Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocukların Kaynaştırma / Bütünleştirme Yoluyla Eğitim Sorunlarına Genel Bir Bakış

Year 2020, Volume: 37 Issue: 2, 81 - 106, 17.12.2020

Arzu Çakıcı

Abstract

Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) olan çocukların eğitiminde erken yaşta müdahale çok önemlidir. Bu müdahalelerden biri olan kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla eğitim bazı özel müdahalelerle çocuğun akranlarıyla birlikte eğitim almasını içermektedir ve bu tür çocukların bilişsel, dil ve sosyal gelişimini hızlandırıcı ve iyileştirici bir etkiye sahiptir. Kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla eğitim uygulamaları dünyada ve ülkemizde son yıllarda büyüyen bir platformda hızla gelişmektedir. Ancak uygulama sürecinde zaman zaman bazı sorunlar görülebilmektedir. Bu çalışmanın amacı, OSB görülen çocukların kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla eğitilmeleri sürecinde çocuklardan ailelerden ve öğretmenlerinden kaynaklanan sorunları irdelemektir. Bu amaçla dünyada ve Türkiye’de OSB olan çocukların kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla eğitilmesi ile ilgili alanyazın taranmış ve güncel bilgilere ulaşılmıştır. Çalışmada OSB’nin tanımına, görülme sıklığına, özelliklerine ve OSB hakkındaki genel bilgilere yer verilmiştir. Ayrıca kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla eğitimin tanımı yapılmış ve dünyada ve eğitim alanında yapılan kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla eğitime değinilmiştir. Son olarak, çalışmanın temel konusu olan kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla eğitimde OSB olan ve olmayan öğrencilerin kendilerinden, ailelerinden ve öğretmenlerinden kaynaklanan sorunlar ele alınmıştır. Sonuç olarak; OSB olan çocukların söz konusu eğitim sürecinde akademik olarak ve sosyalleşme ile ilgili sorunları olduğu, sürece dahil olan öğretmenlerin, tipik gelişim gösteren çocukların ve ailelerinin ise OSB hakkında yeterli bilgiye sahip olmadıkları görülmüştür.

Keywords

Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), kaynaştırma/bütünleştirme, eğitim

An Overview of Problems in Inclusive/Integrative Education of Children with Autism Spectrum Disorders

Abstract

Early intervention is very important in the education of children with Autism Spectrum Disorder (ASD). Inclusive/integrative education as one of these interventions involves education of the child with her/his peers through certain specialized interventions and has an accelerating and reformative effect on the cognitive, linguistic and social development of such children. Inclusive/integrative education practices are developing rapidly in the world and also in our country in the recent years. However, certain problems may be observed from time to time during the implementation process. The aim of this study is to examine the problems arising from children, families and teachers in the process of educating children with ASD through inclusion/integration To this end, the literature on inclusive/integrative education of the children with ASD across the World in general and in Turkey in particular has been reviewed in order to provide up-to-date information. The article provides the definition and characteristics of ASD, the frequency with which it occurs along with some general information about ASD. Additionally, the inclusive/integrative education is discussed with emphasis on its definition and its status in the world and in the field of education. Finally, as the main subject of this study the problems arising from the students (with and without ASD), their families and teachers in inclusive/integrative education are discussed. As a result; it is concluded that children with ASD have academic and socialization problems and that teachers involved in the process as well as the children with typical development and their families do not have sufficient knowledge about ASD.

References

• Acarlar, F. (2013). Kaynaştırma modeli ve özel gereksinimli çocukların özellikleri. B. Sucuoğlu ve H. Bakkaloğlu (Haz.), Okul öncesinde kaynaştırma (s. 21-73). Ankara: Kök Yayıncılık.
• Acevedo, S. M. ve Nusbaum, E. A. (2020). Autism, neurodiversity, and inclusive education. Oxford Research Encyclopedia of Education. Education, Doi: 10.1093/acrefore/9780190264093.013.1260.
• Agrawal S, Rao S. C., Bulsara M.K. ve Patole S.K. (2018). Prevalence of autism spectrum disorder in preterm infants: a meta-analysis. Pediatrics, 142, e20180134. 10.1542/peds.2018-0134.
• Allik, H., Larsson, J. O. ve Smedje, H. (2006). Sleep patterns of school-age children with Asperger syndrome or high-functioning autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 36(5), 585-595.
• American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and statistical manual of mental health disorders: DSM-5 (5. baskı). Washington, DC: HYB Yayıncılık.
• American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disordersm (5. baskı). Washington, DC.
• Armstrong, D., Armstrong, A. C. ve Spandagou, I. (2011). Inclusion: By choice or by chance?. International Journal of Inclusive Education, 15(1), 29-39.
• Atlan, N. (2019). Ortaokula devam eden kaynaştırma öğrencilerinin yaşam doyumları, aile işlevleri ve kaynaştırma hakkındaki görüşlerinin incelenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Avcıoğlu, H. (2005). Etkinliklerle sosyal beceri eğitimi. Ankara: Kök Yayıncılık.
• Aykan, S. ve Kalaycıoğlu, C. (2017). Sağlıklı bireylerde ve Otizmde otistik belirtilerin Sürekliliği. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 70(1), 1-4.
• Bandini, L. G., Anderson, S. E., Curtin, C., Cermak, S., Evans, E. W., Scampini, R. ve Maslin, M. (2010). Food selectivity in children with Autism Spectrum Disorders and typically developing children. Journal of Pediatrics, 157(2), 259–264.
• Barned, N., Knapp, N. ve Neuharth-Pritchett, S. (2011). Knowledge and attitudes of early childhood preservice teachers regarding the inclusion of children with autism spectrum disorder. Journal of Early Childhood Teacher Education, 32(4), 302-321.
• Batu, E. S. ve Kırcaali-İftar, G. (2005). Kaynaştırma. Ankara: Kök Yayıncılık.
• Bayraklı, H.ve Sucuoğlu, B. (2017). Okul öncesinde kaynaştırma: Aile eğitimi. Pegem Atıf İndeksi, 1-253.
• Berndsen, M. ve Luckner J. (2012). Supporting students who are deaf or hard of hearing in general education classroom: A Washington State case study. Communication Disorders Quarterly, 33(2) 111-118.
• Biber, K., Cankorur, H., Akçay, Z. N. ve Şumnulu, B. (2018). Çocukları okul öncesi eğitime devam eden annelere Otizm Spektrum Bozukluğuna yönelik farkındalık eğitimi. Electronic Turkish Studies, 13(11).
• Bozarslan, B. ve Batu, E. S. (2014). Özel anaokullarında çalışan eğiticilerin okulöncesi dönemde kaynaştırma ile ilgili görüş ve önerileri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(2), 86-108.
• Burke, K. ve Shutlerland, C. (2004). Attitudes toward Inclusion: Knowledge versus experience. Education, 125(2), 163-173.
• Centelles, L., Assaiante, C., Etchegoyhen, K., Bouvard, M. ve Schmitz, C. (2012). Understanding social interaction in children with autism spectrum disorders: Does whole-body motion mean anything to them. Encephale, 38(3), 232-240.
• Chamberlain, B., Kasari, C. ve Rotheram-Fuller, E. (2007). Involvement or isolation? The social networks of children with autism in regular classrooms. Journal of Autism and Developmental Disorders, 37, 230-232.
• Cook, A., Ogden, J. ve Winstone, N. (2018). Friendship motivations, challenges and the role of masking for girls with autism in contrasting school settings. European Journal of Special Needs Education, 33(3), 302-315.
• Cottenceau, H., Roux, S., Blanc, R., Lenoir, P., Bonnet-Brilhault F. ve Barthelemy, C. (2012). Quality of life of adolescents with autism spectrum disorders: Comparison to adolescents with diabetes. European Child & Adolescent Psychiatry, 21(5), 289-296.
• Croen, L. A., Qian, Y., Ashwood, P., Zerbo, O., Schendel, D., Pinto‐Martin, J., Fallin, M. D., Levy, S., Schieve, L. A. , Yeargin–Allsopp, M., Sabourin, K. R., Ames, J. L. ve Sabourin, K. R. (2019). Infection and fever in pregnancy and autism spectrum disorders: Findings from the study to explore early development. Autism Research, 12(10), 1551-1561.
• Crosland, K. ve Dunlap, G. (2012). Effective strategies for the inclusion of children with autism in general education classrooms. Behavior Modification, 36(3), 251-269.
• Çelik, P., Mahmut, M. ve Doğru, S. S. Y. (2015). Türkiye’de ve Avrupa’da 2000-2013 yılları arasında özel gereksinimli çocuklarla ilgili yapılmış olan müzik eğitimi çalışmalarının değerlendirilmesi. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(2), 10-28.
• Çetin, M. E. ve Sözbir, S. A. (2017). Müzik öğretmenlerinin kaynaştıırma uygulamalarına ilişkin bilgilerinin belirlenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (İpekyolu Özel Sayısı), 2221-2238.
• Connor, M. (2000). Asperger syndrome (autistic spectrum disorder) and the self-reports of comprehensive school students. Educational Psychology in Practice, 16 (3), 285-295.
• Dargut Güler, T. (2019). Otizm Spektrum Bozukluğu olan çocukların bilişsel ve sosyal becerilerinin geliştirilmesinde mobil sosyal öykü haritaları kullanımı (Yayınlanmamış doktora tezi). Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• de Matos, D. C., de Matos, P. G. S., de Araújo, C. X., Ribeiro, C. G. ve de Sousa Fortes, E. R. M. (2018). The establishment of functional play behaviors in children with Autism: Implications for school inclusion. Creative Education, 9(13), 1910.
• Demirezen, S. ve Akhan, N. E. (2016). Sosyal bilgiler öğretmenlerinin kaynaştırma uygulamalarına ilişkin görüşleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (USBES Özel Sayı II), 1206-1223.
• DeStefano, F. ve Shimabukuro, T. T. (2019). The MMR vaccine and autism. Annual Review of Virology, 6, 585-600. doi: 10.1146/annurev-virology-092818-015515.
• Douglas, P., Rice, C., Runswick-Cole, K., Easton, A., Gibson, M. F., Gruson-Wood, J., Klar, E. ve Shields, R. (2019). Re-storying autism: A body becoming disability studies in education approach. International Journal of Inclusive Education, 1-18. doi: 10.1080/13603116.2018.1563835.
• Diken, Ġ. ve Sucuoğlu, B. (1999). Sınıfında zihinsel engelli çocuk bulunan ve bulunmayan sınıf öğretmenlerinin zihin engelli çocukların kaynaştırılmasına yönelik tutumlarının karşılaştırılması. Özel Eğitim Dergisi, 2(3), 25-39.
• Dickerson Mayes, S. ve Calhoun, S.L. (2008). WISC-IV and WIAT-II profiles in children with high functioning autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 38(4), 428-439.
• Eliçin, Ö. ve Yıkmış, A. (2015). Otizmi olan öğrencilere okuma-yazma öğretme konusunda sınıf öğretmenlerinin görüş ve önerileri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15, 231-242.
• Ergin, E. ve Bakkaloğlu, H. (2015). Kaynaştırma uygulamaları yürütülen okul öncesi sınıflarda sınıf içi geçişlerin kolaylaştırılması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 16(02), 173-193.
• Ergenekon, Y., Cavkaytar, A. ve Çolak, Ö. Ü. A. (2019). Kaynaştırmada başarı için birlikte yürüyelim: Yardımcı destek personel eğitimi el kitabı. Aysun Çolak (Haz.), Çocuklarda sosyal etkileşim ve iletişim becerilerinin geliştirilmesi (s. 81-96). Ayrıntı Basımevi: Ankara.
• Er-Sabuncuoğlu, D. M. (2016). Otizm bilgi düzeyi: Okul öncesi eğitimcileri. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 3(1), 28-52.
• Fage, C., Consel, C. Y., Balland, E., Etchegoyhen, K., Amestoy, A., Bouvard, M. ve Sauzéon, H. (2018). Tablet apps to support first school inclusion of children with autism spectrum disorders (ASD) in mainstream classrooms: A pilot study. Frontiers in Psychology, 9, 2020-2020.
• Garrad, T. A., Rayner, C. ve Pedersen, S. (2019). Attitudes of Australian primary school teachers towards the inclusion of students with autism spectrum disorders. Journal of Research in Special Educational Needs, 19(1), 58-67.
• Girli, A. ve Atasoy, S. (2010). Otizm tanılı kaynaştırma öğrencilerine uygulanan bilişsel süreç yaklaşımına dayalı sosyal beceri programının etkililiğinin incelenmesi. İlköğretim Online, 9(3), 990-1006.
• Girli, A. ve Atasoy, S. (2012). Kaynaştırmaya yerleştirilen zihin yetersizliği veya otistik özellikleri olan öğrencilerin okul yaşantıları ve akranlarıyla ilişkilerine ilişkin görüşleri. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 32, 16-30.
• Glazzard, J., Stokoe, J., Hughes, A., Netherwood, A. ve Neve, L. (2010). Teaching primary special educational needs. Trowbridge: Cromwell Press Group.
• Güleç-Aslan, Y. (2011). Bir vaka Sunumu: Otizm için risk taşıyan bir çocukta uygulamalı davranış analizine dayalı eğitim. International Journal of Early Childhood Special Education, 3(2), 129-147.
• Güleç, A. Y., Kırcaali-İftar, G. ve Uzuner, Y. (2009). Examination of home behavioral education program for children with autism (OÇİDEP) with a child. Ankara University, Faculty of Educational Sciences, Journal of Special Education, 10(1), 1-25.
• Güller, N., Değerli, S., Sarı, A., Altıntaş, M. ve Adıgüzel, E. (2020). Otizm spektrum bozukluğunda bağırsak-beyin aksı ve diyet yaklaşımları. Haliç Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(2), 69-82.
• Gürsoy, G. ve Öztürk, S. (2019). Otizm spektrum bozukluklarında beslenme yaklaşımı. Aydın Sağlık Dergisi, 5(2), 111-119.
• Güven, E. ve Tufan, E. (2010). Kaynaştırma sınıflarında işbirlikli öğrenme yöntemi ile müzik dersleri. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(2), 557-573.
• Hacıibrahimoğlu, B. Y. ve Ustaoğlu, A. (2019). Okul öncesi öğretmen adaylarının otizm spektrum bozukluğu olan çocuklara ilişkin bilgi ve tutumlarının incelenmesi. Inonu University Journal of the Faculty of Education (INUJFE), 20(2), 491-506.
• Hodges, H., Fealko, C. ve Soares, N. (2020). Autism spectrum disorder: Definition, epidemiology, causes, and clinical evaluation. Translational Pediatrics, 9(1), 55-65.
• Holahan, A. ve Costenbader, V. (2000). A comparison of developmental gains for preschool children with disabilities in inclusive and self-contained classrooms. Topics in Early Childhood Special Education, 20(4), 224-235.
• Holifield, C., Goodman, J., Hazelkorn, M. ve Heflin, J. (2010). Using self-monitoring to ıncrease attending to task and academic accuracy in children with autism. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 25(4), 230-238.
• Holroyd, J. ve Mc Arthur, D. (1976). Mental retardation and stress on theparents: A constrast between Downe's Sydrome and Child hood Autism. American Journal of Mental Deficiency, 80, 552–561.
• Jolivette, K., Stichter, J. P., Sibilsky, S., Scott, T. ve Ridgley, R. (2002). Naturally occurring opportunities for preschool children with or without disabilities to make choices. Education and Treatment of Children, 25, 396–414.
• Jussila K., Junttila M, Kielinen M, Ebeling, H., Joskitt, L., Moilanen, I. ve Mattila M. L. (2020). Sensory abnormality and quantitative autism traits in children with and without autism spectrum disorder in an epidemiological population. Journal of Autism and Developmental Disorders, 50(1), 180-188.
• Kadak, M. T. (2019). Otizm Spektrum Bozuklukları-Güncel Bilgilerimiz Neler? İKSSTD, 11(Ek sayı):5-15. doi: 10.5222/iksstd.2019.16023.
• Kale, M., Sığırtmaç, A. D., Nur, İ. ve Abbak, B. S. (2016). Okul öncesi öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimi uygulamalarına ilişkin görüşlerinin incelenmesi. Uluslararası Erken Çocukluk Eğitimi Çalışmaları Dergisi, 1(2), 35-45.
• Kałuzna-Czaplinska, J. ve Jozwik-Pruska, J. (2016). Nutritional strategies and personalized diet in autism-choice or necessity? Trends in Food Science & Technology, 49, 45-50.
• Kaner, S. ve Bayraklı, H. (2009). Resilience, social support, and coping with stress among the mothers with disabled and nondisabled children. Eğitim Bilimleri ve Uygulama Dergisi, 8, 115-133.
• Kara, T. ve Yılmaz, S. (2019). Otizm spektrum bozukluğu tanısına sahip çocukların ebeveynlerinde zihin kuramı ve ilişkili faktörler. Klinik Psikiyatri Dergisi, 22(2), 139-147.
• Karacasu, G. (2019).Çocuklarında Otizm Spektrum Bozukluğu olan ebeveynlerin tükenmişlik düzeyi ve anksiyete ile baş etme tutumları arasındaki ilişki (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Yakın Doğu Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Lefkoşa.
• Kasari, C., Freeman, S. F., Bauminger, N. ve Alkin, M. C. (1999). Parental perspectives on inclusion: Effects of autism and down syndrome. Journal of Autism and Developmental Disorders, 29(4), 297-305.
• Knapp, M., Romeo, R. ve Beecham, J. (2009). Economic cost of autism in the UK. Autism, 13(3), 317-336.
• Koçyiğit, S. (2015). Ana sınıflarında kaynaştırma eğitimi uygulamalarına ilişkin öğretmen-rehber öğretmen ve ebeveyn görüşleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4(1), 391- 415.
• Korbut, S., Hedley, D., Chetcuti, L., Sahin, E. ve Nuske, H. J. (2020). Temperament predicts challenging behavior in children with autism spectrum disorder at age 5. Research in Autism Spectrum Disorders, 71, 101492.
• Kurt, O. ve Yurtçu, A. B. S. (2017). Otizm spektrum bozukluğu olan bireylere yönelik kapsamlı uygulamalar. Sakarya University Journal of Education, 7(1),155-182.
• Leader, G., Tuohy, E., Chen, J. L., Mannion, A. ve Gilroy, S. P. (2020). Feeding problems, gastrointestinal symptoms, challenging behavior and sensory issues in children and adolescents with autism spectrum disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders, 50, 1401-1410.
• Lindsay, G. (2007). Educational psychology and the effectiveness of inclusive education/mainstreaming. British Journal Of Educational Psychology, 77(1), 1-24.
• Lord, C., Brugha, T. S., Charman, T., Cusack, J., Dumas, G., Frazier, T., Jones, E. J. H., Jones, R. M., Pickles, A., State, M. W. , Taylor, J. L. ve Veenstra-VanderWeele, J. (2020). Autism spectrum disorder. Nature Reviews Disease Primers, 6(1), 1-23.
• Furuse, T., Shibuya, H., Yasuda, Y., Yamamori, H., Fujimoto, M., Nagayasu, K., Yamamoto, K., Kitagawa, K., Miura, H., Gotoda-Nishimura, N., Igarashi, H., Hayashida, M., Baba, M., Kondo, M., Hasebe, S., Ueshima, K., Kasai, A., Yukio, O., Hayata-Takano, A., Shintani, N., Iguchi, T., Sato, M., Yamaguchi, S., Tamura, M., Wakana, S., Yoshiki, A., Watabe, A. M., Okano, H., Takuma, K., Hashimoto, R., Hashimoto, H., Nakazawa, T., Matsumura, K., Seiriki, K., Okada, S., Nagase, M., Ayabe, S., Yamada, I. ve Fujimoto, M. (2020).
• Pathogenic POGZ mutation causes impaired cortical development and reversible autism-like phenotypes. Nature Communications, 11(1), 1-16.
• MEB (2006). Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği, Birinci kısım: Genel Hükümler. https://orgm.meb.gov.tr/alt_sayfalar/mevzuat/Ozel_Egitim_Hizmetleri_Yonetmeligi_son.pdf adresinden 10.11.2019 tarihinde alınmıştır.
• MEB (2010). İlköğretim okullarındaki kaynaştırma uygulamalarının değerlendirilmesi. http://www.meb.gov.tr/earged/earged/ilk_kaynas_eg_uyg_deg.pdf adresinden 10.08.2019 tarihinde alınmıştır.
• Melo, C., Ruano, L., Jorge, J., Pinto Ribeiro, T., Oliveira, G., Azevedo, L. ve Temudo, T. (2020). Prevalence and determinants of motor stereotypies in autism spectrum disorder: A systematic review and meta-analysis. Autism, 24(3), 569-590.
• Menear, K. S. ve Smith, S. (2008). Physical education for students with autism: Teaching tips and strategies. Teaching Exceptional Children, 40(5), 32-37.
• Mesibov, G. B. ve Shea, V. (1996). Full inclusion and students with autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 26(3), 337-346.
• Metin, N., Şenol, B. ve Yumuş, M. (2015). Okul öncesi eğitim sınıflarına kaynaştırılan otistik çocukların sosyometrik statülerinin incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 1(2), 483-490.
• Miles, S. ve Singal, N. (2010). The Education for All and inclusive education debate: Conflict, contradiction or opportunity? International Journal of Inclusive Education, 14(1), 1-15
• Morán, M. L., Gómez, L. E., Alcedo, M. Á. ve Pedrosa, I. (2019). Gender differences in social inclusion of youth with autism and intellectual disability. Journal of Autism and Developmental Disorders, 49(7), 2980-2989. doi: 10.1007/s10803-019-04030-z.
• Myant, M. (2007). The creative dark: writing about the Holocaust, trauma and autism (Yayımlanmamış doktora tezi), University of Glasgow, BK.
• Nal, A. ve Tüzün, I. (2011). Kaynaştırma bütünleştirme etkililiğini arttırmak için politika ve uygulama önerileri projesi. Türkiye’de kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla eğitimin durumu. Tohum Otizm Vakfı-Eğitim Reformu Girişimi.
• Nealy, C. E., O'Hare, L., Powers, J. D. ve Swick, D. C. (2012). The impact of autism spectrum disorders on the family: A qualitative study of mothers’ perspectives. Journal of Family Social Work, 15(3), 187-201.
• Ochs, E., Kremer Sadlik, T., Solomon, O. ve Sirota, K. G. (2001). Inclusion as social practice: Views of children with autism. Social Development, 10(3), 399-419.
• Önal, S. ve Uçar, A. (2017). Otizm spektrum bozukluğu tedavisinde beslenme yaklaşımları. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, (1-2-3), 179-194.
• Özgönenel, S. Ö. ve Girli, A. (2016). Otizmli kaynaştırma öğrencilerinin sınıflarında akran ilişkilerinin geliştirilmesine yönelik eğitim programının etkililiğinin incelenmesi. İlköğretim Online, 15(1), 286-298.
• Pektaş, S. (2016). Otizm spektrum bozukluğu tanısı almış çocuklarda müzik eğitiminin önemi. SED-Sanat Eğitimi Dergisi, 4(1), 95-110.
• Preece, D., Symeou, L., Stošić, J., Troshanska, J., Mavrou, K., Theodorou, E. ve Frey Škrinjar, J. (2017). Accessing parental perspectives to inform the development of parent training in autism in south-eastern Europe. European Journal of Special Needs Education, 32(2), 252-269.
• Pretzsch, C. M., Voinescu, B., Mendez, M. A., Wichers, R., Ajram, L., Ivin, G., Heasman, M., Edden, R. A. E., Williams, S., Murphy, D. G. M., Eileen Daly, E. ve McAlonan, G. M. (2019). The effect of cannabidiol (CBD) on low-frequency activity and functional connectivity in the brain of adults with and without autism spectrum disorder (ASD). Journal of Psychopharmacology, 33(9), 1141-1148.
• Pirinççi, S., Aksu, H., Abacıgil, F. ve Okyay, P. (2019). Tıp Fakültesi 6. Sınıf Öğrencilerinde Otizm Spektrum Bozukluğu ile İlgili Bilgi ve Farkındalık Düzeyi. Turk J Child Adolesc Ment Health, 26(3), 97-102.
• Resmi Gazete (2016). Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireylere Yönelik Ulusal Eylem Planı. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2016/12/20161203-16.htm adresinden 12.07.2020 tarihinde edinilmiştir.
• Ridderinkhof A, de Bruin EI, van den Driesschen S. ve Bögels S.M. (2020). Attention in children with autism spectrum disorder and the effects of a mindfulness-based program. Journal of Attention Disorders, 24(5), 681-692.
• Robertson, K., Chamberlain, B. ve Kasari, C. (2003). General education teachers' relationships with included students with autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 33(2), 123-130.
• Roberts, J. ve Simpson, K. (2016). A review of research into stakeholder perspectives on inclusion of students with autism in mainstream schools. International Journal of Inclusive Education, 20(10), 1084-1096.
• Rodden, B., Prendeville, P., Burke, S. ve Kinsella, W. (2019). Framing secondary teachers’ perspectives on the inclusion of students with autism spectrum disorder using critical discourse analysis. Cambridge Journal of Education, 49(2), 235-253.
• Rourke, B. P. ve Strang, J. D. (1978). Neuropsychological significance of variations in patterns of academic performance: Motor, psychomotor, and tactile–perceptual abilities. Journal of Pediatric Psychology, 3(2), 62-66.
• Russell, L., Lynn, K. K., Kristen, A., April, R., Whitney, E. ve Whitney, S. (2010). Physical exercise and individuals with autism spectrum disorders: A systematic review. Research in Autism Spectrum Disorders, 4(4), 565-576.
• Sainato, D. M., Morrison, R. S., Jung, S., Axe, J. ve Nixon, P. A. (2015). A comprehensive inclusion program for kindergarten children with autism spectrum disorder. Journal of Early Intervention, 37(3), 208-225.
• Sansosti, J. M. ve Sansosti, F. J. (2012). Inclusion for students with high functioning autism spectrum disorders: Definitions and decision making. Psychology in the Schools, 49(10), 917-931.
• Santillan, L., Frederick, L., Gilmore, S. ve Locke, J. (2019). Brief report: Examining the association between classroom social network inclusion and playground peer engagement among children with autism spectrum disorders. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 34(2), 91-96.
• Schieve L. A., Tian L. H., Drews-Botsch C., Windham, G. C., Newschaffer, C., Daniels, J. L., Lee, L. C., Croen, L. A. ve Fallin, M. D. (2018). Autism spectrum disorder and birth spacing: findings from the study to explore early development (SEED). Autism Res, 11, 81-94. doi: 10.1002/aur.1887.
• Shefa, J., Akhter, S., Haque, S. ve Rahaman, M.F.U. (2020). Frequency of helminthes infection and iron deficiency in children with autism and its association with severity of symptoms in ASD. European Academic Research Journal, 7(11), 5459-5470.
• Simpson, R. L., de Boer-Ott, S. R. ve Smith-Myles, B. (2003). Inclusion of learners with autism spectrum disorders in general education settings. Topics in Language Disorders, 23(2), 116-133.
• Smith, D. D. (2007). Introduction to special education: Make a difference. New York, NY: Pearson Education, Inc.
• Snell, M. E. ve Brown, F. (2000). Instruction of students with severe disabilities (5. baskı).Upper Saddle River, NJ: Merrill/Prentice Hall.
• Starr, E. M., Foy, J. B., Cramer, K. M. ve Singh, H. (2006). How are schools doing? Parental perceptions of children with autism spectrum disorders, down syndrome and learning disabilities: A comparative analysis. Education Training Developmental Disabilties, 41(4), 315-332.
• Sucuoğlu, B. (2004). Türkiye’de kaynaştırma uygulamaları: Yayınlar/araştırmalar (1980-2005). Özel Eğitim Dergisi, 5(2) 15-23.
• Susuz, Ç. ve Doğan, B.G. (2020). Halk sağlığı bakışıyla otizm spektrum bozukluğu. ESTÜDAM Halk Sağlığı Dergisi, 5(2), 297-310.
• Şenel, H. G. (2009). Otizmli bireylerle akranlarının spor ve sanat etkinlikleri aracılığıyla etkileşimde bulundukları iki örnek uygulama. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 10(02), 65-74.
• Tekinarslan, İ. Ç., Sivrikaya, T., Keskin, N. K., Özlü, Ö. ve Rasmussen, M. U. (2018). Kaynaştırma eğitimi alan öğrencilerin ebeveynlerinin gereksinimlerinin belirlenmesi. Elementary Education Online, 17(1), 82-101.
• Tok, M., Sarı, S. ve Tüfek, G. (2016). Otizm bilinci ve otizmli çocuğu olan ailelerin yaşadığı problemler (Anadolu otizm vakfında eğitim gören öğrenci aileleri örneği). Erişim adresi https://d1wqtxts1xzle7.cloudfront.net/51754352/Otizm_Bilinci_ve_Otizmli_Cocugu_Olan_Ailelerin_Yasadigi_Problemler.pdf?1486855687
• Töret, G., Aykut, Ç., Babacan, A. ve Özkubat, U. (2015). Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklarda akademik başarı düzeyleri üzerinde kendini izleme stratejisinin etkisinin incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 16(02), 125-147.
• Turhan, C. ve Vuran, S. (2015). Otizm spektrum bozukluğu gösteren çocuklara sosyal beceri öğretiminde sosyal öykü ve video model uygulamalarının etkililik ve verimlilikleri. International Journal of Early Childhood Special Education, 7(2), 294 – 315.
• Tuş Avcı, Ö. ve Gümüşcü Tuş, Ş. (2018). Otizm spektrum bozukluğu tanılı 24-72 aylık çocukların ailelerine uygulanan anne baba eğitim programının etkileri. M. A. Melekoğlu, (Haz.), 28. Ulusal Özel Eğitim Kongresi Tam Metin Bildiri Kitabı (s. 157-165). Eskişehir. ISBN:978-605-80966-0-8.
• Ünsal E. ve Öksüz, Ç. (2018). Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklarda kaynaştırma eğitiminin uzman ve ebeveyn bakış açısı ile incelenmesi. Ergoterapi ve Rehabilitasyon Dergisi, 6(1), 31-36.
• Vural, S. ve Yücesoy, Ş. (2003). Türkiye’de özel gereksinimli bireylere yönelik hizmetlerin yasal yapılanmasında Avrupa Birliği’ne uyum çabalarının yansımaları. Sosyal Bilimler Dergisi, 141-158. Erişim adresi https://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423869754.pdf, 15.07.2020 tarihinde edinilmiştir.
• Williams, D. L., Goldstein, G., Kojkowski, N. ve Minshew, N.J. (2008). Do individuals with high functioning autism have the IQ profile associated with nonverbal learning disability? Research in Autism Spectrum Disorders, 2, 353-361.
• World Health Organization. The sixtyseventh world health assembly. Erişim adresi https://www.who.int/mediacentre/events/2014/wha67/en, 12.07.2020 tarihinde edinilmiştir.
• Xiang A. H., Wang X, Martinez M. P., Page, K.,. Buchanan, T. A. R. ve Feldman, R. K. (2018). Maternal type 1 diabetes and risk of autism in offspring. JAMA, 320, 89-91. doi: 10.1001/jama.2018.7614.
• Yates, M. K. (2016). Building better schools: A new model for autism inclusion in Seattle (Yayınlanmamış doktora tezi). University of Washington.
• Yazıcıoğlu, T. (2018). Kaynaştırma uygulamalarının tarihsel süreci ve Türkiye’de uygulanan kaynaştırma modelleri. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi. 8(1), 92-110.
• Yell, M. L., Katsiyannis, A., Drasgow, E. ve Herbst, M. (2003). Developing legally correct and educationally appropriate programs for students with autism spectrum disorders. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 18(3), 182-191.