Roma Hukukunda Kamu Arazileri (Ager Publicus)

Year 2025, Volume: 6 Issue: 11, 1 - 18, 06.09.2025

Halide Gökçe Türkoğlu

Abstract

Roma hukukunda ager publicus, savaş ganimeti olarak elde edilen veya isyan eden topluluklardan el konulan toprakları ifade eder. Bu topraklar devletin mülkiyetinde kalmakla birlikte farklı yollarla bireylerin kullanımına sunulmuştur. Erken Cumhuriyet döneminde patricius ve pleb sınıfları arasında ager publicus'un paylaşımı hususunda çatışmalar yaşanmış ve bu mücadele Roma’nın siyasal yapısını derinden etkilemiştir. Romalılar savaş ganimeti olarak elde ettikleri arazileri genellikle vergilendirmiş ya da sembolik bedellerle Roma vatandaşlarına tahsis etmiş, ancak bu toprakların mülkiyeti devlette kalmıştır. Ager privatus vectigalisque olarak nitelendirilen araziler özel kişilere tahsis edilmiş ve bunlardan önemli ölçüde vergi toplanmıştır. MÖ 4. yüzyıldan itibaren Roma vatandaşlığının geniş kitlelere tanınması, ager publicus üzerindeki politikaları da etkilemiş; bu toprakların Latin kolonileri aracılığıyla hem askerî hem idarî amaçlarla kullanımı genişlemiştir. II. Pön Savaşı sonrasında Roma’nın toprak politikası büyük ölçüde değişmiştir. Bu savaş sırasında Roma'ya ihanet eden toplulukların topraklarına el konularak kamu arazisi haline getirilmiştir ve bunlar vergilendirme veya kiralama ile kullanıma açılmıştır. Roma’nın koloni politikası da bu dönemde dönüşüme uğramış, küçük merkezlerin yerini daha büyük ölçekli yerleşim merkezleri almıştır. Ancak hızlı nüfus artışı ve çeşitli siyasal kaygılar, zaman içinde toprak dağıtımını sınırlandırma gereğini doğurmuştur. Roma'da ager publicus’un dağıtımı ve statüsü üzerine alınan kararlar çoğunlukla sistematik olmaktan uzak kalmış, dönemin siyasal ihtiyaçlarına göre şekillenmiştir. Toprakların çoğunluğunun sınırlı bir elit grubuna tahsis edilmesi, Cumhuriyet’in son yüzyıllarında sosyal ve ekonomik krizlerin derinleşmesine yol açmıştır. Ager publicus’un kamu yararı için etkin biçimde kullanılamaması, bireysel çıkarların kamu menfaatinin önüne geçtiği anlarda Cumhuriyet rejiminin tıkanma nedenlerinden biri haline gelmiştir.

Keywords

ganîmet , ager vectigalis , quaestor

References

• Armstrong J, War and Society in Early Rome: From Warlords to Generals (Cambridge University Press 2016).
• Biglino F, The War Economy of the Roman Republic (406–100 BCE): The System that Built an Empire (Brill 2024).
• Bunbury EH, ‘Luca’ in Smith W (ed), Dictionary of Greek and Roman Geography (John Murray 1857).
• Burdese A, Studi sull’Ager Publicus (Memorie dell’Istituto Giuridico No 76, G Giappichelli 1952).
• Campbell B, The Writings of the Roman Land Surveyors (Society for the Promotion of Roman Studies 2000).
• Cornell TJ, The Beginnings of Rome: Italy and Rome from the Bronze Age to the Punic Wars (c. 1000–264 BC) (Routledge 1995).
• Elton H, Frontiers of the Roman Empire (Routledge 1996).
• Küçük E, ‘Roma Halkının İki Özgürlük Kalesi: Provocatio ad Populum ve Tribunus Plebis’ (2015) 5(1) Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi 127-144.
• Lintott A, Judicial Reform and Land Reform in the Roman Republic: 34–65, 171–286 (Cambridge University Press 1992).
• Livius, Ab Urbe Condita (Titus Livius tr, Loeb Classical Library, Harvard University Press 1919).
• Östenberg I, Staging the World: Spoils, Captives and Representations in the Roman Triumphal Procession (Oxford University Press 2009).
• Rich JW, ‘The Triumph in the Roman Republic: Frequency, Fluctuation and Policy’ in Lange CH and Vervaet FH (eds), The Roman Republican Triumph Before the Spectacle (Edizioni Quasar 2014).
• Roselaar ST, Public Land in the Roman Republic: A Social and Economic History of Ager Publicus in Italy, 396–89 BC (Oxford University Press 2010).
• Roselaar ST, ‘Ager Publicus, Land as a Spoil of War in the Roman Republic’ in Armstrong J and Fronda MP (eds), Romans at War: Soldiers, Citizens and Society in the Roman Republic (Routledge 2019).
• Roselaar S and Helm M, ‘Spoils in the Roman Republic’ in Roselaar S and Helm M (eds), Spoils in the Roman Republic: Boon and Bane (Franz Steiner Verlag 2023).
• Smith W, Wayte W and Marindin GE (eds), A Dictionary of Greek and Roman Antiquities (3rd edn, John Murray 1890) vol II.
• Söğütlü-Erişgin Ö, ‘Patricius-Pleb Sınıfı Mücadelesi ve Bu Mücadelenin Roma Özel Hukukunun Gelişimine Etkisinin Genel Hatları’ in Prof. Dr. Ejder Yılmaz’a Armağan, vol 2 (Ankara 2014).
• Stephenson A, Public Lands and Agrarian Laws of the Roman Republic (Historical and Political Science Ninth Series, The Johns Hopkins Press 1891).
• The Oxford Dictionary of Late Antiquity, ed Oliver Nicholson, vol II (Oxford University Press 2019).
• Umur Z, Roma Hukuku Lügatı (Fakülteler Matbaası 1975).
• Verbrugghe GP, ‘The Elogium from Polla and the First Slave War’ (1973) 68 Classical Philology 25–35.
• Weber M, Roman Agrarian History: Translation of Römische Agrargeschichte (1891), tr RI Frank (Claremont 2008).