramı”. Kutadgubilig Felsefe–Bilim Araştırmaları (2015), 293–309.
• Trevor, Levere. “The Role of Instruments in the Dissemination of the Chemical Revolution”. Endoxa 19 (2005), 227–242.
• Kuhn, Thomas. The Structure of Scientific Revolutions. Second Edition, Enlarged. United States of America: University of Chicago Press, 1970.
• Westfall, Richard. The Construction of Modern Science. Cambridge: Cambridge University Press, 1977. Eserin Türkçe tercümesi için bk. Westfall, Richard. Modern Bilimin Oluşumu. çev. İsmail Hakkı Duru. Ankara: TÜBİTAK Yayınları, 1997.