Natural Disasters and Earthquake: An Examination Within the Scope of Life Science and Social Studies Courses

Year 2025, Volume: 42 Issue: 2, 15 - 36, 25.08.2025

Serap Çimşir , Seda Çarıkçı

https://doi.org/10.52597/buje.1536193

Abstract

The purpose of this research is to determine the extent to which the subjects of natural disasters and earthquakes are included in the Life Sciences and Social Studies textbooks (2018), along with the achievements included in the 2018 Social Studies Curriculum (SSC) and 2018 Life Sciences Curriculum (LSC). The data of this research, in which the document review technique was used, were analyzed using descriptive and content analysis methods. In the research, it was determined that natural disasters were included in a total of 10 outcomes in the 1st, 2nd, and 3rd grades in HBDÖP; in a total of 9 outcomes in the 4th, 5th, and 7th grades in SBDÖP; while they were not included in the 6th grade. It was determined that two outcomes in the 2nd grade and one outcome in the 3rd grade in HBDÖP; and one outcome in the 4th grade in SBDÖP could be associated with earthquakes. It was determined that the outcomes mostly addressed the first steps of the cognitive domain; that the textbooks contained explanations at the knowledge and comprehension level by making use of visuals, and that the subject of earthquakes was included in the activities.

Keywords

curriculum , natural disaster , earthquake , life science , social studies.

Ethical Statement

Bu çalışma program ve ders kitapları inceleme üzerine olduğu için, etik kurul belgesini ihtiyaç duyulmamıştır.

Doğal Afetler ve Deprem: Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Dersi Kapsamında Bir İnceleme

Abstract

Bu araştırmanın amacı, 2018 Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programı (HBDÖP) ve 2018 Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programındaki (SBDÖP kazanımlarla birlikte, Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler ders kitaplarında doğal afetler ve deprem konusuna ne kadar yer verildiğinin tespit edilmesidir. Doküman incelemesi tekniğinin kullanıldığı bu araştırmanın verileri, betimsel ve içerik analizi yöntemi kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırmada HBDÖP’da 1, 2, 3. sınıflarda toplam 10; SBDÖP’da 4,5,7. sınıflarda toplam 9 kazanımda doğal afetlere yer verildiği; 6. sınıfta ise yer verilmediği belirlenmiştir. HBDÖP’de 2. sınıfta iki, 3. sınıfta bir kazanım; SBDÖP’de 4. sınıfta bir kazanımın depremle ilişkilendirilebileceği tespit edilmiştir. Kazanımların çoğunlukla bilişsel alanın ilk basamaklarına hitap ettiği; ders kitaplarında görsellerden yararlanarak bilgi ve kavrama düzeyinde açıklamaların bulunduğu ve etkinliklerde deprem konusuna yer verildiği tespit edilmiştir.

Keywords

doğal afet , deprem , hayat bilgisi , öğretim programı , sosyal bilgiler.

References

• Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı [AFAD] (2018). Türkiye’de afet yönetimi ve doğa kaynaklı afet istatistikleri. https://www.afad.gov.tr/kitaplar
• Azer. H. (2022). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu sosyal bilgiler 7 ders kitabı. Ekoyay Yayıncılık.
• Clerveaux, V., Spence, B., & Katada, T. (2010). Promoting disaster awareness in multicultural societies: The DAG approach. Disaster Prevention and Management: An International Journal, 19(2), 199–218. https://doi.org/10.1108/09653561011038002
• Davis, L., Hosseini, M., & Izadkhah, Y.O. (2003). Public awareness and the development of a safety culture: Key elements in disaster risk reduction. Proceedings of the Fourth International Conference on Seismology and Earthquake Engineering (SEE-4) içinde https://www.academia.edu/28041679/Public_Awareness_and_the_Development_of_a_Safety_Culture_Key_Elements_in_Disaster_Risk_Reduction
• Değirmenci, Y., & Altunay, F. (2024). Öğretmen adaylarının deprem farkındalık düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Türk Deprem Araştırma Dergisi, 6(1), 161–180. https://doi.org/10.46464/tdad.1437117
• Değirmenci, Y., Kuzey, M., & Yetişensoy, O. (2019). Sosyal bilgiler ders kitaplarında afet bilinci ve eğitimi. e-Kafkas eğitim araştırmaları dergisi, 6(2), 33–46. https://doi.org/10.30900/kafkasegt.591345
• Doğan, E., & Koç, H. (2017). Sosyal bilgiler dersinde deprem konusunun dijital oyunla öğretiminin akademik başarıya etkisi. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2017(8), 90–100. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/408585
• Erden, A. (1997). Öyküde sözdiziminden söylem düzlemine kurallardan prensiplere geçiş olgusu üzerine. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 8, 112–126. http://dad.boun.edu.tr/tr/pub/issue/4534/62358
• Erdoğan, A. (2022). İlkokul hayat bilgisi 2 ders kitabı. SDR Dikey Yayıncılık.
• Gökçeoğlu, C., Duman, T.Y., Sönmez, H., & Nefeslioğlu, H., (2005). 17 Mart 2005 Kuzulu (Koyulhisar, Sivas) heyelanı, Mühendislik Jeolojisi Bülteni Bulletin Of Engineering Geology, 20, 17–28. https://www.researchgate.net/publication/339296445_17_Mart_2005_Kuzulu_Koyulhisar_Sivas_heyelani
• Harut, S. B. (2022). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Sosyal Bilgiler 5 Ders Kitabı. Ata Yayıncılık
• İkan, E. (2022). İlkokul hayat bilgisi 3 ders kitabı. Tuna Yayıncılık.
• İnmez, İ. (2011). Kronik afetlerin doğallığı üzerine: Sosyal bir olgu olarak afetler ve kırılganlık sorunu. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 66(4), 187–194. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000002236
• Karaca, Ö. F. (2022). Afet konularının sosyal bilgiler ders kitaplarına yansımaları (Yayın no. 727005). [Yüksek Lisans Tezi, Aksaray Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/. Kılıç, B. C. (2019). Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler ders kitaplarındaki doğal afetler konusunun sarmal sistem yönünden değerlendirilmesi (Yayın no. 584213). [Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Kılıç, A., & Seven, S. (2002). Konu alanı ders kitabı incelemesi. Pegem.
• Kurita, T., Nakamura, A., Kodama, M., & Colombage, S.R. N. (2006). Tsunami public awareness and the disaster management system of Sri Lanka, Disaster Prevention and Management: An International Journal, 15(1), 92–110. https://10.1108/09653560610654266
• Lavell, L., & Maskrey, A. (2014) The future of disaster risk management, Environmental Hazards, 13(4), 267–280. https://doi.org/10.1080/17477891.2014.935282
• Önal, H. (2019). Temel eğitim ders kitaplarında afet olayları ile ilgili kavramlarda görülen eksiklikler. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 23(1), 177–192. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/695314
• Özey, R. (2011). Günümüz dünya sorunları (2. baskı). Aktif.
• Özgen, N., Ünaldı, Ü., &Bindak, R. (2011). Öğretmen adaylarının doğal afetler konusuna yönelik “etkili öğrenme biçimleri”nin belirlenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(4), 303–323.
• Öztürk, B. (2012). İlköğretim 4. sınıf sosyal bilgiler dersi öğretim programı karakter eğitimi boyutunun öğrencilerin tipik performanslarına dayalı olarak değerlendirilmesi (Burdur ili örneği) (Yayın no. 326099). [Yüksek Lisans Tezi, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/.
• Öztürk, Ç. (2007). Sosyal bilgiler sınıf ve fen bilgisi öğretmen adaylarının coğrafya kavramına yönelik metafor durumları. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(2), 55-69. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kefad/issue/59527/856057
• MEB (2018a). Hayat bilgisi dersi öğretim programı (İlkokul 1, 2 ve 3. Sınıflar). https://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/2018122171428547-HAYAT%20B%C4%B0LG%C4%B0S%C4%B0%C3%96%C4%9ERET%C4%B0M%20PROGRAMI.pdf
• MEB (2018b). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı (İlkokul ve Ortaokul 4, 5, 6 ve 7. Sınıflar). https://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/201812103847686-SOSYAL%20B%C4%B0LG%C4%B0LER%20%C3%96%C4%9ERET%C4%B0M%20PROGRAMIAFAD%20.pdf
• Mızrak, S. (2018). Eğitim, afet eğitimi ve afete dirençli toplum. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1), 56–67. https://doi.org/10.21666/muefd.321970
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis (2. baskı). SAGE.
• Muttarak, R.,& Lutz, W. (2014). Is education a key to reducing vulnerability to natural disasters and hence unavoidable climate change? Ecology and Society, 19(1), 42. https://doi.org/10.5751/ES-06476-190142 Muttarak, R., & Pothisiri, W. (2013). The role of education on disaster preparedness: Case study of 2012 Indian Ocean earthquakes on Thailand's Andaman Coast. Ecology and Society, 18(4), 51. https://doi.org/10.5751/ES-06101-180451
• Peek, L. (2008). Children and disasters: Understanding vulnerability, developing capacities, and promoting resilience an introduction. Children, Youth and Environments. 18(1), 1–29. https://doi.org/10.1353/cye.2008.0052
• Polat, B. (2022). İlkokul hayat bilgisi 1 ders kitabı. İhsan Yayıncılık.
• Semerci, Ç. (2004). İlköğretim Türkçe ve Matematik ders kitaplarını genel değerlendirme ölçeği. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 28(1), 49–54. https://search.trdizin.gov.tr/en/yayin/detay/89262
• Sever, S. (2010). Çocuk ve Edebiyat. Tudem.
• Shaw, R., Shiwaku, K, Hirohide Kobayashi, K., & Kobayashi, M. (2004). Linking experience, education, perception and earthquake preparedness. Disaster Prevention and Management, 13(1), 39–49. https://doi.org/10.1108/09653560410521689
• Sidekli, S., Tangülü, Z. ve Yangın, S. (2013). Sosyal bilgiler öğretimi: Öğretmenim bana hikaye anlatır mısın? Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(4), 311–323. https://doi.org/10.12780/UUSBD229 Şahin E. (2022). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu sosyal bilgiler 6 ders kitabı. Anadol Yayıncılık
• Taş, N. (2003). Yerleşim alanlarında olası deprem zararlarının azaltılması. Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 8(1), 225–231. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/202888
• Topkaya, Y., & Şimşek, U. (2016). The Effect of Educational Comics on the Academic Achievement and Attitude towards Earthquake. International Online Journal of Educational Sciences, 8(3), 46, https://doi.org/10.15345/iojes.2016.03.005
• Topkaya, Y., Bozkurt, A., Balcı, E., Vuran, H. M., Yalçın, F., & Yel, Ü. (2023). Educational comics in conveying earthquake topics. Disiplinlerarası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 7(15), 325–335. https://doi.org/10.57135/jier.1322377
• Turan, İ., & Kartal, A. (2012). İlköğretim 5.sınıf öğrencilerinin doğal afetler konusu ile ilgili kavram yanılgıları. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(3), 67–81. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1491687
• Tüysüz, S. (2022). İlkokul sosyal bilgiler 4 ders kitabı. Tuna Yayıncılık.
• United Nations Office for Disaster Risk Reduction (2015). Sendai framework for disaster risk reduction 2015-2030. Geneva Switzerland. https://www.unisdr.org/files/43291_sendaiframeworkfordrren.pdf
• Yontar, İ. G. (2016). Afetlerin yönetilmesinde tatbikatların önemi. A. Altay & Z. Toprak Karaman (Haz.), Bütünleşik afet yönetimi içinde (s. 279–304). İlkem Ofset ve Dijital Baskı.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (9. Baskı). Seçkin Yayıncılık.