Türkçede Söz Ölümü Türleri

Year 2021, Volume: 1 Issue: 1, 26 - 34, 28.06.2021

Fatma Gülşah Ekizoğlu

Abstract

İnsan, tüm hayvanlara ve dünyaya egemen
durumdadır. Bunun en temel iki nedeni, insanın
toplum içinde yaşaması ve beynidir. İnsanın
bugünkü egemen duruma gelmesindeki temel
neden olan bu beceriler, insanın dil ve iletişim
yeteneğinin olmasına bağlıdır. Dil, bir anda
düşünemeyeceğimiz kadar çok yönlü, değişik
açılardan bakınca başka başka nitelikleri beliren,
kimi sırlarını bugün de çözemediğimiz büyülü bir
varlıktır. Her yönüyle bir ulusun kültürünün de
aynası, insanın ve uygarlığın en önemli belirtisi ve
aracıdır. Dil, zihnin çalışmasıyla yeni kavramlar
oluşturmakta ve insan yaşamının çeşitli yönlerinin
söze dönüşmesini sağlamaktadır.
Söz, dilin bireysel yanıdır. Bir toplumun geçirdiği
bütün kültür değişimleri dilde yankısını
bulmaktadır. Söz ölümü, her dilin söz varlığını
oluşturan sözcük veya sözlerden bir kısmının
zamanla, dil içi ve dil dışı çeşitli etkenlerle
unutulup kaybolmasıdır. Söz ölümünün temel
nedeni, sözcüğün gösterdiği nesnenin, toplumun
ve bireyin yaşamında artık yerinin kalmaması,
tanınmaz olmasıdır.
Söz ölümünün üç türü vardır. Bunlar: 1. Saklantı
Kelimeler, 2. Yabancılaşan Kelimeler, 3. Tamamen
Kaybolan Kelimeler. Saklantı kelimeler, dilde tek
başlarına anlamları olmayan belli bölge, ağız veya
kavram alanlarında saklanmış kelimelerdir.
Kelime kök veya gövdesindeki saklantı kelimeler ve
kalıp sözlerdeki saklantı kelimeler olarak iki
grupta incelenir. Yabancılaşan kelimeler, yabancı
dillerin güçlü etkisinde kalmış dillerde, çekirdek
sözcüklerde de yabancılarının tercih edilmesiyle
unutulan kelimelerdir. Bu tür kelimelerde Türkçe
bir kelimenin bir başka dile geçip o dilin ses ve
şekil kalıplarına girerek tekrar Türkçeye geçtiği
örneklere de rastlanmaktadır. Tamamen kaybolan
kelimeler, kavramın nesneler dünyasında yok
olması sonucu oluşan kelimelerdir. Çeşitli sosyal,
kültürel, ekonomik ve askerî gelişme ve değişmeler
dil üzerinde oldukça önemli bir etkiye sahiptir.

Keywords

dil, söz, söz ölümü, Türkçe, Türkiye Türkçesi

Types of Parole Death in Turkish Language

Abstract

Humans dominate all the animals and the world. The two main reasons for this are living in

a society and brain of human. These skills, which are the main reason why humans become

dominant today, depend on the language and communication skills of the human being.

Language is a magical entity that is so versatile that we cannot think of it at once, its different

features appear when viewed from different points, and some of its secrets we still have not

been able to unravel today. It is also the mirror of a nation's culture in every aspect, the most

important sign and tool of human and civilization. Language creates new concepts with the

work of mind and enables us to turn our lives into words in various aspects.

Word is the individual side of a language. All the cultural changes of the society reflect on the

language. Word death is the disappearance of some words of the vocabulary of every language

over time, due to various intra-linguistic and extra-linguistic reasons. The main reason of

word death is that the object indicated by the word is no longer available, unrecognizable in

the life of society and individuals.

There are three types of word death. These are: 1. Protected Words, 2. Alienated Words, 3.

Completely Disappeared Words. Protected words are words that are protected in certain

regions, dialects, or concept areas that do not have a meaning on their own in the language.

The protected words are examined in two groups like the words which are preserved in the

root or stem and in routine words. Alienated words are words which have been forgotten by

the preference of foreigners in core words in languages that have been strongly influenced by

foreign languages. There are also examples of this kind of words that a Turkish word passes

into another language and goes back to Turkish by taking the phonetical and morphological

features of this foreign language. Completely Disappeared Words are the words that their

usage disappeared because disappearance of the signified from the world of objects. Various

social, cultural, economical and military developments and changes have had a great impact

on the language. 

Keywords

dil, söz, söz ölümü, Türkçe, Türkiye Türkçesi

References

• Akar, Ali (2018a), “Bir Söz Ölümü Türü: Kavram Alanı Boşalması”, Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu, 4-6 Ekim 2018, Nevşehir, s. 15-21.
• _____ (2018b), “Eski Türkçeden Oğuzcaya Saklantılar”, Köktürk Yazısının Okunuşunun 125. Yılında Orhun’dan Anadolu’ya Uluslararası Türkoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı Birinci Cilt, 1-7 Haziran 2018, Ulanbator Moğolistan, s. 25-31.
• Aksan, Doğan (1961), “Anlam Alışverişi Olayları ve Türkçe”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, s. 207-274.
• ______ (2004), Dilbilim Ve Türkçe Yazıları, İstanbul: Multilingual.
• ______ Doğan (2009a), Her Yönüyle Dil-Ana Çizgileriyle Dilbilim I. Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ______ (2009b), Her Yönüyle Dil-Ana Çizgileriyle Dilbilim II. Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ______ (2009c), Her Yönüyle Dil-Ana Çizgileriyle Dilbilim III. Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ______ (2013), Türkçenin Gücü. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• ______ (2014a), Anadilimizin Söz Denizinde, İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• ______ (2015a), Türkçenin Sözvarlığı, Ankara: Bilgi Yayınları.
• ______ (2015b), Türkiye Türkçesinin Dünü Bugünü Yarını. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Aksoy, Ömer Asım ve Cem Dilçin (2009), XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Çelik, Hülya (2005), Kelimelerin Ölümü Olayı (XIII.-XX. Yüzyıl Anadolu Türkçesi Örneği), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale, Kırıkkale Üniversitesi.
• Çolak, Gülcan (2017), Türkçede Fosil Kelimeler, İstanbul: Bilge Kültür-Sanat.
• Maden, Sedat ve Recep Demir (2017), “Atasözlerindeki Eskicil (Arkaik) Unsurlar”, Ana Dili Eğitimi Dergisi, 5(2), s. 189-200.
• Memmedov, Yunus (1994), “Kelimelerin Leksik ve Semantik Gelişmesi”, çev. Sebahattin Çağın, Türk Dili, S. 509, s. 350-359.
• Porzig, Wolter (2011), Dil Denen Mucize, çev. Vural Ülkü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Saussure, Ferdinand (1976), Genel Dilbilim Dersleri I, çev. Berke Vardar, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.