Cengiz Aytmatov’un Eserlerinde Kadın ve Toplum: Yüz Yüze, İlk Öğretmenim, Cemile

Year 2025, Volume: 5 Issue: 9, 140 - 157, 30.06.2025

Alina Shamudinova

https://doi.org/10.69787/bitigefd.1660929

Abstract

Cengiz Aytmatov’un çocukluğu II. Dünya Savaşı dönemine denk gelmektedir. Silah tutabilen her erkeğin cephede olduğu bu dönemde, yazar kadınların cephe arkasında verdikleri mücadeleleri ve omuzlarındaki ağır yükleri gözlemleyerek büyümüştür. Bu acı deneyimler, ruhunda derin izler bırakarak eserlerinde merkezi öneme sahip kadın karakterlerin ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. Bu çalışma, Cengiz Aytmatov’un savaş dönemini konu aldığı Cemile ve Yüz Yüze ile Sovyet sisteminin Kırgızistan’da kurulma sürecini ele aldığı İlk Öğretmenim eserlerindeki kadın karakterleri, II. Dünya Savaşı’nın cephe gerisindeki zorluklar ve Sovyet modernizasyonunun yol açtığı toplumsal dönüşümler ışığında inceleyerek geleneksel Kırgız kadınının toplumsal konumunu analiz etmektedir. Bu eserlerde, dönemin koşulları yansıtılırken geleneksel Kırgız toplumunun kadını kısıtlayan normlar, örf ve adetler ile savaş döneminde kadınların karşılaştığı zorluklar ve toplumsal değişimler iç içe sunulmaktadır. Kitaba adını veren Cemile karakteri, gelenek ve göreneğe bir nevi meydan okuyarak, kadının sevme ve sevilme hakkını ve kendi geleceğini şekillendirme özgürlüğünü temsil eder. İlk Öğretmenim’de Altınay karakteri, ataerkil toplumda kadının eğitim hakkına ve kendi yaşamının kontrolünü elinde tutma hakkına vurgu yapar. Yüz Yüze’nin ana karakteri Seyde ise, ruhsal direncin ve iyiliğin simgesi olarak öne çıkar. Bu üç ana karakter, Kırgız geleneklerine ve toplumsal normlara saygı duyan kadınlar olmakla birlikte, kendi mutluluğu, geleceği ya da kendi doğruları söz konusu olduğunda kendi kaderlerini belirleme noktasında benzerlik göstermektedir. Mevcut araştırmalarda bu karakterler genellikle ve sıklıkla sadece duygusal derinlikleri ya da toplumsal rolleri üzerinden ele alınmaktadır. Bu çalışma ise, Aytmatov’un edebiyatında kadının hem toplumsal bağlılık hem de bireysel özerklik arayışını eşzamanlı olarak sunarak çok katmanlı kimlik temsillerini ortaya koymaktadır.

Keywords

Cengiz Aytmatov, Cemile, Yüz Yüze, İlk Öğretmenim, edebiyatta kadın karakterler, edebiyatta kadın temsili

Women and Society in Chinghiz Aitmatov's Works. Face to Face, My First Teacher, Jamila

Abstract

Chingiz Aitmatov’s childhood coincided with World War II, and at a time when every able-bodied man bore arms at the front, he grew up witnessing the struggles and heavy burdens of women on the home front—experiences that left deep imprints on his psyche and laid the groundwork for the emergence of central female figures in his fiction. This study
examines the women in Jamila and Face to Face—both set against the backdrop of wartime—and in My First Teacher, which addresses the establishment of Soviet rule in Kyrgyzstan; it investigates these characters in light of the hardships endured on the WWII home front and the social transformations wrought by Soviet modernization to analyse the traditional Kyrgyz woman’s social position. In these texts, the restrictive social norms, customs, and traditions of traditional Kyrgyz society are interwoven with the challenges and societal shifts faced by women during the war. The eponymous heroine of Jamila defiantly asserts her right to love and to shape her own future in defiance of customary mores; Altynai in My First Teacher embodies the struggle for educational access and personal agency within a patriarchal framework; and Seyde in Face to Face emerges as a symbol of spiritual resilience and moral compassion. Although existing scholarship often confines these figures to their emotional depth or prescribed social roles, this study reveals how Aitmatov’s literature simultaneously presents women’s communal obligations and their quest for individual autonomy through complex, multilayered characterizations.

Keywords

Jamila, Face to Face, My First Teacher, female characters in literature, representation of women in literature

References

• Abramzon, S. M. (1999). Izbrannye trudy po istorii kirgizov i Kyrgyzstana [Kırgızların ve Kırgızistan’ın Tarihine Dair Seçilmiş Eserler]. Bishkek.
• Aitmatov, Ch. T. (1979). Otvet’ sam sebe. V soavtorstve s zemley i vodoy...: Ocherki, stat’i, besedy, interv’yu [Kendine cevap ver. Toprak ve suyla ortak yazarlıkta...: Denemeler, makaleler, söyleşiler, röportajlar]. (2. baskı). Frunze: Kyrgyzstan.
• Akmataliev, A. (2013). Chingiz Aitmatov: Chelovek i Vselennaya [Cengiz Aytmatov: İnsan ve Evren]. Ilim.
• Alimbekov, A., & Koilubaeva, B. (2022). Ideas and experience of education of gender-role culture in traditional Kyrgyz society. Bulletin of Science and Practice, 8(12), 487-493, https://doi.org/10.33619/2414-2948/85/61.
• Arabova, F. I. K. (2024). Obrazy zhenshchin v tvorchestve Ch. T. Aitmatova [C. T. Aytmatov’un eserlerinde kadın imgeleri]. Science and Innovation, 3(Special Issue 19), 574–576, https://doi.org/10.5281/zenodo.10819332.
• Arstanov, S. A & Alizhan kyzy, A. (2024). The role of women in the social, political and cultural life of Soviyet Kyrgyzstan. Journal of Osh State University. History, 2(5), 77-83, https://doi.org/10.52754/1694867X_2024_2(5)_12. Aytmatov, C. (2020). İlk öğretmenim (M. Özgül, Çev.). Nora Kitap.
• Aytmatov, C. (1991). Litsom k litsu [Yüz yüze]. Frunze.
• Aytmatov, C. (2020). Yüz Yüze. (R. Özdek, Çev.). Ötüken Neşriyat.
• Aytmatov, C. (2016). Cemile (R. Özdek, Çev.). Ötüken Neşriyat.
• Bokoeva, Zh. (2022). The place of national culture in works of Ch. Aitmatov (Based on the Face-to-Face novel). Bulletin of Science and Practice, 8(6), 774-780, https://doi.org/10.33619/2414-2948/79/89.
• Chonmurunova, N. J. (2018). Koncept ‘‘zhenshchina’’ v konceptsphere Ch. Aitmatova [C. Aytmatov’un konsepstosferinde “kadın” kavramı]. International Academy Journal Web of Scholar, 4(3[21]), 20–24.
• Creswell, J. W. (2018). Educational research: Planning, conducting, and evaluating quantitative and qualitative research (6th ed.). Pearson.
• Duyshebaeva, A. (2021). Psychological analysis on the image of the main heroine of Ch. Aitmatov’s story «Jamila». Bulletin of Bishkek State University, 1(55), 62-65, https://doi.org/10.35254/bhu/16948130_2021_55_62.
• Eshmuradova N, D. (2017). Legal status of women in Kyrgyz traditional society. Interactive science, (13), 183-186, https://doi.org/10.21661/r-118268.
• Gapırov, M. (2018, 24 Ekim). V chem sekret vsemirnoy slavy Chingiza Aitmatova? [Cengiz Aytmatov’un dünya çapındaki şöhretinin sırrı nedir?]. Azattyk, https://rus.azattyk.org/a/29562849.html.
• Kırgız Cumhuriyeti. (2021). Kırgız Cumhuriyeti Ceza Kanunu No. 127, 28 Ekim 2021 tarihli. Bişkek.
• Lee Lee. (2019). The female characters in the prose of Aitmatov. Bulletin of Kyrgyz State University, 2(4), 73-77, DOI 10.33514/1694-7851-2019-2-73-77. Mambetaliev, K, İ. (2016). For the article «Chingiz Aitmatov in The Context of Problem Research Artist and Thinker». International Journal of Applied and Fundamental Research, 4(5),1024-1027.
• Pazılov, A. (2014). Posleslovie k «predisloviyu» Aragona [Aragon’un önsözü’ne sonsöz]. Kırgızistan’ın Yeni Edebiyatı, http://www.literatura.kg/articles/?aid=2096.
• Sıdıkova, Ç. (2019). Cengiz Aytmatov’un “Cemile” ve “Yüz yüze” eserlerinde cinsiyet klişeleri. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 13, 23-33.
• Sumarokov, L. I., & Sumarokova, O. L. (2018). Chingiz Aitmatov — Chelovek-Vselennaia [Cengiz Aytmatov — Evrenin İnsanı]. Herald of the Library Assembly of Eurasia Scientific-Practical Journal, 4, 34–37.
• Tarlacı, O. (2017). Cengiz Aytmatov’un “Cemile” adlı hikâyesinde “kadın algısı”. Milli Kültür Araştırmaları Dergisi, 1(2), 189-198.
• Zolotova, A. (2003). Chingiz Aitmatov — stroki zhizni [Cengiz Aytmatov — Hayat Çizgileri]. C. Aitmatov (Der.), Tavro Kassandry [Kassandra Damgası] (s. 3–14). Moskova: Molodaia Gvardia.