KUR’ÂN’DA MEZHEB-İ KELÂMÎ ÜSLÛBU

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 2, 122 - 133, 29.12.2019

Sabğatullah Tayfur

Öz

Mezheb-i kelâmî, meramı tutarlı ve güzel bir
şekilde ifade etme noktasında kişiye yardımcı olan söz sanatlarından birisidir.
Bir kelimeyle bile çok zengin bir anlamı ifade etme fırsatı veren bu üslûp,
edebî ilimlerin bünyesinde ele alınsa da birçok ilimle ilişkilendirilmiştir. Onda
kelâmcıların kullandığı yöntemler ağır bastığı için bu şekilde adlandırılmıştır.
Zira bu yöntemle ileri sürülen iddia, tıpkı kelâmcıların metodu gibi akla
dayalı delillerle sunulmakta, karşıt görüşler de çürütülmektedir. Bunun için
kullanılacak ifadeler özenle seçilmekte bazen de belli bir mantık silsilesi
içerisinde zikredilmektedir. Bütün bunlar edebî bir üslûp çerçevesinde muhataba
iletilmektedir. Bu metot, Arap Dili Edebiyatı’nda daha çok şiirlerde kendini
göstermektedir. Kur’ân-ı Kerîm ve hadislerde ise genellikle tevhîd esaslarını açıklama,
yaratılış ve ahiret hayatının gerçekliğini ispatlama konusunda karşımıza
çıkmaktadır. Bu çalışmada ilk önce dilsel açıdan mezheb-i
kelâmînin analizi ve terim olarak tanımı yapılacaktır. Ardından hangi ilme ait
olduğu, niçin böyle adlandırıldığı, kaç çeşidinin bulunduğu ve Kur’ân-ı
Kerîm’de geçip geçmediği konusundaki tartışmalara değinilecektir. Daha sonra
şiir, nesir, ayet ve hadislerdeki uygulamalarına yer verilecektir. Böylece
konunun daha da anlaşılır hale gelmesi sağlanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Tefsir, MezhebiKelâmî, Belagat, Kelâm, Mantık

Kaynakça

• Ahdarî,Abdurrahmân b. Sağîr. ed-Dürru’l-meknûn fî ṣadafi’s-selâseti’l-fünûn. thk. Muhammed b. Abdilaziz Nasîf. Medine: Mezrkezü’l-Besâir, tsz.
• Ahlalloghah. “ملتقى أهل اللغة لعلوم اللغة”. Erişim: 13.11.2019, http://ahlalloghah. com.
• Alhazme. “موقع فضيلة الشيخ / أحمد بن عمر الحازمي”. Erişim: 02.07.2019. http://alhazme.net/articles.aspx?article_no=384.
• Âlûsî, Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh el-Hüseynî. Rûḥu’l-me‘ânî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, tsz.
• Askerî, Ebû Hilâl. Kitâbü’ṣ-ṣinâateyn el-kitabeti ve’ş-şi‘r. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1986.
• Basrahcity. “الدرس البلاغي في البصرة”. Erişim: 26.06.2019. http://www.basrahcity.net/ pather/bbook/dares/dares.html.
• Bedrân, Abdulkâdir b. Ahmed. el-Medḫal ilâ mezhebi’l-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel. thk. Muhammed Emîn Dândâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Bikāî, Burhânüddîn Ebi’l-Hasen İbrâhîm.Naẓmu’d-dürer fî tenâsübi’l-âyâti ve’s-süver. thk. Abdürrezzâk Gālib Mehdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed b. Ali. et-Ta‘rîfât. thk. İbrâhîm el-Ebyârî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1985.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed b. Ali. Esrâru’l- belâġe. Kahire: Matbaatu’l-Medenî, tsz.
• Dawa.dahek.net. “ضواء القمر”. erişim: 14.11.2019. https://dewa.yoo7.com/t243-topic.
• Dervîş, Muhyiddîn.İ‘râbu’l-Ḳur’ân ve beyânühû. Suriye: Dâru’l-İrşâd, tsz.
• Endülüsî, Ebû Hayyân.Tefsîru’l-baḫri’l-muḫît. thk. Âdil Ahmed ve Ali Muhammed Muavviz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Ezrârî, Ali b. Abdillâh el-Hemevî. Ḫizânetü’l-edeb ve gāyetü’l-erib. thk. İsâm Şuaytû. Beyrut: Dâru ve Mektebetü Hilâl, 1987.
• Fârûkī, Muhammed A‘lâ b. Ali b. Muhammed Hâmid et-Tehânevî. Keşşâfü ıṣṭılâḥâti’l-fünûn ve’l-ulûm. thk. Ali Dahrûc. trc. Abdullâh el-Hâlidi. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Feyûmî, Ahmed b. Muhammed b. Ali el-Mukrî.“zhb”. el-Miṣbâḥu’l-Münîr. Beyrût: el-Mektebetü’l-İlmiyye, tsz.
• Hanefî, Muhammed b. Muhammed b. Mustafâ. Berîḳatü Maḥmûdiyye fî şerḥi tarîḳati Muḥammediyye. Halep: Matbaatü’l-Halebi, tsz.
• Hasen,Abbâs.en-Naḥvu’l-vâfî. Mısır: Dâru’l-Maârif, 1973.
• Hâşimî, Seyyid Ahmed. Cevâhirü’l-belâġe. thk. Yûsuf es-Sumaylî. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, tsz.
• İbn Arefe, Muhammed b. Muhammed el-Verğemî. Tefsîru İbn ‘Arefe. thk. Celâl el-Üsyütî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Taḥrîr ve’t-tenvîr. Tunus: Dâru Sahnûn li’n-Neşri ve’t-Tevzî‘, 1997.
• İbn Hacer, Ahmed Şihâbuddîn el-Heytemî. el-Fettâve’l-ḫadîsiyye. Şam: Dâru’l-Fikr, tsz.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem el-İfrîkī el-Mısrî. “zhb”. Lisânü’l-‘arab. 12: 522. Beyrut: Dâru Sâdır, tsz.
• İbn Mu‘tez, Ebu’l-Abbâs Abdullâh. Kitâbü’l-bedî‘. Suudi Arabistan: Müessesetü’l-Kütüb, 2012.
• İbyârî, İbrâhîm. el-Mevsûati’l- Ḳur’âniyye. Mısır: Müessesetü Sicilli’l-Arab, 1984.
• İslamport. “الموسوعة الشاملة”. Erişim: 14.11.2019. http://islamport.com/w/amm-/Web/3905/1.htm.
• Kazvînî, Celâluddîn Muhammed b. Sa‘diddîn Hatîb.el-Îżâḫ fî ‘ulûmi’l-belâġa. thk. Behîc Gazzâvî. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Ulûm, 1998.
• Mahmûd b. Abdirrahîm es-Sâfî, el-Cedvel fî i‘râbi’l-Ḳur’ân. Şam: Dâru’r-Reşîd, 1997.
• Meydânî, Abdurrahmân Hasan Habenneke. el-Belâġatü’l-‘arabiyye. Şam: Dâru’l-Kalem, 1996.
• Mısrî, İbn Ebû İsba‘.Taḥrîrü’t-taḥbîr. Birleşik Arap Emirlikleri: Lecnetü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, tsz.
• Mûsılî, Nasrullah b. Muhammed, b. Abdilkerîm. el-Meselü’s-sâir fî edebi’l-kâtibi ve’ş-şâir. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriye, 1995.
• Münâvî, Muhammed Abdurraûf. et-Tevḳîf ‘alâ mühimmâti’t-te‘ârîf. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1989.
• Sâyis, Muhammed Ali. Tefsîru âyâti’l-aḥkâm. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2002.
• Süyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. el-İtḳān fî ulûmi’l- Ḳur’ân. thk. Şuayb el-Arnavût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2008.
• Süyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. İtmâmü’d-dirâye li ḳurrâi’n-niḳāye. thk. İbrâhîm el-Acûz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn. Muḫtaṣaru’l-ma‘ânî. Şam: Dâru’l-Fikr, 1990.
• Tûnusî, Ebü’l-Abbâs el-Besîlî. Nüketün ve tenbihâtün fi tefsiri‘l- Ḳur’âni’l-mecîd. Fas: Menşurâtü Vizâreti’l-Evkaf, 2008.
• Üzüm, İlyas. Topaloğlu, Bekir. Koca, Ferhat. “Mezheb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29: 537-542. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Kelam”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.25: 196-203. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Zebîdî, Muhammed el-Mürtezâ. “zhb”. Tâcu’l-‘arûs. 2: 450. b.y.y.: Dâru’l-Hidâye, tsz.