Descriptive Verbs In Khwarezm Turkish

Year 2024, Volume: 7 Issue: 2, 282 - 298, 31.12.2024

Ahmet Karataş

https://doi.org/10.48174/buaad.1571330

Abstract

The Khwarazm Turkish language represents the initial phase of the Middle Turkish period, marking a continuation of Karakhanid Turkish. In the 13th century, the influence of Oghuz, Kipchak and other Turkish tribes resident in the Khwarazm geography resulted in a distinct morphological and lexical structure for Khwarazm Turkish. In light of this characteristic, grammatical studies on Khwarazm Turkish are of significant value for the advancement of the Turkish language. The aim of this study is to determine the use of descriptive verbs in Khwarazm Turkish. Firstly, the concept of the 'descriptive verb' was introduced, and the opinions of researchers who have previously evaluated this subject were included. Subsequently, the descriptive verbs identified in Khwarazm Turkish were classified into six categories: "descriptive verbs indicating competence," "descriptive verbs indicating speed or quickness," "descriptive verbs indicating continuity," "descriptive verbs indicating approach," "descriptive verbs indicating beginning," and "descriptive verbs indicating ending." Furthermore, the descriptive verbs within each group were examined in the context of historical Turkish dialects, with illustrative examples drawn from Khwarezm Turkish texts. Furthermore, the descriptive verbs in each group were analysed in the context of historical Turkish dialects, with examples drawn from Khwarezm Turkish writings. The works of the era, Nehcüʾl-Ferādı̇̄s, Ḳıṣaṣüʾl-Enbiyā, Kutb'un Ḫusrav u Şı̇̄rı̇̄n, Mukaddimetü'l-Edeb, Muʿı̇̄nüʾl-Mürı̇̄d, Khwarezm Turkish Interlinear Quran Translation, Khwarezm Turkish Fortune Book, Cümcüme-nâme, Miʿrâc-nâme were selected as sources for the research.

Keywords

Khwarezm Turkish, descriptive verbs, compound verbs

Harezm Türkçesinde Tasvir Fiilleri

Abstract

Harezm Türkçesi, Karahanlı Türkçesinin devamı olarak Orta Türkçe döneminin ilk devresini oluşturur. XIII. yüzyılda Harezm coğrafyasında bulunan Oğuz, Kıpçak ve diğer Türk boylarının etkisiyle Harezm Türkçesi de şekil bilgisi ve söz varlığı bakımından farklı bir yapı kazanmıştır. Bu özelliğinden dolayı Harezm Türkçesi eserleri üzerine yapılacak dil bilgisi çalışmaları, Türkçenin gelişimi açısından büyük önem arz etmektedir. Bu çalışmada Harezm Türkçesinde kullanılan tasvir fiilleri tespit edilmiştir. Öncelikle “tasvir fiil” kavramına değinilerek konu ile alakalı değerlendirmeler yapan araştırmacıların görüşlerine yer verilmiştir. Ardından Harezm Türkçesinde tespit edilen tasvir fiilleri “yeterlik bildiren tasvir fiilleri”, “tezlik, çabukluk bildiren tasvir fiilleri”, “süreklilik bildiren tasvir fiilleri”, “yaklaşma bildiren tasvir fiilleri”, “başlama bildiren tasvir fiilleri”, “bitme bildiren tasvir fiilleri” olmak üzere toplam altı grupta toplanmıştır. Ayrıca her bir grup içerisindeki tasvir fiilleri, tarihî Türk lehçeleri bağlamında incelenmiş, Harezm Türkçesi metinlerinden örneklerle gösterilmiştir.Çalışmaya kaynak olarak dönemin eserlerinden Nehcüʾl-Ferādı̇̄s, Ḳıṣaṣüʾl-Enbiyā, Kutb’un Ḫusrav u Şı̇̄rı̇̄n’i, Mukaddimetü’l-Edeb, Muʿı̇̄nüʾl-Mürı̇̄d, Harezm Türkçesi Satır Arası Kur’an Tercümesi, Harezm Türkçesi Fal Kitabı, Cümcüme-nâme, Miʿrâc-nâme seçilmiştir.

Keywords

Harezm Türkçesi,, Tasvir fiili, Birleşik fiiller

References

• Argunşah, M. (2013). Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Ata, A. (2016). Çağatay Türkçesinin İlk Devresi Harezm – Altınordu Türkçesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınevi.
• Banguoğlu, T. (2015). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bilgegil, M. K. (2014). Türkçe Dilbilgisi. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları.
• C: Toker, M., Uygun, M. (2020). Hüsam Kâtip – Cümcüme-nâme. Konya: Palet Yayınları.
• Eckmann, J. (2013). Çağatayca El Kitabı, (Çeviren: Günay Karaağaç). İstanbul: Kesit Yayınları.
• Eckmann, J. (2014). Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar, (Yayıma Hazırlayan: Osman Fikri Sertkaya). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ediskun, H. (2017). Yeni Türk Dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erdal, M. (2004). A Grammar Of Old Turkic. Leiden, Boston: Brill.
• Erdem Uçar, F. M. (2016). Çağatay Türkçesinde Tasvir Fiilleri. Türkbilig Dergisi, 2016/32: 21-56.
• Ergin, M. (2011). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım Yayım Dağıtım.
• Gabain, A.von (2007). Eski Türkçenin Grameri, (Çeviren: Mehmet Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gencan, T. N. (1979). Dilbilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Güner, G. (2020). Kıpçak Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Güner, G. (2021). Karahanlı Türkçesinde Fiil. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• HŞ: Demirci, Ü. Ö. (2021). Kutb’un Ḫusrav u Şı̇̄rı̇̄n’i. İstanbul: Kesit Yayınları.
• HTFK: Onur, S. (2022). Harezm Türkçesi Fal Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• HTKT: Sağol, G. (1993). An İnter-Linear Translation Of The Qur’an İnto Khwarazm Turkish. Harvard: Harvard University.
• Karamanlıoğlu, A. F. (2019). Kıpçak Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KE: Ata, A. (1997). Ḳıṣaṣüʾl-Enbiyā. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1959). Türkiye Türkçesinde “İktidar” ve “İmkân” Gösteren Yardımcı Fiiller ve Gelişmeleri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, c.:7/107, 107-124.
• Korkmaz, Z. (2022). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• M: Mert, A. (2023). Uygur Harfli Miʿrâc-Nâme. Konya: Palet Yayınları.
• ME: Yüce, N. (2014). Mukaddimetü’l-Edeb. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• MM: Karamanlıoğlu, A. F. (2006). Muʿînüʾl-Mürîd. İstanbul: Beşir Kitabevi.
• NF: Tezcan, S., Zülfikar, H., Ata, A. (2014). Nehcüʾl-Ferādı̇̄s. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tan, A. (2010). Kırgız Türkçesinde Tasvir Fiilleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (2016). Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.